به قلم محمد حسن ایپکچی*: (لازم به ذکر است که این گزارش  پیش از پایان سفر اوباما به آفریقا منتشر شده است)

وضعیت سفر اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده به کنیا که برای نخستین بار در دوران قدرتش انجام می شود تا آخرین دقایق غروب جمعه، دوم مرداد ماه، به لحاظ مسائل امنیتی، نامشخص بود. با این حال تبلیغات بسیار وسیعی ازسوی دولت کنیا در سطح شهر نایروبی برای استقبال از وی به عمل آمده بود.

این سفر، اهمیت قاره آفریقا را در کل و کنیا را به طور خاص برای آمریکا نشان می دهد. این سفر به دو دلیل دارای اهمیتی دوچندان است، اول آنکه در شرایطی انجام می گیرد که تهدیدات افراط گرایان و عاملان تروریستی گروه الشباب در این کشور افزایش یافته است و از سوی دیگر رقیب آمریکا یعنی چین با نفوذ در اقتصاد این کشور طی سال های گذشته پیشرفت قابل ملاحظه ای نموده است.

سفر اوباما به دنبال ملاقات رئیس جمهور نیجریه با وی در کاخ سفید انجام گرفته است. او قصد دارد تا پس از کنیا سفری هم به کشور اتیوپی داشته باشد. این سفرها در حالی صورت می گیرد که بیل کلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا سال ها پیش، برنامه مصوب رشد و فرصت یابی آفریقا را با توجه ویژه به افزایش حجم واردات آمریکا از آفریقا دنبال می نمود. دولت جورج بوش نیز به بهانه مبارزه با بیماری ایدز کمک های زیادی را روانه کشورهای این قاره کرد. این برنامه های حمایتی در دوران اوباما نیز ادامه یافت و اخیراً برنامه رشد و فرصت یابی برای آفریقا، مورد تجدید نظر قرارگرفته و توسعه یافته است. موسسه کمک رسانی آمریکا(USAID)، از سال 2011 تا کنون این برنامه را مورد بازبینی دقیق قرار داده است. حضور گسترده چین در بازار آفریقا در واقع توانسته رقابتی سخت را برای آمریکا که روزگاری بزرگترین شریک اقتصادی آفریقا بود، رقم زند. حالا، سفر اوباما گویای این نکته است که آمریکا از یک سو خواهان توسعه روابط اقتصادی با آفریقا است و از سوی دیگر به دنبال مبارزه با روند افراط گرایی اسلامی موجود در این قاره است.

در عین حال، اوباما قصد دارد در برابر احساسات ضد آمریکایی که طی سال های گذشته در این قاره خود را نشان داده چاره ای بیاندیشد. در کنیا، مشکلات با انتخاب « اوهورو کنیاتا» رئیس جمهور این کشور و پنج مهره کلیدی قدرت در انتخابات هفت سال پیش آغاز شده است. هم چنین پیش از این دولت کنیا طی دادخواستی خواهان رسیدگی به اعتراض خود در دادگاه بین المللی لاهه شده است، دادگاهی که کشورهای غربی در آن بسیار صاحب نفوذ هستند. در انتخابات دوسال قبل در این کشور، طرفداران کنیاتا گفتمان های سیاسی بسیار خشنی را در برابر دیپلمات های خارجی به خصوص علیه مقامات انگلیسی و آمریکایی در جهت حمایت از خود نشان دادند.

درهای باز بازار کنیا و دیگر کشورهای آفریقایی به روی چین، باعث شده تا وابستگی این قاره به سرمایه گذاری های غربی کمتر از گذشته باشد. در کنیا و دیگر کشورهای آفریقایی روند رو به رشد شهرنشینی، علم و فن آوری و سیاست های جدی علیه گسترش فساد، سیاستمداران آفریقایی را برآن داشته تا به دور از روند سابق، به طور جدی وارد عرصه شده و به دنبال طرفداران جدید خود در جهان باشند. بنابراین دنیا شاهد موج جدیدی در آفریقا علیه امپریالیسم غربی بوده است به طوری که در برخی کشورها شاهد ایجاد طبقه تازه ای از نخبگان متعهد علیه غرب هستیم.

حالا، گفته می شود که نخستین رئیس جمهور آفریقایی- آمریکایی با حضور خود در کنیا قصد برهم زدن این معادلات و یا حداقل کاهش تخاصمات آفریقایی علیه غرب و آمریکا را دارد. اینکه چرا کنیا انتخاب شده می تواند به گفته مردم کنیا، عرق وطن دوستی اوباما باشد که تا کنون خودش اقامتی درآنجا نداشته است.

در صورتی که دادگاه لاهه به نفع رئیس جمهور کنیا حکم کند، می توان خبر از بهبود روابط این کشور با آمریکا را داد. قرار است طی این سفر موافقتنامه هایی در زمینه امنیت بین دوکشور به امضاء طرفین برسد.

آمریکایی ها در نیجریه با غنیمت شمردن انتخاب « محمد بوهاری» به عنوان رئیس جمهور، به دنبال سعی در بهبود روابط فیمابین هستند. بوهاری برخلاف سایر رهبران نیجریه از موقعیت خوبی در ارکان قدرت بریتانیا برخوردار است.

در دوران ریاست جمهوری گودلاک جاناتان قبل از به قدرت رسیدن بوهاری، با حمایت نظامی آمریکا در نیجریه مخالف شد اما در دوره بوهاری روند کمی تغییر یافت. از زمان برگزاری انتخابات دوسال قبل و پیروزی بوهاری، واشنگتن متعهد به کمک 5 میلیون دلاری جهت تقویت قوای نظامی نیجریه شد.

آمریکا خواهان بسط روابط با نیجریه است وطبق گفته یکی از مقامات آمریکایی در بخش آفریقا، این کشور در آفریقا دارای اهمیت زیادی است. آمریکا در تابستان گذشته، مانع آن شد تا نیجریه اقدام به خرید هلیکوپترهای آمریکایی از اسرائیل کند چراکه می ترسید چه بسا علیه شهروندانش مورد استفاده قرارگیرد. انتخاب بوهاری فرصتی رابرای آمریکا ایجاد کرد تا این رویه تغییر یابد.

آمریکا بسیار بیش از گذشته امید دارد تا بتواند سرمایه گذاری موردنظرش را بار دیگر در نیجریه به بار نشاند.اما این کشور هم چنان به دنبال سیاست های خود در آفریقاست. سال گذشته، آمریکا کمک خود به اوگاندا را به علت مخالفت دولت این کشور با قانون هم جنس گرایی ملغی نمود. پیش از این و زمانی که بوهاری در واشنگتن به سر می برد از او خواسته شده بود که موقعیت هم جنس گرایان را در نیجریه بهبود بخشد. سفر اوباما به اتیوپی نیز به جهت توسعه روابط تجاری و امنیتی خواهد بود. قرار است در این سفر اوباما با سران اتحادیه آفریقا در آدیس آبابا نشستی داشته باشد.

دراین سفر، 24مقام رسمی دولتی و دویست سرمایه گذار آمریکایی اوباما را همراهی می کنند.در اولین روز سفر، رئیس جمهور آمریکا قول کمک یک میلیاردی را به آفریقا به ویژه برای زنان و کودکان داد. اوباما پیش از ملاقات با رئیس جمهور کنیا در محل سابق سفارت آمریکا که عملیات تروریستی در آن انجام شده بود، حضور یافت.

ازسوی دیگر گزارش شده که حدود یک هزار نفر اعم از رجل سیاسی و اقتصادی چه دولتی وچه خصوصی همراه رئیس جمهور آمریکا دراین سفر هستند. اوباما قراراست در ششمین اجلاس سرمایه گذاری در نایروبی شرکت نماید. این اجلاس برای نخستین بار است که در آفریقای زیرصحرا برگزارمی شود. اوباما اعتقاد دارد قاره آفریقا به طرف رشد و توسعه پیش می رود.

به اعتقاد تحلیلگران سفر اوباما به اتیوپی می تواند آغاز تحول سیاسی و اقتصادی مهمی در روابط فیمابین این دو کشور باشد. طبق برنامه ریزی، اوباما با نخست وزیر اتیوپی ملاقات و پیرامون توسعه مناسبات اقتصادی و مقابله با حرکت های افراطی گروه الشباب مذاکره خواهد نمود.

سفر اوباما به کنیا اگرچه از سوی برخی رسانه های آفریقایی و حتی غربی باعنوان سفر به خانه پدری توصیف شد ولی از سوی دیگر بیانگر اراده واشنگتن برای تحکیم روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی با آفریقا است.

اوباما در شرایطی به کنیا سفر می کند که قرار است تا ماه آینده اجلاس «رشد و توسعه آفریقا» موسوم به AGOA در گابون برگزار شود. کنگره آمریکا در سال 2000 میلادی قانون کمک به رشد و توسعه آفریقا را با هدف افزایش همکاریهای واشنگتن و کشورهای آفریقایی تصویب کرد. براساس این قانون، واشنگتن از اقتصاد کشورهای آفریقایی حمایت کرده و زمینه را برای فروش کالاها و محصولات کشورهای آفریقایی در آمریکا فراهم می کند. براساس پیش بینی های به عمل آمده در اجلاس آتی AGOA که ماه آینده در گابون برگزار می شود قرار است بیش از یک هزار هیات نمایندگی رسمی از 39 کشور آفریقایی، نمایندگان رسانه های مختلف و نیز کارشناسان و شخصیت های مختلف آفریقا و جهان در این اجلاس شرکت کنند. براساس آمار رسمی، مبادلات اقتصادی آمریکا و قاره آفریقا حدود 73 میلیارد دلار ، مبادلات اقتصادی اروپا و قاره سیاه حدود 140 میلیارد دلار و مبادلات اقتصادی چین و آفریقا بیش از 200 میلیارد دلار برآورد شده است.
بررسی های آماری بیانگر آن است که آمریکا فقط یک درصد از سرمایه گذاری های خارجی خود را به آفریقا اختصاص داده در حالی که چین 4/3 درصد از سرمایه گذاری خود را به آفریقا سرازیر کرده است.
به این ترتیب روشن است که واشنگتن در عرصه رقابت اقتصادی در آفریقا به شدت از چین عقب مانده و این وضعیت قطعا از دیدگاه مقامات آمریکایی مطلوب ارزیابی نمی شود. به همین خاطر رییس جمهوری آمریکا قبل از عزیمت به سوی کنیا از لزوم تحول در روابط واشنگتن و آفریقا سخن به میان آورد و گفت: آفریقا از پویایی غیرقابل تصوری برخوردار است؛ زیرا در آن بازارهایی با رشد اقتصادی کم نظیر و انعطاف پذیری فوق العاده در حال ظهور است. واشنگتن به منظور کاستن از فاصله خود با چین در عرصه رقابت در آفریقا از چندی پیش اعطای اعتباراتی برای بهبود زیرساخت های اقتصادی در قاره سیاه را مطرح کرده است.

باراک اوباما به همین منظور دو سال پیش تعهد کرد که آمریکا به منظور بهینه سازی شبکه برق رسانی 10 کشور آفریقایی بیش از هفت میلیارد دلار اختصاص دهد. نکته حایز اهمیت در رویارویی واشنگتن و پکن در قاره آفریقا اینکه گرچه به نظر می رسد آمریکا در زمینه مبادلات اقتصادی از پکن عقب مانده ولی در زمینه نظامی از دیگر هماوردان خود در آفریقا کاملا پیشی گرفته است.در این راستا آمریکا تلاش کرده و می کند که با کشورهای آفریقایی به سطح بالاتری از همکاری نظامی دست یابد. نیروهای نظامی آمریکا در حال حاضر در کشورهای موسوم به ساحل آفریقا حضور دارند ولی از دیدگاه واشنگتن این حضور نظامی کافی نیست و به همین علت مقامات پنتاگون خواستار تقویت همکاری های نظامی با آفریقا هستند.آمریکا پس از حادثه 11 سپتامبر و در سال 2003 میلادی با هدف مبارزه با تروریسم یک پایگاه نظامی در«جیبوتی» ایجاد کرد. حدود سه هزار و 200 نیروی نظامی آمریکا در این پایگاه مشغول کار هستند که فعالیت های نظامی آمریکا را در منطقه موسوم به شاخ آفریقا مدیریت و رصد می کنند. از این پایگاه هواپیماهای بدون سرنشین علیه مواضع القاعده در شبه جزیره عربستان و سومالی هدایت می شوند. هم چنین نیروهای نظامی آمریکا که تعداد آن ها بالغ بر 200 تن برآورد شده با هدف مبارزه با گروه های تکفیری در نیجر مستقر هستند.

از سوی دیگر واشنگتن تعدادی نیروی نظامی در آفریقای مرکزی و نیز حدود 3 هزار نیروی نظامی با عنوان تلاش برای جلوگیری از گسترش بیماری (ابولا) در غرب آفریقا مستقر کرده است.

با این وجود واشنگتن این میزان و سطح از حضور نظامی در آفریقا را کافی نمی داند و خواستار افزایش حضور نظامی خود در کشورهای آفریقایی است. واشنگتن برای دستیابی به این هدف به کشورهای متعدد آفریقایی ، امضای پیمان های نظامی گوناگون را پیشنهاد داده است. واشنگتن همچنین در سال 2007 میلادی و با هدف هدایت عملیات نظامی در آفریقا ستاد فرماندهی موسوم به آفریکام( AFRICOM) را تاسیس کرد. مسوولیت مداخله نظامی در لیبی در سال 2011 میلادی و هم چنین مداخله نظامی در کشور آفریقایی مالی و چاد نیز برعهده ستاد فرماندهی آفریکام قرار داشت. هم اکنون نیروهای نظامی، مشاوران و نیروهای ویژه آمریکا حداقل در 10 کشور موسوم به ساحل آفریقا حضور دارند.نیروهای ویژه آمریکا همچنین در پایگاه های هوایی سومالی مستقر هستند و ازآنجا هواپیماهای بدون سرنشین را علیه مواضع گروه تکفیری و تروریستی الشباب هدایت می کنند. براین اساس می توان نتیجه گرفت که واشنگتن در مواجهه با پازل آفریقا اگرچه به نظر می رسد در عرصه اقتصادی تا کنون بازی را به پکن واگذار کرده است ، ولی در زمینه نظامی و مدیریت بحران های نظامی در آفریقا همچنان بر رقیب خود برتری دارد.

این رقابت تنگاتنگ ابرقدرت ها در قاره آفریقا گرچه ممکن است برای کشورهای این قاره منافعی نیز در برداشته باشد ولی در صورت تداخل منافع می تواند شرایط را برای هریک از عوامل حاضر در این صحنه اعم از عوامل بیرونی و یا درونی دشوار کند و به یک بحران پیچیده تبدیل شود.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از نایروبی، باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در کنفرانس خبری مشترک با رئیس جمهوری کنیا خاطر نشان کرد: به طور نظام مند از قلمرویی که گروه الشباب آن را در کنترل خود داشت، کاسته ایم. شبکه الشباب تضعیف شده، اما این بدان معنا نیست که کل مشکل حل شده است.اوباما همچنین تصریح کرد که آمریکا و کنیا لازم است برای مقابله با گروه الشباب همکاری نزدیکتری داشته باشند.
اوباما گفت که این همکاری نزدیک دو کشور می تواند شامل افزایش تبادل اطلاعات میان دو کشور در مسیر مقابله با تروریسم باشد.


*رئیس اداره شرق و جنوب آفریقا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی/ خبرگزاری فارس