بررسی و تحلیل آخرین وضعیت انتخابات ریاست جمهوری مصر
 

پس از به وجود آمدن تغییراتی در وضعیت نامزدان انتخابات ریاست جمهوری مصر که به دنبال آن برخی از این نامزدان از جمله نامزد سلفی ها "حازم صلاح ابواسماعیل" و نامزد جنبش اخوان المسلمین " خیرت الشاطر" و سرتیپ "عمرسلیمان" از صحنه رقابت برکنار شدند، وضعیت نهایی نامزدان برای رای دهندگان مصری شفاف تر شد به خصوص با توجه به این که هرکدام از نامزدان به جریان های سیاسی مشخصی تعلق پیدا کردند.
به همین منظور سعی برآن است تا از وضعیت نامزدان احتمالی انتخابات ریاست جمهوری مصر از طریق شناسایی گرایش ها و قدرت های آن ها که انتظار می رود آن ها را در کسب بیشترین آراء و یا بالعکس کمک کند، شناخت پیدا کرد. البته یادآور می‌شود در پیش بینی عملکرد انتخابی مردم با توجه به کثرت نظرسنجی ها و نتایج مختلف آن در خصوص فرصت ها وشانس های نامزدان و همچنین وجود یک تجربه دموکراتیک حقیقی در مصر آن هم پس از سال ها حکومت دیکتاتوری، دشواری های بسیاری وجود دارد.

نخست ـ تغییراتی که در وضعیت نامزدان ریاست جمهوری به وجود آمد؛

مجموعه ای از تغییرات که نقشه انتخابات ریاست جمهوری مصر پیش از اعلام فهرست 13 نامزد شاهد آن بوده است:

1. تغییر ناگهانی که در موضع جنبش اخوان المسلمین و حزب آزادی و عدالت با اعلام نامزدی "خیرت الشاطر" نائب مرشد کل جنبش اخوان به منظور ورود به صحنه رقابت ریاست جمهوری به عنوان نامزد اصلی و دکتر محمد مرسی به عنوان نامزد ذخیره به وجود آمد؛ با توجه به این که جنبش اخوان بر خلاف وعده‌ها و موضع گیری های پیشین خود، اعلام کرده بود به هیچ عنوان نامزدی را برای انتخابات ریاست جمهوری معرفی نخواهد کرد. این تغییر در موضع جنبش اخوان بحث وجدال بسیاری را به وجود آورد به طوری که برخی آن را یک بازگشت قهقرایی از وعده های جنبش اخوان قلمداد نمودند؛ از سوی دیگر جنبش اخوان نیز این اقدام خود را این گونه توجیه نمود که برنامه های ما تنها از طریق دستگاه اجرایی قابل اجراء می باشد.

2. تغییر دومی که در نقشه انتخابات ریاست جمهوری به وجود آمد، ورود "عمرسلیمان" معاون دوم رئیس جمهور و رئیس سابق سرویس اطلاعات کل به حلقه رقابت در لحظات پایانی پیش از اتمام زمان اعلام نامزدی بود. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ورود سلیمان به صحنه رقابت آن هم در دسته نامزدان دست پرورده رژیم سابق، به منزله یک قدرت قابل ملاحظه تلقی می‌شود به طوری که نظرسنجی ها انجام شده طی این دوره حاکی از رفتن آرای وی به سمت "عمروموسی" و "احمدشفیق" می باشد و از سوی دیگر بسیاری از افراد او را به عنوان یک فرد قدرتمند در مسیر تحقق ثبات و امنیت و ایجاد تعادل با گروه های اسلامی قلمداد می کنند.

3. خروج "صلاح أبواسماعیل" از صحنه رقابت ریاست جمهوری آن هم پس از افزایش محبوبیت وی در میان مردم مصر به دستور کمیته عالی انتخابات ریاست جمهوری به خاطر ملیت آمریکایی مادرش.

دوم: گرایش های سیاسی نامزدان؛

معیار و شاخص تعیین گرایش سیاسی نامزدان با توجه به عدم شفافیت و اصرار بیش از حدنامزدان بر عدم وجود هرگونه ارتباط مستقیم با یک قدرت و یا جریان سیاسی و همچنین با توجه به ماهیت ویژگی های مدنظر مصری ها در انتخاب رئیس جمهور معین خود بسیار سخت می باشد، اما با توجه ملاحظه مذکور، در حال حاضر گرایش‌هایی برای هرکدام از نامزدها وجود دارد چرا که اکثر آن ها دارای یک تاریخ سیاسی بوده که از طریق آن، گرایش افراد به خوبی مشخص می گردد و نامزدان را طبق شاخص های گرایش سیاسی و عقیدتی تقسیم می کند که عبارتند از:

1. نامزدان وابسته به جریان اسلامی: برجسته ترین آن ها "عبدالمنعم أبوالفتوح" عضو پیشین جنبش اخوان المسلمین و یکی از رهبران برجسته این جنبش که از یک تاریخ بلند مبارزه سیاسی برخوردار می باشد و در دوران رژیم سابق نیز چندین بار بازداشت و تحت شدیدترین شکنجه ها قرار گرفت. وی از تفکر اسلامی میانه رو و معتدل و تفکراتی که با جریان لیبرال سازگار بوده، برخوردار می باشد. نامزد دومی که وابسته به جریان اسلامگرا است، دکتر محمد‌مرسی نامزد جنبش اخوان المسلمین و حزب آزادی و عدالت است که در لحظات پایانی به عنوان نامزد ذخیره برای "مهندس خیرت الشاطر" که جنبش اخوان او را به عنوان نخستین نامزد وارد عرصه نمود و کمیته عالی انتخابات او را اخراج کرد، وارد صحنه رقابت شد. نامزد سوم که وی نیز وابسته به جریان اسلامگرا می باشد، دکتر "محمدسلیم العوا" است که به جریان دینی آن هم به عنوان یک متفکر اسلامی مشهور گرایش دارد اما نامبرده به هیچ یک از سازمان ها و نهادهای دینی از جمله اخوان الملسمین و سلفی ها تعلق نداشته است. شکی در این نیست که برکناری "حازم صلاح ابواسماعیل"، سلفی ها را از داشتن یک نامزد حقیقی آن هم از آغاز انتخابات ریاست جمهوری محروم کرد لذا برخی از سلفی ها دکتر أبوالفتوح را تایید نمودند و برخی دیگر دکتر محمد مرسی را.

2. نامزدان وابسته به رژیم سابق: برجسته ترین آن ها "عمروموسی" و "احمد شفیق" می باشند، این دو نامزد وابسته به رژیم سابق بوده و فعالیت خود با رژیم سابق را این گونه توجیه نمودند که هرگز در قضایای فساد و یا دیگر مسائلی که در انقلاب مردم علیه رژیم دخیل بوده، دست نداشته اند. نامزد بعدی "حسام خیر الله" می باشد که وی نیز در گذشته در سرویس اطلاعات کل فعالیت می کرده است.

3. نامزدان وابسته به جریان های انقلابی: تفکرات جریان های انقلابی بین چپگرا، چپگرای میانه رو و لیبرال همچون "حمدین صباحی"و "ابوالعز الحریری" و "هشام البسطویسی" و "خالد علی" تقسیم می شود. این نامزدان از تمایل قشرهای جوان و بخش های مختلف جامعه مصر نسبت به ایجاد تغییر صحبت می کنند.
 

سوم: احتمالات رای دهی به نامزدان طبق مناطق جغرافیایی؛

از طریق برخی نظرسنجی ها که توسط تعدادی از مراکز مطالعاتی متخصص از جمله مرکز مطالعات استراتژیک "الأهرام" انجام شده، میزان محبوبیت و اعتبار نامزدان در تمامی استان های مصری آشکار گشته است که این میزان طبق مناطق جغرافیایی به شرح زیر می باشد:

1. استان ها و مناطقی که فعالیت و میزان درآمد شهروندان آن وابسته به به گردشگری می باشد، همچون مناطق "الأقصر"، "أسوان"، "شمال سینا"، "جنوب سیناء" و "دریای سرخ" به احتمال زیاد به "عمروموسی" و "احمدشفیق" رای خواهند داد و به احتمال خیلی زیاد، آرای این استان ها به ویژه آن هایی که با گردشگری ارتباط کلی ویا جزئی دارند، به خاطر ترس از آسیب های احتمالی به بخش گردشگری، به نامزدان وابسته به جریان های اسلامی رای نخواهند داد با وجود این که این نامزدان همواره تضمین هایی را در خصوص این موضوع به شهروندان این مناطق داده اند.

2. شانس "احمد شفیق" در کسب تایید و حمایت برخی از استان های "الصعید" با توجه به استقبال گرمی که شهروندان استان های "الأقصر و اسوان" هنگام حضورش در آن جا، از وی نمودند، همچنان پابرجاست، این موضوع در سفرهای تبلیغاتی وی به این مناطق کاملا آشکار بود، علاوه بر این برخی از استان های "الدلتا" به ویژه استان های شرقی و "دقهلیة" نیز او را مورد حمایت و تایید خود قرار خواهند داد.

3. "عمروموسی" از محبوبیت به سزایی در استان های "الدلتا" و "الوجه البحری(استان های غربی و قلیوبیة) برخوردار است، علاوه بر این در برخی از استان های "الصعید الأوسط همچون (اسیوط، سوهاج، المنیا، بنی سویف) نیز مورد حمایت و تایید شهروندان آن ها قرار دارد، البته این بدین معنا نیست که دیگر نامزدان همچون (حمدین صباحی، عبدالمنعم أبوالفتوح، محمدمرسی و سلیم العواء، ...) هیچ گونه محبوبیتی و یا آرائی در این مناطق ندارند. "حمدین صباحی" از محبوبیت بسیاری در محل تولدش در منطقه "کفرالشیخ" برخوردار است علاوه بر این نیروهای حامی جریان اسلامگرا نیز در استان های "آلدلتا و اسکندریة" حضور دارند که این موضوع کاملا در انتخابات پارلمانی اخیر مشهود بود که این موضوع به نفع نامزدان وابسته به جریان های اسلامگرا در صحنه رقابت خواهد بود.

ارتباطات میان نامزدان و قدرت های سیاسی داخلی؛

در این راستا می تواند برجسته ترین روابط میان نامزدان و قدرت های سیاسی داخل جامعه مصر را ارزیابی نمود که به شرح زیر می باشد:

1. تشخیص دقیق موضع آشکار و شفاف احزاب در خصوص تایید نامزدان مدنظر خود دشوار می باشد به استثنای حزب "الوفد" که در ابتدای امر "احمدشفیق" را تایید نمود اما پس از مدتی هیات عالی حزب حمایت از این نامزد را رد نمود البته هرچند برخی از اعضاء او را همچنان تایید می کردند اما در پایان، حزب موضع دقیق خود را مشخص و از "عمروموسی" حمایت نمود. علاوه بر این "حزب المصریین الأحرار" نیز "عمروموسی" را تایید نمود. از سوی دیگر حزب "النور" و "دعوت سلفی" دکتر عبدالمنعم ابوالفتوح را پس از برکناری "حازم ابواسماعیل" از صحنه رقابت، تایید نمودند البته برخی از گرایش های سلفی، به سمت "محمدمرسی" نامزد حزب آزادی و عدالت و بازوی سیاسی جنبش اخوان المسلمین رفتند. انتظار می رود احزاب چپ گرا (التجمع، الناصری و ...) به سمت "حمدین صباحی و ابوالعز الحریری" بروند هرچند در حال حاضر در میان این احزاب چنددستگی ها و اختلافاتی وجود دارد به طوری که مانع اعلام نامزد نهایی از سوی آن ها شده است. احزابی که بعد از انقلاب خارج از مقوله دینی تاسیس شدند همچون (ائتلاف بلوک مصر و ائتلاف الثورة مستمرة که وابسته به جوانان انقلاب می باشند) در تعیین نامزد خود دچار چنددستگی و انشعاب شده اند اما آن چه که همگی این احزاب بر آن توافق دارند، عدم حمایت از "احمد شفیق و عمروموسی" می باشد چرا که هردوی آن ها از بازماندگان رژیم سابق هستند.

2. انتظار می رود گروه های منفعت طلب در جامعه مصری که اکثریت آن ها تاجر می باشند، به سمت "عمروموسی" و "احمد شفیق" بروند به این اعتبار که این دو نفر در گذشته دولتمرد بوده و از توانایی به سزایی در گشودن باب سرمایه‌گذاری های داخلی و خارجی به شکلی که منافع آن ها را تامین سازد، برخوردار می باشند، به همین منظور تجار و گروه های منفعت طلب وابسته به آن ها بعید است به سمت یک نامزد وابسته به جریان اسلامی روی آورند.

3. انتظار می رود اتحادیه هایی که تحت نظر جریان اسلامی و جنبش اخوان المسلمین می‌باشند،‌ به نامزد اخوان رای ندهند و بیشتر به سمت "عبدالمنعم ابوالفتوح" روی بیاورند.



پنجم: احتمالات قدرت جذب رای نامزدان؛

1. نامزدان وابسته به جریان دینی: به طور قطع نوعی اشتراک و یا برخورد در مجموع آرای احتمالی نامزدان وابسته به جریان دینی هم زمان با احتمال ایجاد تغییر در ارزیابی های قدرت رای گیری نامزدان به وقوع خواهد پیوست. از میان نامزدان وابسته به جریان اسلام گرا، دکتر "عبدالمنعم‌ابوالفتوح" از دیگر رقبای خود پیشی گرفته است. "ابوالفتوح" توانست از سوی برخی از بخش‌های مردمی که وی را به عنوان نماینده اسلام میانه رو درمیان دیگر نامزدان می دیدند، مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد، این بخش ها، "ابوالفتوح" را به خاطر داشتن نظرات و آرای لیبرالی بر دیگر نامزدان ترجیح می‌دهند. پس از آن که حزب "النور" و رهبران دعوت سلفی از "ابوالفتوح" حمایت کردند، این نامزد ریاست جمهوری توانست آرای اقشار رای دهنده به نامزد برکنار شده "حازم ابواسماعیل" را به سمت خود جذب کند، علاوه بر این جماعت اسلامی و برخی از جوانان جنبش اخوان المسلمین نیز به سمت "ابوالفتوح" روی آوردند، اما همچنان حمایت اعضای اخوان از "ابوالفتوح" قطعی نیست چرا که در حال حاضر جنبش اخوان تمامی تلاش خود را با استفاده از ظرفیت های سازمانی و مالی و تجربه طولانی خود در فعالیت سیاسی برای جذب آرای جوانان اخوانی به سمت "محمدمرسی" به کار گرفته است. این در حالی است که احتمال رفتن آرای برخی از اخوانی ها و سلفی‌ها به سمت "محمدسلیم العوا" کم رنگ و دوراز ذهن می باشد چرا که دو نامزد نزدیک به این دو جریان یعنی محمدمرسی و ابوالفتوح در اولویت قرار دارند. در مقابل، نامزدان وابسته به جریان اسلامی، با مخالفت حامیان جریان مدنی در جامعه مصری مواجه هستند به خصوص در پرتو ترس و نگرانی که از به وجود آمدن تحولات غیرمنتظره و رادیکالی از سوی اخوان در روند پیشرفت تمدن جامعه و دولت مصر و روابط خارجی آن وجود دارد و همچنین بعد از آن که جنبش اخوان المسلمین مجموعه ای از اشتباهات سیاسی را از جمله (تشکیل هیات موسسان قانون اساسی، و اعلام نامزد ریاست جمهوری از سوی جنبش) مرتکب شد که این موارد خود باعث کاهش محبوبیت اخوان در جامعه گشته است.

2. "احمد شفیق و عمروموسی": این دو نامزد هر دو برای جذب آرای اقشار عادی جامعه مصر به خصوص طبقه های متوسط و ثروتمند جامعه از جمله تاجران تلاش می کنند. البته این دو، با مخالفت هایی از سوی برخی از جوانان انقلاب و ائتلاف های گسترده و همچنین جریان های دینی مواجه هستند. شایسته است در این جا به صعود تدریجی و پلکانی "احمدشفیق" و نزدیک شدن آرای وی به آرای "عمروموسی" در نظرسنجی هایی که طی دوره اخیر انجام شده است، اشاره کنیم به طوری که امکان پیش بینی پیروزی این دو نامزد وابسته به رژیم سابق با توجه به تشابه پایگاه های جذب رای این دو نامزد، بسیار سخت شده است، این دو نامزد بر شهروندانی تکیه کرده اند که وابستگی سیاسی ندارند(اکثریت خاموش)؛ این گروه از اقشار مردم مصر، نامزدی دولتمردان رژیم سابق را لزومی برای استقرار امنیت مصر و بازیابی جایگاه دوباره خود، می بینند. علاوه بر این، این دو نامزد بر اقشاری که در پی وقوع انقلاب، آسیب هایی را متحمل شده اند (همچون بخش گردشگری، اعضای حزب منحله ملی و مرتبطین آن ها از لحاظ منفعت) حساب باز کرده اند. خاطر نشان می سازد دو نامزد مذکور بر آرای خانواده های ارتش و افسران نیروهای مسلح نیز تکیه نموده اند. جدای از این ها، "عمروموسی" و "احمدشفیق" حساب ویژه ای را نیز بر آرای قبطی ها و جماعت های صوفی بازکرده اند البته "احمدشفیق" شانس بیشتری برای کسب اکثریت آرای این دو فرقه دارد.

3. دیگر نامزدان ریاست جمهوری، چه آن هایی که وابسته به جریان اسلامی هستند همچون (دکتر سلیم العواء) و چه دیگر جریان های انقلابی همچون (حمدین‌صباحی، هشام بسطویسیی، خالد علی و أبوالعز الحریری) و دیگر نامزدان همچنان در همان توازنات و معادلات سابق قرار دارند.

ملاحظات پایانی

در پایان باید به دشواری و پیچیدگی وضعیت انتخابات ریاست جمهوری مصر اعتراف کرد، اما ملاحظات اساسی در خصوص وضعیت نامزدان احتمالی ریاست جمهوری وجود دارد که برجسته ترین آن ها عبارتند از:

نخست: علی رغم وجود موضع آشکار و شفاف احزاب، قدرت های سیاسی و گروه های منفعت طلب در تایید و یا حمایت از نامزد مدنظر خود در انتخابات ریاست‌جمهوری، این امکان وجود ندارد که تمامی اعضای حزب به یک نامزد رای دهند چرا که از یک سوی پایبندی حزبی از سوی افراد وجود ندارد و از سوی دیگر در سطح توده مردم، تصمیمات اصلی از سوی رهبران حزب اتخاذ می شود. در همین راستا، این احتمال وجود دارد که جوانان جنبش اخوان المسلمین از حمایت نامزد مدنظر جنبش یعنی "محمدمرسی" دست برداشته و به نفع "عبدالمنعم ابوالفتوح"روی بیاورند. چنین وضعیتی در خصوص جریان سلفی نیز وجود دارد که آرای خود را میان نامزدان اسلام گرا پخش کنند.

دوم : تلاش برای تعیین و تشخیص مجموع آرای نامزدان بر اساس حوزه جغرافیایی با توجه به همپوشانی و تنوع جمعیتی که اکثر استان های مصر دارای این ویژگی هستند، واقعا سخت ودشوار می باشد البته به غیر از استان های بادیه‌نشین و قبیله ای همچون (سیناء و الوادی الجدید).
لذا بعید به نظر می رسد که مناطق، شهرها و روستاهای مختلف مصری در انتخاب یک نامزد معین، به اتفاق نظر برسند.

سوم: میان جریان های سیاسی در تایید و حمایت از نامزدان ریاست جمهوری، انشعاب و چنددستگی وجود دارد به خصوص دکتر عبدالمنعم ابوالفتوح، عمروموسی، احمدشفیق و حمدین صباحی؛ که این موضوع خود وضعیت آرای هریک از نامزدان را به نوبه خود پیچیده و دشوار می سازد.

نتیجه گیری

با بررسی وضعیت کاندیداها و آرای آن ها، احتمال پیروزی یک کاندیدا در دور اول بعید به نظر رسیده و انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد. احتمال قرار گرفتن کاندیدای اسلام گرا در مقابل کاندیدای لیبرال در دور دوم بیشتر بوده اما نباید از سناریوی دوم یعنی قرار گرفتن دو کاندیدای اسلام گرا در مقابل هم نیز غافل بود.