نشست خشونت و افراط گرایی دینی در غرب آفریقا با موضوع نیجریه و گروه تروریستی بوکوحرام با سخنرانی دکتر امیر بهرام عرب احمدی رایزن فرهنگی ایران در زیمباوه و مدير گروه مطالعات جنوب آفريقا دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران در پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات برگزار شد.

دکتر عرب احمدی اظهار کرد: اگر بخواهم در رابطه با مفهوم افراط گرایی دینی بحث کنم باید بگویم که افراط گرایی یعنی استفاده از ابزارهای خشونت مثل بمب گذاری و کشتار دسته جمعی با هدف تامین و دستیابی به اهداف دینی و سیاسی مورد نظر که متاسفانه امروزه بیشترین خشونت دینی را در عراق سوریه، افغانستان و پاکستان شاهد هستیم. افراط گرایی اسلامی عمدتا باورهای مسلمانان سنتی را در بر می گیرد که خود را به تفاسیر لفظی از قرآن و حدیث محدود کردند بدون اینکه بخواهند به عمق تفاسیر پی ببرند و درحال حاضر چهره خشن و مخدوش از دین اسلام را به تصویر می کشند. این گروه ها عمدتا تاثیرپذیری از ابن تیمیه و فرقه وهابیت دارند. البته روی سخن من با بوکوحرام و آفریقاست که خود را تاثیرپذیر از القاعده می داند و در سخنرانی هایشان از عثامه بن لادن به عنوان رهبر خود یاد می کند.

او تصریح کرد: قاره آفریقا به مدت چندین دهه منطقه آرامی بود ولی از دهه 1990 به تدریج اندیشه های القاعده وارد این منطقه شد و در اوایل دهه 1990 شاهد شکل گیری شاخه های رسمی القاعده در آفریقا هستیم. در سال 1998 در دو رشته عملیات برای نخستین بار سفارت خانه های آمریکا در نایروبی و دارالسلام به فاصله نیم ساعت مورد حمله قرار گرفتند و بعد از آن هم حملات پراکنده ای در کنیا و تانزانیا رخ داد. از سال 2001 شاخه رسمی القاعده در شمال آفریقا تحت عنوان مغرب اسلامی بزرگ تاسیس شد و بعد از آن هم در سال 2002 شاهد هسته اولیه خشونت مسلمانان در سومالی بودیم که به الشباب تغییر نام دادند. در سال 2004 شاخه غیر رسمی القاعده در شمال آفریقا در مالی و نیجریه تاسیس شد که با بحران هایی که به وجود آورد نزدیک بود که پایتخت این کشورها سقوط کند.

عرب احمدی، بوکوحرام را ساخته وهابیون دانست و گفت: بوکوحرام با نام رسمی "جماعة أهل السنة للدعوة والجهاد" گروه تندرو اسلامی در نیجریه است که خواستار تعطیلی تمامی مدارس نوین و تحمیل قانون شریعت بر تمامی 36 ایالت این کشور است؛ همانطور که از اسم آن پیداست از دو لفظ بوک و حرام به معنای "کتاب ممنوع" تشکیل شده که هر گونه آموزش را به شیوه جدید حرام می داند. این گروه در سال 2002 توسط محمد یوسف و با رویه ای نسبتا مسالمت جویانه بنیان نهاده شد. در خصوص نیجریه هم باید گفت این کشور یک قدرت منطقه ای در غرب آفریقاست و به بزرگترین اقتصاد در این قاره تبدیل شده است که حتی از آفریقای جنوبی هم فاصله گرفته است اما بوکوحرام باعث شد اقتصاد نیجریه آسیب جدی ببیند.

او در ادامه افزود: بوکوحرام ساخته وهابیون است که ریشه آن به دهه 1970 باز می گردد و به تدریج ادامه پیدا کرده و در دهه 1980 شاهد شکل گیری گروه های اسلامی دیگر در نیجریه هستیم که به طرق خشن سعی می کردند که اندیشه های خود را که برگرفته از وهابیون بود را در نیجریه پیاده کنند که این وضعیت به بوکوحرام ختم شده که شکل جدید و مخدوشی از افراط گرایی را به جهان معرفی کرده است. اما محمد یوسف در سال 2009رویه خود را از روش مسالمت جویانه تغییر داد و علیه نیروهای نظامی تغییر رویه داد که باعث دستگیری و کشته شدن او شد. بعد از آن بوکوحرام به چند شاخه تقسیم شد و ابوبکر شیکاو رهبری شاخه اصلی بوکوحرام را در دست گرفت و شاخه های دیگر در این شاخه اصلی ادغام شدند و خشونت و افراط گرایی دینی را در دستور کار خود قرار دادند.

رایزن سابق فرهنگی ایران در آفریقا درخصوص دلایل اصلی بوجود آمدن بوکوحرام گفت: فقر حاکم بر نیجریه، محرومیت و عقب افتادگی نواحی مسلمان نشین شمال کشور، شرایط اقتصادی بسیار نامناسب در ایالات مسلمان نشین، تبعیض بین مناطق مسلمان نشین و مسیحی، خشونت پلیس در برخورد با اعتراضات مسلمان ها و تبعیض قانون نانوشته کشور در خصوص انتخابات (یک دوره رییس جمهور مسلمان و یک دوره مسیحی) در حالی که قدرت اصلی در دست مسیحیان است از جمله این موارد است اما اندیشمندان مسلمان در خصوص علل و ریشه شکل گیری سازمان های ترویستی نظر دیگری دارند؛ آنها حمایت های مالی برخی کشورهای عرب از جمله جریان های تندرو و مدعی رهبری جهان اسلام، نگرانی از رشد دیگر ادیان بویژه مسیحیت در غرب آفریقا خشم مسلمانان از نفوذ غرب بر منافع طبیعی و شکل گیری تدریجی جریان های تکفیری و تروریستی در منطقه غرب آفریقا پس از سقوط قذافی را عامل بوجود آمدن گروه تروریستی بوکوحرام می دانند.

عرب احمدی اظهار کرد: عده ای نیز بوکوحرام را ساخته غرب می دانند و در این راستا منافع بوکوحرام برای غرب را بازگو می کنند مانند:

- سرکوب رو به رشد و جلوگیری از گسترش دین اسلام در نیجریه

- ممانعت از توسعه بیداری اسلامی در نیجریه

- ایجاد جنگ فرقه ای و قبیله ای و تضعیف دولت مرکزی

- فروش گسترده تجهیزات نظامی به این کشور

- گسترش اندیشه اسلام هراسی و شیعه هراسی

همچنین سفارت آمریکا نیز اقدامات مشکوکی در نیجریه انجام داده است که اندیشه حمایت از بوکوحرام را قوت می بخشد که سلسله اقدامات جاسوسی در این کشور، حمایت های مالی از گروه شورشیان، استخدام برخی از آنها به عنوان کارمندان خود از جمله این موارد است.

این استاد دانشگاه در رابطه با اهداف راهبردی بوکوحرام گفت: اگر بخواهیم اهداف راهبردی بوکوحرام را مورد بررسی قرار دهیم باید بگوییم که هدف آنها تاسیس دولت اسلامی در شمال نیجریه و در نهایت در آفریقا، حکمفرما ساختن قانون شریعت در کل کشور و لغو کلیه مظاهر غربی مانند تعطیلی مراکز آموزش و مدارس است اما مساله دیگر این است که به نظر من فعالیت بوکوحرام بسیار خطرناک تر از داعش است و من بر خلاف بسیاری که معتقد هستند بوکوحرام از داعش اقدامات خشونت آمیز را فرا گرفته می گویم که این داعش است که این گونه اقدامات را از بوکوحرام یاد گرفته است اما اقدامات آنها به دلیل دستیابی پایین به وسایل ارتباطی و فضای بسته ای که دارند خیلی منعکس نمی شود. این گروهک تروریستی آسیب های اجتماعی و اقتصادی زیادی را به نیجریه و کشورهای اطراف آن وارد کرد به طوری که یک و نیم میلیون نفر ار مردم آواره شدند و بیش از 220 هزار نفر از مردم این کشور به کشورهایی همسایه فرار کردند و همچنین نرخ عمومی بیکاری در این کشور به شدت افزایش یافت.

او در پایان در خصوص راهکارهای اصولی برای مهار تروریسم و افراط گرایی در نیجریه گفت: بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی ایالات مسلمان نشین، رفع فقر و بسترسازی مناسب برای رسیدن به توسعه اجتماعی و اقتصادی و مذاکره دولت با سران بوکوحرام، از بین بردن نارضایتی های قومی و مذهبی از جمله این موارد است که البته خوشبختانه اخیرا فعالیت های زیادی در این راستا صورت گرفته و قسمت های زیادی از دست این گروهک ها بازپس گیری شده است.