مقدمه

بار دیگر صفحه دیگر از کودتایی نو این بار در آفریقای مرکزی ورق خورد. واژه کودتا دیگر برای قاره سیاه واژه آشنایی است که هر از چند گاهی شنیده می شود. آفریقای مرکزی در ابتدای سال 2013 تا مرز کودتا پیش رفت و رئیس جمهور بوزیزه (Bozizé) برای جلوگیری از پیشروی شورشیان موسوم به "سلکا" قول هایی را به آن ها داد. اما اخیرا شورشیان مدعی هستند که رئیس جمهور به تعهدات "لیبرویل" (Libreville) که به امضای دولت و شورشیان سلکا در ابتدای سال 2013 رسیده است عمل نکرده است. از این رو اوضاع در آفریقای جنوبی به سوی وقوع کودتای دیگری پیش رفت تا جایی که روز شنبه (92.01.03) رئیس جمهور بوزیزه به مکان نامعلومی متواری و "میشل جوتودیا" (Michel Djotodia) رهبرشورشیان سلکا ادعای ریاست جمهوری کرد. در این گزارش سعی شده است ابعاد، علل و عوامل این شورش ها مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

علت شورش ها

 

برخی از اعضای شورشیان سلکا مدعی شده اند که رئیس جمهور بوزیزه به برخی از مفاد توافق نامه لیبرویل پایبند نیست. آزادی زندانیان سیاسی و خروج نیروهای خارجی از جمله نیروهای آفریقای جنوبی از جمله مواردی است که رئیس جمهور به آن پایبند نبوده است.

روز یکشنبه 17 مارس 2013 ( 27 اسفند 1391) عناصری از گروه سلکا که در سیبو ساکن هستند اعلام کردند که پنج وزیر را به گروگان خود درآورده اند. ماجرای این گروگان گیری از این قرار بود که هیئتی دولتی روز یکشنبه 17 مارس (27 اسفند) از بانگی به سیبو رفتند. آن ها هدف از این سفر را مذاکره برای رسیدن به صلح و شرایط خلع سلاح شورشیان اعلام کردند. این هیئت متشکل از ژنرال "لئون اسونگو" (Léon Essongo)، پنج وزیر که از طرف شورشیان در هیئت دولت انتخاب شده اند، "لئون دیبر" (Léon Dibère)، دو عضو از اتحادیه اروپا در آفریقای مرکزی و جمعی از خبرنگاران بودند. پس از دو ساعت مذاکره، شورشیان پنج وزیر خود را که پیشترجزو شورشیان بودند و با توافقنامه لیبرویل به پست وزارت رسیده بودند را به گروگان گرفتند و به رئیس جمهور سه روز مهلت دادند که به تعهدات خود در توافق نامه لیبرویل پایبند باشد. ژنرال "جمعه نارکویو" (Djouma Narkoyo) یکی از رهبران نظامی سلکا با اعلام این مهلت تاکید کرد که اگر این مهلت سه روزه به پایان برسد، جنگ را آغاز خواهیم کرد.

 

 

آغاز شورش ها

 

درگیری های چند ماه پیش شورشیان سلکا با نیروهای دولتی که به نظر می آمد با توافق نامه لیبرویل به پایان رسیده است بار دیگر با هجوم شورشیان سلکا به شهرهای جنوب شرقی شدت گرفت. روز سه شنبه 12 مارس 2013 ( 22 اسفند 1391) شورشیان شهرهای  بانگاسو (Bangassou)، گامبو (Gambo)  و رافایی (Rafaï) را به تصرف خود در آوردند.

فرانسه که در جریان درگیری های ماه دسامبر نیروهایی را به این منطقه اعزام کرده است، از احزاب مختلف آفریقای مرکزی درخواست نمود که از راه حل نظامی پرهیز نمایند. ژنرال نارکویو نیز در جریان واکنش فرانسه به شروع درگیری ها گفت: " ما از فرانسه می خواهیم که به بوزیزه فشار بیاورد و نه بر ما. این بوزیزه است که جنگ را به راه انداخته و از صلح بیزار است."

شایان ذکر است که فرانسه 250 نیرو در بانگی دارد که در منطقه فرودگاه در شمال شهر مستقر هستند.

روز جمعه 22 مارس (دوم فروردین) بود که شورشیان سلکا به دامارا (Damara) در 75 کیلومتری پایتخت رسیدند.

 

 

پیشروی نیروهای سلکا به سوی بانگی (پایتخت)

 

 

 

ورود شورشیان به پایتخت و سقوط بوزیزه

 

روز شنبه 23 مارس (سوم فروردین) بود که شورشیان سلکا به بانگی رسیدند و از شمال وارد پایتخت شدند.

از طرف دیگر فرانسوا بوزیزه به کنسوگری آفریقای جنوبی پناهنده شد. برخی از منابع نزدیک به رئیس جمهور گزارش دادند که وی احتمالا قصد دارد شبانه از آنجا خارج شود و به صورت مستقیم با شورشیان درگیر شود.

 

 

فرانسوا بوزیزه
 

گزارش ها حاکی از آن است که شورشیان پس از ورود به بانگی وارد کاخ ریاست جمهوری شدند. ژنرال نارکویو یکی از رهبران شورشیان پس از تصرف کاخ به رادیو rfi  چنین گفت: " ما کاخ ریاست جمهوری را تصرف کردیم. بوزیره آنجا نبود. هم اکنون ما به سمت رادیو ملی می رویم تا رئیس سلکا، "میشل جوتودیا" با مردم صحبت کند. طبق گفته یکی از مشاوران رئیس جمهور، بوزیزه به احتمال زیاد به سمت جمهوری دموکراتیک کنگو گریخته است."

اما روز دوشنبه (92.01.05)، ریاست جمهوری کامرون حضور فرانسوا بوزیزه در خاک این کشور را تایید کرد. ریاست جمهوری کامرون در بیانیه ای اعلام کرد که "در پی وقوع درگیری ها در آفریقای مرکزی رئیس جمهور این کشور به کامرون پناهنده شده و هم اکنون در انتظار اعزام به کشور دیگری است."

از سویی دیگر، خانواده رئیس جمهور مخلوع نیز به جمهوری دموکراتیک کنگو پناهنده شدند. "لامبر ماند" (Lambert Mende) سخنگوی دولت و وزیر رسانه جمهوری دموکراتیک کنگو با تایید این خبر گفت: " حدود 20 نفر از جمله پسر فرانسوا بوزیزه وارد کشور شدند و طبق تعهدات بین المللی این کشور پذیرای آن ها شد. این مقام کنگویی از فاش کردن محل دقیق استقرار آن ها به دلایل امنیتی سرباز زد. در ضمن وی افزود که پذیرش آن ها با کمک کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان انجام شد. "لامبر ماند" در ضمن تصریح کرد که بوزیزه با آن ها وارد کنگو نشده است.

این گونه بود که پس از ده سال ماندن در قدرت، فرانسوا بوزیزه و دولت وی توسط شورشیان سلکا سقوط کرد. خود فرانسوا بوزیزه ده سال پیش کودتایی بر علیه آنژ فلیکس پاتاسه (Ange-Félix Patassé) ترتیب داد و در سال 2003 به قدرت رسید. هر دو رئیس جمهور یاد شده ده سال حکومت کردند و از ارتش بیرون رانده شده بودند.

 

 

واکنش های بین المللی

 

 

سخنگوی وزارت خارجه فیلیپ للیو (Philippe Lalliot) تمامی طرف های درگیر را به آرامش فراخواند و از آن ها خواست به حقوق شهروندان احترام بگذارند.

شورای امنیت سازمان ملل نیز پس از جلسه فوری که به درخواست فرانسه تشکیل شده بود، بیانیه ای را منتشر کرد و نگرانی خود را از پیشروی شورشیان سلکا به پایتخت اعلام نمودند. بان کی مون دبیر کل سازمان ملل نیز تصرف غیر قانونی قدرت توسط شورشیان در آفریقای مرکزی را محکوم کرد.

از طرف دیگر، اتحادیه آفریقا اعلام کرد که در اعتراض به سرنگونی دولت آفریقای مرکزی به دست شورشیان عضویت افریقای مرکزی در این اتحادیه را به حالت تعلیق درآورد و تحریم هایی را علیه این کشور اعمال کرد.

رئیس جمهور چاد نیز ضمن محکوم کردن این خشونت ها اعلام کرد که حاکمیت شورشیان را نخواهد پذیرفت. و بایستی بدون جنگ و خونریزی و از راه مذاکره به راه حل دست یافت. وی با تاکید به اینکه موقعیت آفریقای مرکزی با مالی قابل مقایسه نیست گفت که بایستی خشونت ها در این کشور هرچه زودتر متوقف شود.

 

آفریقای جنوبی و قرار دادهای ناتمام

 

پس از پیشروی شورشیان سلکا به بانگی، 13 تن از سربازان آفریقای جنوبی کشته و یک تن ناپدید شد. پس از تایید این خبر از سوی ریاست جمهوری آفریقای جنوبی، مقامات پرتوریا از جمله جاکوب زوما مورد انتقاد شدید مردم این کشور قرار گرفتند.

نقش و دلایل حضور 400 سرباز آفریقای جنوبی در بانگی هنوز مشخص نشده است. در ماه ژانویه سال جاری و پس از اینکه رژیم بوزیزه مورد تهدید شورشیان سلکا قرار گرفت، 400 سرباز از آفریقای جنوبی به این کشور فرستاده شدند تا امنیت را برقرار سازند. بنابراین قراردادی بین دو طرف منعقد شد. بسیاری از ناظران سیاسی معتقدند که این قرار داد با هدف دستیابی آفریقای جنوبی به منابع اورانیوم، طلا و نفت آفریقای مرکزی منعقد شده است.

پس از اینکه توافق نامه لیبرویل در 11 ژانویه سال جاری (22 دی) به امضا رسید، این توافق نامه در واقع خط قرمزی برای قرارداد آفریقای جنوبی و مرکزی به شمار می آمد چرا که به موجب قرار داد لیبرویل بایستی به تدریج تمام سربازان آفریقای جنوبی بانگی را ترک می کردند. نیروهایی که در مکان های استراتژیک پایتخت (کاخ رنسانس، فرودگاه، تلوزیون ملی) مستقر بودند. اما پرتوریا به مفاد تعهدنامه "لیبرویل" پایبند نشد. چرا که آن را بر خلاف منافع خود می دید.

فرانسوا بوزیزه، چند روز پیش از سقوطش یعنی از 19 تا 22 مارس (29 اسفند 91 تا 2 اردیبهشت 92) به آفریقای جنوبی سفر کرد تا جاکوب زوما را برای افزایش نیروها در آفریقای مرکزی متقاعد نماید. در همین زمان بود که نیروهای سلکا سعی در پیشروی به پایتخت را داشتند. 

در آفریقای جنوبی که مقامات در خصوص حضور نظامی در آفریقای مرکزی وارد جزئیات نمی شوند، بحث و جدل های سیاسی وجود دارد. "اتحاد دموکراتیک" حزب اپوزیسیون آفریقای جنوبی خواستار تحقیق پارلمانی در این خصوص شد.

"جوبورگ استار" (Joburg Star) روزنامه ای که در آفریقای جنوبی منتشر می شود در مقاله ای فاش کرد که در ماه ژانویه وزیر دفاع آفریقای جنوبی "نوسیویو مپیسا انکاکولا" (Nosiviwe Mapisa-Nqakula) به زوما پیشنهاد کرده بود که قسمتی از نیروهایش را در ماه ژانویه فراخواند. اما زوما امتناع کرده و گفته بود که وجهه آفریقای جنوبی با این کار از بین می رود.

زوما در توجیه این تصمیم خود چنین گفته است: " ما تصمیم گرفتیم که نیروهای خود را در آفریقای مرکزی نگه داریم، چرا که با این کشور قرار داد داشتیم. اگر از بحران کنونی بگذریم، تازه می توانیم در خصوص تداوم حضور نظامی در آفریقای مرکزی تصمیم بگیریم. به عنوان عضو اتحادیه آفریقا، آفریقای جنوبی هر گونه تهاجم بر علیه آفریقای مرکزی را محکوم می کند. هرجا که نیروهای ما مستقر هستند. آن ها حق دارند از خود و مواضع شان دفاع کنند. " 

 

 

برنامه های شورشیان برای آینده آفریقای مرکزی

 

 

نیکلا تیانگای (Nicolas Tiangaye) نخست وزیر آفریقای مرکزی روز شنبه (92.01.03) از  گروه های شورشی دعوت کرد تا با دولت وارد مذاکره شوند تا از راه افتادن " حمام خون" در بانگی جلوگیری شود. اما آن ها این دعوت را رد کردند. این رد دعوت به معنای آغاز جنگ از سوی شوشیان قلمداد می شود.

نارکویو، یکی از رهبران نظامی شورشیان سلکا اعلام کرد که پس از به قدرت رسیدن شورشیان، آن ها قصد دارند دولت انتقالی تشکیل دهند. ژنرال نارکویو اعلام کرد که سلکا حاضر است با مجمع اقتصادی کشورهای آفریقای مرکزی(CEEAC)  وارد مذاکره شود تا در خصوص برنامه ها بحث و تبادل نظر نمایند.

نارکویو افزود: " ما قصد داریم دولت انتقالی تشکیل دهیم. رهبر ما " میشل جوتودا" (Michel Djotodia) خواهد بود."

اریک مسی (Eric Massi) سخنگوی شورشیان چنین گفته است: " ما قصد نداریم تا ابد در قدرت بمانیم. بلکه می خواهیم سرنوشت کشور را به دست مردمش بسپاریم." 

 

 

میشل جوتودیا، رئیس دولت انتقالی

میشل جوتودیا، رهبر سیاسی سلکا و معاون نخست وزیر دولت وحدت ملی (دولت بوزیزه) بود. وی جزو یکی از پنج وزیری بود که به گروگان شورشیان سلکا در آمد.

وی که اصالتا اهل یکی از مناطق شمال شرق آفریقای مرکزی است، به چند زبان تسلط دارد.

 

          میشل جوتودیا

 

 

 

میشل جوتودیا در اولین اظهاراتش اعلام کرد که به توافقات  "لیبرویل" پایبند خواهد بود و کابینه نخست وزیر نیکلا تیانگای تغییر نخواهد کرد. با اینکه برخی از اعضای کابینه از طرفداران فرانسوا بوزیزه، رئیس جمهور مخلوع هستند. وی همچنین اعلام کرد که تا سه سال دیگر انتخابات ریاست جمهوری ترتیب خواهد داد: "من نمی گویم که تا 3 سال من می خواهم رئیس جمهور بمانم. منظورم از این اعلام وقت این است که انتخابلات آزاد و شفاف در این زمان برگزار خواهد شد. "

با اینکه وی هنوز رسما به ریاست دولت انتقالی نرسیده است، اما در همان ابتدای روی کارآمدن برنامه های خود را اعلام کرد و اقداماتی را انجام داد که بیشتر می توان به وی عنوان " دیکتاتور" داد. وی ابتدا تمام نهاد های دولتی، مفاد قانون اساسی و پارلمان را منحل  نمود. با این حال اعلام کرد که قصد دارد نخست وزیر نیکلا تیانگای (Nicolas Tiangaye) و اعضای کابینه اش را در سمت های شان ابقا کند. اتحادیه آفریقا نیز در واکنشی این عمل جوتودیا را محکوم کرد.