آنها براي اين كار از بولدوزر، دستگاه‌هاي حفاري و ماشين‌هاي كاترپيلار بهره مي‌گيرند؛ دستگاه‌هاي به‌جا مانده از تيم‌هاي ساخت‌و‌سازي‌ كه پيش‌تر گريخته‌اند و به گفته ساكنان محلي اينك جهادي‌ها با استفاده از اين دستگاه‌ها مشغول احداث شبكه‌اي از تونل‌ها، خندق‌ها، گودال‌ها و خاكريزها هستند. تنها يك مورد، در داخل يك غار بسيار بزرگ، آن قدر بزرگ كه در آن كاميون پارك شده است، جهادي‌ها تا صد بشكه سوخت انبار كرده‌اند، سوختي كه درصورت مداخله نيروهاي خارجي كفاف آنها را براي حمل‌ونقل‌شان مي‌د‌هد.

اينك مداخله نظامي در مالي آغاز شده است. فرانسه هزاران نيروي خود را در اين كشور مستقر كرد و دست به حملات هوايي عليه اسلامگرايان در شمال مالي زد، اقدامي كه سرآغاز جنگ در بزرگ‌ترين قلمرويي است كه القاعده و متحدانش تاكنون در جهان به‌دست آورده‌اند. اما جنگ سخت‌تر از آنچه انتظار مي‌رفت ادامه دارد و تندروها با غرور مي‌گويند اين جنگ حتي از درگيري 10سال گذشته در افغانستان نيز بدتر خواهد بود.

رابرت فاولر، ديپلمات سابق سازمان ملل كه كانادايي است و به‌مدت 130روز توسط گروه محلي القاعده در مالي اسير شده بود، در اين‌باره مي‌گويد: القاعده هيچ‌گاه افغانستان را تحت حاكميت نداشت. اما آنها اينك شمال مالي را به‌دست‌آورده‌اند. گروگانگيران فاولر و ساير غربي‌ها اينك شهرهاي بزرگ شمال مالي را تصرف كرده‌اند.

وابستگان القاعده در آفريقا (القاعده مغرب اسلامي) طي سال‌هاي گذشته حضور سايه‌واري در جنگل‌ها و بيابان‌هاي مالي داشته‌اند؛ كشوري اسير فقر و قحطي‌هاي پياپي. سال گذشته اين گروه و متحدانش با بهره‌گيري از بي‌ثباتي سياسي در مالي از مخفي‌گاه‌هايشان بيرون زدند و وارد شهرها شدند و قلمرويي وسيع‌تر از فرانسه يا ايالت تگزاس را در آمريكا (تقريبا به اندازه افغانستان) به‌دست‌آوردند.

آنچه حركت اين جهادي‌ها را تسريع كرد كودتاي نظامي 9‌ماه قبل در مالي بود؛ كودتايي كه توسط سربازان ناراضي صورت گرفت و مالي را از ملتي باثبات در گذشته به كشوري فروپاشيده در حال حاضر مبدل كرد. سقوط حكومت دمكراتيك توسط نظاميان رده پايين ساختار فرماندهي ارتش را از بين برد و خلايي به‌وجود آورد كه منجر به تحرك گروه‌هاي شورشي شد. پس از ماه‌ها بحث در جامعه بين‌المللي درباره اينكه بايد در قبال تحولات مالي چه كرد، شوراي امنيت سازمان ملل خواهان مداخله نظامي در مالي شد به اين شرط كه شماري از اقدامات پيشگيرانه درنظر گرفته شود؛ اقداماتي كه در صدر آنها آموزش ارتش مالي قرار داشت. اما ظرف تنها چند ساعت اين وضعيت تغيير يافت. نيروهاي اطلاعاتي فرانسه دو كاروان شورشيان را شناسايي كردند كه از جنوب در حال حركت به سوي شهرهاي سگوئو و موپتي بودند. بسياري از اين بيمناك بودند درصورتي كه هر يك از اين دو شهر سقوط كند، شورشيان به سوي باماكو، پايتخت كشور حركت خواهند كرد.

دو هفته بعد از آغاز عمليات فرانسه در مالي، بريتانيا اعلام كرد هواپيماهاي ترابري متعددي را براي انتقال نظاميان فرانسوي به منطقه مي‌فرستد. ساير ملت‌هاي آفريقايي نيز اعلام كردند نيروهاي خود را روانه مالي خواهند كرد و ايالات متحده نيز وعده داد حمايت ارتباطاتي و لجستيك خود را از نيروهاي فرانسوي و ارتش مالي دريغ نخواهد كرد.

منطقه تحت سيطره جنگجويان اسلامگرا عمدتا بياباني است و ساكنان آن به شكل پراكنده‌اي در آن مستقر شده‌اند اما تحليلگران مي‌گويند با توجه به وسعت اين منطقه و طبيعت نامساعد آن، بيرون راندن تندروها مي‌تواند حتي از افغانستان دشوارتر باشد. براساس تلگراف‌هاي ديپلماتيك افشا شده، رئيس‌جمهور سابق مالي اذعان كرده است نمي‌توان مرزهايي را كه دو برابر مرزهاي ايالات متحده با مكزيك، طول دارند كنترل كرد.

القاعده مغرب اسلامي نه‌تنها در مالي بلكه در كريدوري كه در ساحل شمالي امتداد دارد، فعاليت مي‌كند. اين باريكه هفت هزار كيلومتري از داخل وسيع‌ترين قسمت آفريقا شامل بخش‌هايي از موريتاني، نيجر، الجزاير، ليبي، بوركينافاسو و چاد عبور مي‌كند.

پيتر فام، كارشناس آفريقا و مشاور مركز فرماندهي نظامي ايالات‌متحده در قاره آفريقا مي‌گويد: ممكن است در چنين موقعيتي به فكر استراتژي امكان‌پذير و معقول مهار و تحديد از نوع محدود كردن القاعده و طالبان در دره سوات بيفتيد. اشاره وي به منطقه‌اي در پاكستان است كه زماني تحت سلطه جنگجويان طالبان قرار داشت. فام ادامه مي‌دهد: اما استراتژي مهار و تحديد در منطقه ساحل امكان‌پذير نيست، منطقه‌اي كه از اقيانوس اطلس تا درياي سرخ را دربرمي‌گيرد.

به گفته مقامات و ساكنان شهرهاي كيدال، تيمبوكتو و گائو، اسلامگرايان در شمال مالي پيش از اعلام جنگ فرانسه خود را مهياي نبردي طولاني مي‌كرده‌اند. گفته مي‌شود القاعده با اجير كردن كارگران ساختماني روزمزد در حال ساخت موانع دفاعي با استفاده از سنگ و نخاله‌هاي ساختماني بوده است. اين مقامات و ساكنان محلي كه مي‌خواهند نامشان در گزارش ذكر نشود، چه از واكنش اسلامگرايان بيم دارند. پيش از اين جهادي‌ها افرادي را كه با گزارشگران صحبت كرده بودند، به جاسوسي متهم كرده‌اند.

گروه القاعده مغرب اسلامي كه در سال2006 وارد اين شبكه ترور شد، يكي از سه گروه اسلامي فعال در شمال مالي است. دو گروه ديگر عبارتند از: جنبش اتحاد و جهاد در غرب آفريقا كه در شهر گائو مستقر است و نيز گروه انصارالدين در منطقه كيدال. تحليلگران بر اين باورند تداخل بسياري بين اين گروه‌ها وجود دارد و اينكه هر سه گروه نه‌تنها همراه و موافق القاعده‌اند، بلكه به نوعي ضميمه و شعبه آن در اين منطقه از جهان محسوب مي‌شوند.

ايلايت آراما كه با صندوق توسعه اروپا همكاري دارد مي‌گويد: جنگجويان اسلامي تجهيزات ساختماني را از شركت‌هاي ساختمان‌سازي‌ فعال در مالي دزديده‌اند، ازجمله تجهيزات شركت فرانسوي SOGEA-SATOM به ارزش 11ميليون دلار. اين شركت براي ساخت يك بزرگراه در شمال مالي بين تيمبوكتو و روستاي جمعه كورا قرارداد امضا كرده بود، بزرگراهي كه با سرمايه‌گذاري اتحاديه اروپا در حال احداث بود.

به‌گفته يك مقام محلي در كيدال، گزارش‌هايي رسيده است حاكي از آنكه جنگجويان اسلامگرا ادوات ساخت‌وساز را با تريلر و درحالي‌كه پرچم‌هاي سياه رنگ دور آنها را پوشانده بود، حمل و جا‌به‌جا مي‌كردند. پرچم سياه رنگ به نوعي نشان القاعده محسوب مي‌شود. اين مقام داراي دوستاني حتي در ميان جهادي‌هاست، دوستان و رابط‌هايي كه به وي گفته‌اند در حال ساخت دو پايگاه در دل صحرا و در دشوارترين شرايط اقليمي هستند.

پايگاه نخست در منطقه‌اي است كه اين مقام محلي در مالي آن را با كوهستان تورا بورا در افغانستان (محل اختفاي رهبران القاعده) مقايسه مي‌كند: جنگجويان طالبان تونل‌هايي حفر كرده و جاده‌هايي ساخته‌اند. آنها با خود ژنراتور و صفحات خورشيدي براي توليد برق آورده‌اند. آنها درون صخره‌هاي بيابان زندگي مي‌كنند. پايگاه دوم اما متعلق به جهادي‌هاي انصارالدين است. آنها نيز با بهره‌گيري از مواد منفجره، بولدوزر و پتك معابري در تپه‌ها به‌وجود آورده‌اند.

كارشناسان مي‌گويند، جهادي‌ها علاوه بر ايجاد موانع دفاعي، در حال انباشتن ملزومات و تداركات خود بوده‌اند. يك ساكن محلي كه توسط اسلامگراها گروگان گرفته شده و در غاري در منطقه كيدال نگه‌داشته مي‌شد، غار محل نگهداري خود را بسيار بزرگ توصيف مي‌كند كه چندين خودرو در آن پارك شده بود. وي مي‌گويد، در كنار ديوارهاي اين غار حدود 100بشكه سوخت را مشاهده كرده است.

در شهر گائو كه به نوعي پايتخت شمال مالي محسوب مي‌شود، مرد جواني به آسوشيتدپرس مي‌گويد، به او و چندين نفر ديگر از سوي فرماندهان محلي القاعده پيشنهاد شده است در ازاي جمع‌آوري سنگ و نخاله و حفر خندق روزانه 10هزار فرانك مالي (معادل 20دلار) دريافت كنند، دستمزدي كه در اين كشور بيش از حد سخاوتمندانه محسوب مي‌شود. اين مرد جوان مي‌گويد، ماشين‌هاي كاترپيلار و حفاري را در يك اردوگاه اسلامگرايان مشاهده كرده است؛ اردوگاهي كه پيش‌تر پايگاه ارتش مالي در هفت كيلومتري شهر گائو بود.

وي مي‌افزايد: جهادي‌ها در كنار جاده‌ها انبوه خاك و ماسه را انباشته‌اند و جاده‌ها را به‌گونه‌اي تغيير داده‌اند كه فرد مسافر ناگزير از توقف در پست ايست و بازرسي آنها باشد. علاوه بر اين آنها خودروهاي بياباني خود را به‌گونه‌اي تغيير داده‌اند تا بتوان روي آنها سلاح سنگين نصب كرد. اين شاهد محلي تصريح مي‌كند: به‌نظر مي‌رسد پشت خودروهايشان لوله‌هايي نصب كرده‌اند، لوله‌هايي شبيه موشك‌انداز. آنها خودشان را آماده مي‌كنند. اينجا همه نگرانند.

يك دانشجوي ساكن گائو نيز اين خودروهاي تغيير كاربري داده شده را ديده است. وي مي‌گويد: چاله‌هاي عميقي را در دو طرف بزرگراه ديده است كه جهادي‌ها احتمالا با هدف ايجاد موضعي براي تيراندازي به‌خودروها ايجاد كرده‌اند و نيز موانع سيماني با سوراخ‌هايي كوچك كه لوله اسلحه از داخل آنها رد مي‌شود.

در شهر گائو، ساكنان دائما مختار بل‌مختار را مي‌بينند؛ فرمانده يك‌چشم محلي القاعده كه در سال2008 رابرت فاولر، ديپلمات كانادايي سازمان ملل را گروگان گرفته بودند. براساس تحقيق بنياد جيمز تاون، بل‌مختار يك الجزايري است كه در دهه 1980به افغانستان رفت و در اردوگاه اسامه بن‌لادن در جلال آباد آموزش ديد. عمر حماها، جانشين بل‌مختار كه فاولر وي را جزو گروگانگيران خود مي‌داند، درباره ساخت تونل و غارهاي مورد اشاره از دادن پاسخ خودداري مي‌كند ولي تأكيد دارد آنها خود را آماده مي‌كنند. حماها در گفت‌وگويي تلفني از منطقه‌اي ناشناس چنين مي‌گويد: ما اينجا را سرزمين خودمان مي‌دانيم. اينجا قلمرويي اسلامي است. او مي‌افزايد: اسلامگراها جنگجويان جديدي حتي از كشورهاي غربي به خدمت گرفته‌اند.

حماها خاطرنشان مي‌كند، اسلامگراها سلاح‌هاي روسي را از پايگاه‌هاي ارتش مالي و نيز از زرادخانه معمر قذافي، رهبر سابق ليبي كه در سال 2011سرنگون شد به‌دست آورده‌اند، ادعايي كه مورد تأييد كارشناسان نيز قرار دارد. حماها مي‌گويد، اين سلاح‌ها شامل موشك‌هاي زمين به هوايSA-7 و SA-2 است كه عليه هواپيما به‌كار مي‌رود. ادعاي او را نمي‌توان تأييد كرد، اما رودولف عطاالله، مسئول سابق ضدتروريسم در آفريقا در دفتر وزارت دفاع ايالات متحده مي‌گويد، چنين ادعاهايي چندان بي‌ربط هم نيستند.

اين سرهنگ سابق نيروي هوايي ارتش آمريكا كه بارها در چارچوب ماموريت نظامي راهي مالي شده است، تصريح مي‌كند: قذافي تقريبا همه‌‌چيز در اختيار داشت. زاغه‌هاي وي تقريبا با هر نوع سلاحي پر شده بود. از اين‌رو قابل‌قبول است القاعده مغرب اسلامي حالا موشك زمين به هوا در اختيار داشته باشد.

پيشرفت‌هاي اخير اسلامگراها حاصل يك دهه حضور و تجربه القاعده مغرب اسلامي در صحراي شمالي مالي است، جايي كه رابرت فاولر و همكارانش به‌مدت چهار‌ماه در سال 2008گروگان گرفته شده بودند، تجربه‌اي كه فاولر آن را با نگاشتن كتاب يك فصل در جهنم توصيف كرده است.

القاعده مغرب اسلامي در واقع توسط جنگجوياني الجزايري تبار كه از مرز اين كشور با مالي در سال 2003عبور كردند، شكل گرفت. آنها پس از به گروگان گرفتن 32توريست اروپايي به مالي گريختند. طي يك دهه بعد القاعده مغرب اسلامي با استفاده از بيابان‌هاي پهناور شمال مالي، ده‌ها شهروند فرانسوي، اسپانيايي، سوئيسي، آلماني، بريتانيايي، اتريشي، ايتاليايي و كانادايي را گروگان گرفتند. استراتفور، يك شركت خصوصي اطلاعاتي برآورد مي‌كند آنها طي اين مدت 89ميليون دلار به‌صورت باج براي آزادي اين گروگان‌ها دريافت كرده باشند.

طي اين سال‌ها آنها همچنين روابطي با قبايل محلي برقرار كردند، ارتباطاتي كه محافظت از آنها را درصورت بروز مشكل به همراه خواهد داشت. بسياري از فرماندهان القاعده مغرب اسلامي همسران متعددي از ميان قبايل ساكن شمال مالي دارند.

علاوه بر چالش‌هاي بسياري كه يك ارتش اشغالگر با آنها مواجه مي‌شود، طبيعت نامساعد نيز اهميت خاص خود را دارد. به گفته فاولر، گرماي هوا در مالي گاهي به حدي مي‌رسد كه نفس كشيدن دشوار است. يك تلگراف محرمانه ديپلماتيك از سفارت آمريكا در باماكو، پايتخت مالي كه توسط ويكي ليكس افشا و منتشر شده است، نشان مي‌دهد نظاميان مالي كه پيش از وقوع كودتا در شمال اين كشور مستقر بودند، تنها مي‌توانستند از چهار تا 10صبح فعاليت كنند و بقيه ساعات روز را به سايه خودروهايشان پناه مي‌بردند.

فاولر تصريح مي‌كند، با اين حال جنگجويان القاعده ساعت‌ها زير آفتاب‌سوزان صحرا به خواندن قرآن مي‌پرداختند؛ موضوعي كه نشان از اعتقادات مذهبي عميق آنها داشت.اين ديپلمات سابق كه اينك ساكن اتاوا در كاناداست، در اين‌باره مي‌گويد: هيچ‌گاه مردان جواني تا اين حد متمركز و معتقد نديده بودم. آنها زن و فرزندانشان را پشت‌سر گذاشته بودند و بر اين باور بودند در مسير بهشت قرار دارند.

منبع: همشهری