قاره آفریقا با وجود منابع سرشار، موقعیت ژئوپلوتیک و ظرفیت‌های بالقوه از گذشته مورد طمع قدرت‌های استعمارگر بوده است. امروزه نیز قدرت‌های بزرگ جهان و حتی قدرت‌های نوظهور برای کسب و توسعه منافع اقتصادی و امنیتی خود، از این قاره غافل نشده‌اند. در این گزارش به رویکردهای قدرت‌های جهانی به آفریقا پرداخته شده است.

رویکرد اروپا

اروپا با توجه به خلاء بوجود آمده از تغییر سیاست خارجی آمریکا در قبال آفریقا و ظرفیت‌های بالقوه‌ای که در این قاره فقیر اما ثروتمند وجود دارد، با هدف ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کمک به توسعه پایدار این قاره و از قبل آن شکوفایی مجدد اقتصاد خود، قصد سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی این قاره از قبیل انرژی، کشاورزی، فضای دیجیتال و سایبری و ... دارد؛ از همین رو اروپا بدنبال ارتقای مشارکت بخش خصوصی در زمینه سرمایه‌گذاری در آفریقا می‌باشد تا این قاره در سال 2030 به اهداف توسعه جهانی دست یافته باشد. از سوی دیگر اتحادیه اروپا تا سال 2020،  مبلغ 3.35 میلیارد یورو در آفریقا سرمایه‌گذاری می‌کند و قصد افزایش آن تا 44 میلیارد یورو دارد. بر اساس گزارش بانک جهانی، جمعیت آفریقا تا 2035 حدود 70% (450 میلیون نفر ) رشد خواهد داشت.

راهبرد اروپا در آفریقا سه محور اصلی را شامل می‌شود؛ 1- سرمایه‌گذاری در مناطق مختلف به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری 2- کمک‌های فنی با هدف آماده‌سازی محیط کسب و کار 3- مشارکت سیاسی در مسئله حقوق بشر، حکمرانی خوب و مبارزه با فساد.

آلمان: در همین راستا مرکل در آستانه اجلاس جی20 در نشستی با عنوان "سرمایه‌گذاری برای آینده مشترک" با سران آفریقایی مصر،گینه، سنگال، روآندا، ساحل عاج، تونس، مالی، نیجر و نمایندگان بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول و ایتالیا بعنوان رئیس گروه7 دیدار و بر لزوم افزایش سرمایه‌گذاری و مبارزه با فقر و بیکاری به عنوان راهی برای عبور از بحران مهاجرین تاکید کرد. در این نشست طرح پیمان با آفریقا با هدف بهبود فضای کار و سرمایه‌گذاری، مبارزه با فساد و حمایت از بخش خصوصی توسط مرکل مطرح گردید.

آلمان در دوره ریاست خود بر جی 20 تقویت روابط اروپا با کشورهای آفریقایی را به یکی از اولویت‌های خود تبدیل کرده است. آلمان در صدد کاهش فقر در آفریقا است تا سیر پناهندگان به اروپا کاهش یابد و از سوی دیگر خواستار کمک کشورهای اروپایی برای انتقال تسلیحات به کشورهای آفریقایی برای مبارزه با گروههای افراط‌گرا و تروریستی است.

فرانسه: فرانسه به دلیل سابقه استعماری در قاره آفریقا، دارای وابستگی به این قاره است. از یک سو منابع غنی و ظرفیت‌های بالقوه این قاره و از سوی دیگر تلاش فرانسه بر توسعه رویکرد فرانکوفونی در غرب و شمال غرب این قاره، بیانگر این است؛ فرانسه نمی‌خواهد نفوذ خود را در این منطقه از دست بدهد و درصدد حفظ رابطه است.

اما اوضاع بحرانی منطقه فرانکوفون همزمان با کاهش قدرت اقتصادی و به تبع آن سیاسی سبب شده که فرانسه به حفظ روابط موجود بسنده کند.

  سیاست خارجی فرانسه نسبت به آفریقا بیشتر در حوزه همکاری امنیتی می‌باشد تا از سرریز گروههای تروریستی مستقر در جنوب مدیترانه به اروپا جلوگیری بعمل آورد.

درهمین راستا فرانسه برای تشکیل نیروی ضدتروریستی مشتکل از پنج کشور آفریقایی بورکینافاسو، چاد، مالی، موریتانی و نیجر تلاش بسیاری کرده است.

با بررسی همکاری فرانسه و کشورهای فرانکوفن به این نتیجه می‌رسیم که بعد از سقوط قذافی و خلا امنیتی ایجاد شده در منطقه غرب، عمده همکاری فرانسه با کشورهای مذکور در حوزه امنیت بوده است و فرانسه به دلیل مشکلات عدیده اقتصادی، بعنوان یکی از قدرتمندترین کشورهای اروپا نتوانسته است نفوذ و همکاری چشمگیر اقتصادی با آفریقا داشته باشد.

سفر چند ماه قبل ماکرون به مالی و مراکش نیز با رویکرد همکاری امنیتی و مبارزه با تروریسم صورت گرفت. البته به گفته وی؛ هرگونه اقدام و همکاری امنیتی با هماهنگی آلمان و اروپا صورت خواهد گرفت.

اگرچه ماکرون رئیس آژانس توسعه همکاری فرانسه را در سفر مذکور با خود به همراه برد، اما از آنجاییکه بیشتر کمک‌های فرانسه به کشور فقیری مثل مالی که از میان 187 کشور در رتبه 176 فقر جهان قرار دارد، بیشتر وام است تا کمک‌های بلاعوض، قدرت بازپرداخت وام‌های فرانسه را ندارد.

این وام‌ها نیز با رویکرد ایجاد امنیت اروپا از طریق افزایش امنیت در آفریقا انجام می‌گیرد. 

رویکرد رژیم صهیونیستی

با بررسی سفرهای رو به افزایش مقامات رژیم صهیونستی به آفریقا و بالعکس و اعلام اولویت داشتن آفریقا درسیاست خارجی از سوی مقامات این رژیم که از بررسی اظهارات، مقصد، موضعگیری‌ها، هیئت‌ها و اهداف این سفرها بدست آمده است، راهبرد رژیم صهیونیستی در آفریقا بر پنج مؤلفه ذیل بنا شده است:

 1- شکست اجماع ضدصهیونیستی

2- شورای امنیت

3- همکاری امنیتی

4- همکاری تجاری

5- ارائه الگو 

هدف از آن تغییر الگوی رأی کشورهای آفریقایی در مجامع بین‌المللی به نفع رژیم صهیونیستی و به صورت کلان مشروعیت‌سازی و تلاش برای رسمیت یافتن موجودیت این رژیم و از قِبَل آن عبور از مسئله حل دو دولت و اجرای طرح یک سرزمین، یک دولت و دو ملت (دولت واحد) و رسمیت یافتن بیت‌المقدس به پایتختی این رژیم می‌‌باشد.

شکست اجماع ضد صهیونیستی: سازمان ملل از 193 کشور تشکیل شده است که 120 کشور آن عضو جنبش عدم تعهد هستند و کشورهای عضو این جنبش تقریباً به طور سنتی ضد رژیم صهیونیستی رأی می‌دهند. 41% از اعضای جنبش عدم تعهد را، 49 کشور جنوب صحرای آفریقا (زیرصحرا) تشکیل می‌دهند. رژیم صهیونیستی اگر بتواند الگوی رأی این کشورها را به رأی ممتنع یا رأی موافق خود تغییر دهد، در آنصورت  اکثریت سازمان ملل علیه خود را شکسته است. "راهبرد بازگشت رژیم صهیونیستی به آفریقا و بازگشت آفریقا به رژیم صهیونیستی" نتانیاهو در همین راستا است.

شورای امنیت: آفریقا به طور عمومی دارای سه کرسی در این شورا می‌باشد. در حال حاضر اعضای آفریقایی شورای امنیت مصر، سنگال و اتیوپی هستند. در انتخابات چند ماه قبل شورای امنیت، ساحل عاج و گینه استوایی برای دوره 2019-2018 انتخاب شدند.

یکی از اهداف دیدار نتانیاهو با سران کشورهای اکواس در همین زمینه بوده است.

همکاری امنیتی: رژیم صهیونیستی با طرح ادعای حمایت ج.ا.ا از گروههای تروریستی و اسلامگرای رادیکال، منافع عمیق امنیتی در این قاره برای خود تعریف کرده است.

همکاری تجاری: با توجه به عقب‌ماندگی و نیاز شدید آفریقا و وجود منابع طبیعی غنی، پتانسیل فوق‌العاده و نیاز مبرم به استحصال این منابع برای رشد، قاره آفریقا نیازمند زیرساخت‌های لازم برای توسعه می‌باشد. منافع فعالیت در آفریقا  سبب حفظ و گسترش روابط تجاری رژیم صهیونیستی با کشورهای آفریقا شده است.

ارائه الگو: همزمان که رژیم صهیونیستی از ارتباط با کشورهای آفریقایی نفع و بهره خود را می‌برد، بدنبال آن است که این روابط را چراغ راهی برای دیگر کشورها معرفی کند تا با بهره‌برداری از این الگو به ارتباط با رژیم صهیونیستی روی بیاورند.

تئودور هرتزل، تئوریسین صهیونیسم و بنیانگذار رژیم صهیونیستی با جمله زیر، راهبرد قدیمی رژیم صهیونیستی نسبت به قاره آفریقا را برای قوم یهود تعیین کرده است؛

” بعد از مشاهده رستگاری قوم یهود، امیدوارم بتوانم نقشی در رستگاری مردم آفریقا داشته باشم“

رویکرد ترکیه

به دنبال مخالفت‌ اتحادیه اروپا با عضویت ترکیه و تمرکز قدرت های بزرگ بر آفریقا و تبع آن سرازیرشدن جریان سرمایه‌گذاری از خاورمیانه و آسیای مرکزی به این قاره، ترکیه از 2005 با اتخاذ "سیاست درهای باز بروی آفریقا" توانست در 2008 به یکی از بزگترین شرکای تجاری آفریقا تبدیل شود. تعداد سفارتخانه‌های ترکیه از 10 نمایندگی در 2010 به 39 نمایندگی در 2017 رسیده و عضویت ناظر اتحادیه آفریقا را کسب کرده است.

منافع سیاسی و تجاری ترکیه در آفریقا در قالب فعالیت‌های بازرگانی، دیپلماسی، آموزشی، اجتماعی و بشردوستانه تعریف شده است. دریکسال گذشته مقامات ترک و آفریقا ملاقات‌های متعددی با یکدیگر داشتند.

این رویکرد موفق با هدف نفوذ گسترده و ارتقای جایگاه و اعتبار سیاسی هم در قاره آفریقا و هم در عرصه بین‌المللی ارزیابی می‌گردد.

رویکرد چین

دخالت و حضور روزافزون چین در قاره آفریقا بیانگر تلاش این کشور برای بازگشایی پنجره‌‌ای جدید به راهبرد "رؤیای چین" می‌باشد. با بررسی‌های صورت گرفته می‌توان راهبرد چین در قاره آفریقا را حول پنج محور مشارکت اقتصادی، منافع نظامی، حضور در اقدامات صلح‌بانی، دولت و نهاد سازی، قدرت نرم تقسیم‌بندی نمود.

مشارکت اقتصادی: در 10 سال گذشته اقتصاد چین با رشد بسیار چشمگیر در آفریقا، حدود 2500 پروژه توسعه‌ای، عمرانی و مدنی به ارزش 94 میلیارد دلار در 51 کشور قاره آفریقا به اجرا گذاشته است. چین در 2009  با سبقت از آمریکا، بزرگترین شریک تجاری آفریقا شد و در 2015 حجم تجارت این کشور با قاره آفریقا به 300 میلیارد دلار رسید. نفت خام، مواد اولیه و معدنی  بیش از 80 % واردات چین از آفریقا را تشکیل داده که رقمی معادل 93 میلیارد دلار است.

منافع نظامی: چین در راستای دکترین "ماموریت تاریخی جدید" که بخشی از اهداف آن محافظت از منافع این کشور در قاره سیاه،‌ حضور دریایی در آبهای غربی اقیانوس هند، حفاظت از کشتی‌های تجاری چین در برابر دزدان دریایی و همچنین پشتیبانی از حضور رو به رشد چین در ماموریت‌های آفریقایی سازمان ملل می‌باشد، در 2016 به عنوان اولین حضور دائمی در یک کشور خارجی، نیروهای نظامی و امکانات و تجهیزات خود را در جیبوتی مستقر نمود.

چین در 2015، به دومین تامین کننده تسلیحات کشورهای جنوب صحرا بعد از روسیه تبدیل شده و 22% از کل تسلیحات این قاره توسط چین تامین می‌شود.

عملیات‌های صلح‌بانی سازمان ملل: ارتش چین بعنوان یکی از اولویت‌های راهبردی با استخدام تعداد زیادی نیرو، نیروهای ارتش در سازمان ملل را از 400 نفر در 1990 به 22 هزار نفر در2013 افزایش داد.

در ابتدا حضور نیروهای صلح‌بان چین در آفریقا بیشتر غیر رزمی و شامل ارسال پزشکان، مهندسین و به طور کلی حوزه‌های کم‌خطر می‌گردید؛ اما در حال حاضر حدود 2500 نیروی نظامی و افسر پلیس چین در قالب صلح‌بان سازمان ملل در سراسر آفریقا در حال انجام ماموریت هستند.

چین طی فرآیندی 10 ساله، یک میلیارد دلار به سازمان ملل برای فعالیت در آفریقا و 100 میلیون دلار نیز به اتحادیه آفریقا جهت توانمندسازی نیروهای صلح‌بان واکنش سریع اختصاص داده است.

نهاد سازی: نهاد سازی یکی دیگر از مؤلفه‌های راهبرد آفریقایی چین می‌باشد. این پروژه از سوی مدرسه حزب مرکزی چین مدیریت می‌شود.

احزاب حاکم کشورهای آنگولا، اتیوپی، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای‌جنوبی، سودان جنوبی، سودان، اوگاندا و زیمباوه جزو شرکت‌کنندگان در دوره‌های این مدرسه بوده‌اند.

حزب کنگره ملی آفریقای جنوبی‌ بین 2008 تا 2012 چهار گروه 56 نفری از اعضای اصلی خود را برای شرکت در این دوره‌ها به چین فرستاده است.

در سال‌های اخیر نیز چین طرحی با عنوان "نسل بعدی رهبران" در آفریقا به اجرا گذاشته است که وظیفه کادرسازی سیاستمداران جوان را بر عهده دارد و بین 2011 تا 2015 بیش از 200 آفریقایی از این دوره فارغ‌التحصیل شده‌اند و پکن قصد دارد تا پایان 2018 این آمار را به 1000 نفر برساند.

قدرت نرم: ارائه تصویری صلح‌جویانه از اقدامات چین به آن اجازه خواهد داد تا بدون استفاده از ابزار قدرت نظامی بر ایجاد روابط راهبردی با کشورهای آفریقا متمرکز شود. تامین مالی و ساخت ستاد اتحادیه آفریقا در آدیس‌آبابا به ارزش 200 میلیون دلار، تحت عنوان "هدیه چین به آفریقا " نمونه عینی ایده گسترش قدرت نرم می‌باشد.

رویکرد آمریکا

رویکرد آمریکا به آفریقا بعد از انتخاب ترامپ بیشتر شامل همکاری‌های امنیتی و مبادلات تجاری بجای کمک یکجانبه، شده است.

عقب‌نشینی آمریکا از اهداف توسعه‌ای و بشردوستانه توأم با پیشبرد فرصت‌های تجاری بیانگر محدود شدن تعهد آمریکا به قاره آفریقا می‌باشد؛ ضمن اینکه خوی کاسب مسلکی ترامپ را بهتر آشکار می‌کند.

همکاری امنیتی: ترامپ به محض انتخاب، با بوهاری رئیس‌جمهور نیجریه تماس تلفنی داشت و بر افزایش همکاری‌های امنیتی و صدور مجوز فروش تسلیحات و هواپیمای نظامی در راستای مبارزه با تروریسم تاکید کرد و طی تماس با تعداد دیگری از سران آفریقا از جمله آفریقای جنوبی و کنیا بر همکاری‌های امنیتی تاکید کرد.

از سوی دیگر انتخاب سرهنگ رودولف عطاالله با سوابق طولانی مدت امنیتی در حوزه آفریقا، بعنوان مدیر ارشد امور آفریقای شورای امنیت ملی کاخ سفید، بیانگر رویکرد امنیتی ترامپ به قاره آفریقا است.

مبادلات تجاری: در طرح بودجه اعلامی دولت آمریکا که مارس 2017 مطرح گردیده است، بودجه وزارت خارجه و آژانس توسعه بین‌المللی که پشتیبانی بیش از 30 کشور آفریقایی را برعهده داشته، 30% کاهش و بعضی از دستگاه‌های اجرایی از قبیل بنیاد آمریکایی توسعه آفریقا منحل شدند که در صورت تصویب این طرح، اثرات منفی بسیار زیادی بر قاره آفریقا به عنوان بزرگترین دریافت‌کننده کمک از آمریکا، خواهد داشت.