ادامه بخش1 :

اصول‌ فكري‌‌ طريقه‌ تيجانيه:
در اين‌ طريقت‌ مانند ساير طرق‌ بايد پيروان‌ از قطب‌ و شيخ‌ خود پيروي‌ نمايند و نصايح‌ و دستورات‌ واشارات‌ وي‌ را نصب‌ العين‌ قراردهند . هر فرد پير و سالك‌ طريقت‌ درمراحل‌ مختلف‌ پس‌ از انجام‌ يك‌ سري‌فرائض‌ و بعد از گذراندن‌ آزمايشات‌ مختلف‌،درجات‌ و مقامي‌ كسب‌ مي‌كند، او تا رسيدن‌ به‌ منزلگاه‌ قطب‌، راه‌ درازي‌ در پيش‌ دارد و بايد مراحل‌ تزكيه‌ ، تصفيه‌ و خلوص‌ از هر چه‌ نفساني‌ است‌ را بگذراند.
وظيفه‌ پيرو و عضو اين‌ طريقت‌ فقط اطاعت‌ از شيخ‌ و ذكر درباره‌ اوراد و ادعيه‌ روزانه‌ و شركت‌ در جمع‌اخوان‌ و احباب‌ طريقت‌ و گردهمائي‌ روزجمعه‌ در زواياي‌ طريقت‌ است‌ . رهبران‌ و رهروان‌ اين‌ طريقت‌هيچگونه‌ دخالتي‌ در سياست‌ و مشاركت‌ در بدست‌ گرفتن‌ زعامت‌ مسلمين‌ نمي‌كنند و دليل‌ شان‌ اينست‌ كه‌ اين‌امور از مسائل‌ دنيوي‌ است‌ و دنيا محل‌ سير و سلوك‌ سالك‌ الي‌ ا... مي‌باشد.
آنان‌ نسبت‌ به‌ اقدامات‌ دولت‌ لائيك‌ هرچه‌ باشد مادامي‌ كه‌ مانع‌ فعاليت‌ و اجراي‌ مراسم‌ و آئين‌ طريقت‌نباشد هيچ‌ حساسيتي‌ ندارند. اقطاب‌ و شيوخ‌ به‌ تعليم‌، تعلم‌ و تربيت‌ علمي‌ افراد اهتمام‌ نمي‌ورزند لذا اكثرپيروان‌ از لحاظ علمي‌ و آشنائي‌ با تعاليم‌ اسلامي‌ در سطح‌ خيلي‌ پائيني‌ قرار دارند.

در حال‌ حاضر شيخ‌ طاهر بائوچي‌ ، شيخ‌ اسماعيل‌ خليفه‌ ، شيخ‌ مقدم‌ ابراهيم‌ ، شيخ‌ محمد مرتضي‌ وشيخ‌ الشريف‌ ابراهيم‌ صالح‌ التوي‌ رهبري‌ فرقه‌ مذكور را در شهرهاي‌ مختلف‌ نيجريه‌ برعهده‌ دارند.

4) طريقه‌ قادريه‌
اين‌ فرقه‌ از مشهورترين‌ طرق‌ صوفيه‌ است‌ كه‌ گسترش‌ جهاني‌ دارد واين‌ طريقت‌ منصوب‌ به‌ شيخ‌ ثموت‌اعظم‌ و قطب‌ الاقطاب‌ شيخ‌ عبدالقادر گيلاني‌ است‌ كه‌ وي‌ در گيلان‌ به‌ دنيا آمد و در بغداد مدفون‌ شد و امروزه‌ مرقداش‌ زيارتگاه‌ مريدان‌ اين‌ قطب‌ است‌ و وي در قرن‌ ششم‌ هجري‌ اين‌ مذهب‌ را پايه‌گذاري‌ كرد . شيخ‌ با پنج‌تن‌ از خلفاء عباسي‌ از جمله‌ با المستظهر بالله هم‌ عصر بوده‌ و از وضع‌ اسفناك‌ جوامع‌ وقت‌ به‌ شدت‌ ناراضي‌بود.وی جوامع‌ زمان‌ خويش‌ را آنچنان‌ يافت‌ كه‌ گوئي‌ تنها براي‌ خوردن‌ و زندگي‌ حيواني‌ بدنيا آمده‌اند و كلام ‌خدا را نشنيده‌اند.[1] وي‌ مردم‌ زمان‌ خويش‌ را پرستش‌ كنندگان‌ حكام‌ و علماء را تابعين‌ و تائيد كنندگان‌ ومساجد را دور از اهدافي‌ كه‌ پيامبر(ص‌) در نظر گرفته‌ بود، مي‌ديد.
لذا شيخ‌ عبدالقادر روشي‌ اسلامي‌ را به‌ قصد آموزش‌ مسلمانان‌ و توصيه‌ روشهاي‌ رهنمون‌ كننده‌ آنان‌ به‌حقيقت‌ اسلامي‌ ايجاد كرد. شيخ‌ عبدالقادر ، در ابتداء مردم‌ را به‌ مقابله‌ با حكام‌ وقت‌ و عدم‌ همكاري‌ در امورغير شرعي‌ با آنان‌ دعوت‌ نمود. سپس‌ براي‌ ايجاد قيامي‌ برخاسته‌ از ايمان‌ به‌ خداوند همراه‌ با تهذيب‌ اخلاق‌ وتزكيه‌ نفس‌ در دعوت‌ ، حركت‌ جدي‌ را شروع‌ كرد. وي‌ تأكيد داشت‌ كه‌ دنيا براي‌ شما خلق‌ شده‌ و شما براي‌آخرت‌ آفريده‌ شده‌ايد.[2] لذا مي‌بايست‌ در عين‌ فعاليت‌ و كوشش‌ با دنيا معامله‌ عبدمطيع‌ كرد نه‌ سيدمطاع‌ ، ازطرف‌ ديگر وي‌ براي‌ از بين‌ بردن‌ اختلافات‌ در بين‌ مسلمانان‌ ،سعي‌ وتلاش‌ بسياري‌ نمود و آنها را نسبت‌ به‌علماي‌ بظاهر مسلمان‌ هشدار مي‌داد.
 

از لحاظ جغرافيايي‌ اين‌ طريقت‌ در شمال‌ نيجريه‌ پيرواني‌ دارد كه‌ بالغ‌ بر پنج‌ ميليون‌ نفر مي‌رسد وازتمركز خوبي‌ برخورد دارند. شيخ‌ و قطب‌ اين‌ طريقت‌ "شيخ‌ محمد ناصركبارا"[3] مترجم‌ و مفسر قرآن‌ به‌ زبان «هوسا»[4] است‌ . پيروان‌ وي‌ نيز با برگزاري‌ مجالس‌ قرآن‌ و دعاي‌ جمعي‌ در مساجد شناخته‌ مي‌شوند. شيخ‌محمد كبارا به‌ دليل‌ ترس‌ از حكومت‌ وقت‌ [5] ، از موضعگيري هاي‌ سياسي‌ پرهيز مي‌كند.

5) فرقه‌ احمديه‌ (قاديانيه‌)
استعمار انگليس‌ در دوران‌ تسلط اش‌ بر جهان‌ اسلام‌ با مخالفت‌ و خيزش‌ اسلامي‌ و اعتراض‌ عمومي‌روبرو بوده‌ است‌ ، شكست‌هاي‌ پي‌ در پي‌ لشگر انگليس‌ ، مقاومت‌ مهدي‌ سومالي‌ و كندشدن‌ استقرار انگليس‌در شاخ‌ آفريقا و اعتراض‌ مردمي‌ به‌ رهبري‌ علماء استعمار ، نمونه‌هايي‌ بارزي‌ از مقاومت‌ مردمي‌ در برابر تسلط انگليسی ها بوده‌ است‌.
استعمار انگليس‌ راز موفقيت‌ اين‌ مقاومتها و خيزش‌ را در وحدت‌ مسلمانان‌ و قدرت‌ علماء مي‌دانست‌ لذا به‌ يك‌ بازي‌ خطرناكي‌ دست‌ زد و فرقه‌هاي‌ ساختگي‌ مذهبي‌ ايجاد كرد كه‌ پايگاه‌ مذهبي‌ و فرهنگي‌ بودند كه‌به‌ سود ادامه‌ حضورش‌ در سرزمينهاي‌ اسلامي‌ فعاليت‌ مي‌كردند. براي‌ اين‌ منظور دست‌ انگليس‌ از آستين‌ «ميرزا غلام‌ احمد قادياني» بيرون‌ آمد و فرقه‌ايي‌ بنام‌ «قاديانيه» يا «احمديه» تاسيس‌ شد كه‌ عصاره‌ تعاليمش‌مخالفت‌ باجهاد اسلامي‌ بوده‌ است‌ .[6]

پس‌ ميرزا غلام‌ احمد قادياني‌ (1908.م‌ ـ1835.م‌) در جهت‌ خواست هاي‌ استعماري‌ بريتانيا و براي‌تأسيس‌ عقيده‌اي‌ انحرافي‌ در بين‌ مسلمانان‌ ، در سال‌ 1889.م‌ همزمان‌ با"شيخ‌ محمد پاپ"‌ ظهور كرد. وي‌ ادعا نمود كه‌ خداوند به‌ وي‌ رسالتي‌ جديد براي‌ اصلاح‌ دين‌ داده‌ است‌ و در سن‌ چهل‌ سالگي‌ پس‌ از عزلتي‌ اندك‌،كتاب‌ (براهين‌ احمديه‌) را مي‌نويسد و با حمايت‌ مالي‌ و معنوي‌ انگليس‌ مريدان‌ و پيرواني‌ گرد خودمي‌آورد . علماء مسلمان‌ با افكارش‌ مخالفت‌ مي‌كنند و در كليه‌ مباحث‌ و مناظرات‌ او را شكست‌ مي‌دهند ولي‌او نمي‌پذيرد و با حمايت‌ دولت‌ انگليس‌ به‌ مخالفت‌ خود ادامه‌ مي‌دهد.
او در ابتداء كارش‌، ادعا مي‌كرد كه‌ به‌ او وحي‌ نازل‌ شده‌ و خود را عيسي‌ مسيح‌ و مهدي‌ موعود(عج)معرفي‌مي‌كند و در اواخر عمرش‌ ادعا كرد كه‌ چون‌ آئينه‌ است‌ و تمام‌ كمالات‌ حضرت‌ محمد(ص‌) در آن‌ نمايان‌ است‌ .
بحث‌ ادعاي‌ نبوت‌اش‌ جنجال‌ آميز بود و سرانجام‌ او در سال‌ 1908.م‌ در قاديان‌ مرد و در آنجا دفن‌ شدولي‌ با مرگ‌اش‌ فتنه‌ پايان‌ نيافت‌، بلكه‌ با حمايت‌ استعمار اين‌ فرقه‌ گسترش‌ و رشد كرد.
علماء و مراكز و حوزه‌هاي‌ علميه‌ جهان‌ اسلام‌ از بدو ظهور اين‌ فرقه‌ ،تاكنون‌ در مناسبتهاي‌ مختلف‌ اين‌فرقه‌ را با استدلال‌ منطقي‌ و شرعي‌ از اسلام‌ خارج‌ دانسته‌ اند.

البته‌ پيروان‌ وي‌ در عمل‌ بسياري‌ از ضروريات‌ ديگر اسلام‌ را نيز نفي‌ كرده‌ و روشي‌ جديد در امور عبادي‌و اجتماعي‌ اسلام‌ پيشه‌ خود ساخته‌اند . چنانكه‌ هيسكت‌ در كتاب‌اش‌ چنين‌ آورده‌ است‌:
«...احمديه‌هاي‌ آفريقاي‌ غربي‌ غلام‌ احمد را مهدي‌ موعود مي‌دانند و آنها به‌ مقررات‌ تورات‌ بيشتر آشنائي‌ دارند تا به‌ قرآن‌ و با محارم‌ خويش‌ازدواج‌ مي‌كنند و مساجد آنها شكل‌ كليسا دارد. همچنين‌ آنها به‌ جز زكات‌ ،16درآمدشان‌ را ماهيانه‌ به‌ فرقه‌ خود مي‌پردارند».[7]

احمديه‌ و علل‌ ظهور آن‌ در نيجريه‌
از لحاظ سنتي‌ و تاريخي‌ مستعمره‌ انگليس‌ محل‌ مناسبي‌ براي‌ حضور و رشد و گسترش‌ تعاليم‌ و آئين‌احمديه‌ بوده‌ است‌ .در قاره‌ آفريقا مستعمرات‌ پيشين‌ انگلستان‌ چون‌ نيجريه‌ ، گامبيا ، سيرالئون‌ و غنا در غرب‌ و اوگاندا و كنيا و تانزانيا در شرق‌ آفريقا محل‌ اصلي‌ حضور گروه‌ احمديه‌ است‌ .
همچنين‌ يكي‌ از اساسي‌ترين‌ مباحث‌ كلامي‌ اين‌ گروه‌ مبحث‌ ظهور حضرت‌ مهدي‌ (عج) منتظر و رجعت‌ حضرت‌ مسيح‌ موعود است‌ كه‌ اين‌ مباحث‌ زمينه‌ و بستر معنوي‌ براي‌ گسترش‌ اين‌ گروه‌ در مناطق‌ مزبور بوده‌است‌ . چنانكه‌ در صفحات‌ پيشين‌ اين‌ نوشتار آمده‌ به‌ قيام‌ "شيخ‌ عثمان‌ دان‌ فوديو" كه‌ خود منتظر حضرت‌ امام‌مهدي‌ (ع‌) بوده‌ و ديگران‌ را سفارش‌ به‌ انتظار ايشان‌ مي‌نمود و كتابهايي‌ چند در مبحث‌ قيام‌ مهدي‌ (ع‌) نگاشت‌.
"شيخ‌ آدم‌ آلوري"‌ از علماء مصلح‌ و برجسته جنوب‌ نيجريه‌ ، در كتاب‌اش‌ داستان‌ ورود اولين‌ مبلغ‌ فرقه‌احمديه‌ به‌ خاك‌ نيجريه‌ را چنين‌ مي‌نويسد:
«.... "مولوي‌ عبدالرحيم‌ نياري"‌ مبلغ‌ احمديه‌ از انگلستان‌ وارد نيجريه‌ شد و بعنوان‌ ميهمان‌ عاليقدر دولت‌ انگليس‌ در نيجريه‌ باوي‌ رفتار شد واينگونه‌ رفتار در آنزمان‌ چيز خارق‌العاده‌اي‌ بود و جماعت‌ احمديه‌ با اين‌ رفتار صاحب‌ مكنت‌ و جاه‌ گشت‌ . ايشان‌ مدارس‌ انگليسي‌ نويني‌ را براي‌ فرزندان‌ مسلمان‌ تاسيس‌كرد».[8]
شيخ‌ عبدا...آلوري‌ ، سال‌ ورود نياري‌ را به‌ نيجريه‌ سال‌ 1928 ميلادي‌ ذكر كرده‌ است‌ . اين‌ فرقه‌ در شمال‌نيجريه‌ در ميان‌ قبيله‌ هوسا و فولاني‌ موفقيت‌ چشمگيري‌ نداشت‌ و دليل‌ عدم‌ پيشرفت‌ اين‌ گروه‌ واضح‌ بود زيرامسلمانان‌ شمال‌ نيجريه‌ به‌ تعاليم‌ و افكار اسلامي‌ آگاهي‌ خوبي‌ داشتند و انحراف‌ گروه‌ در وهله‌ اول‌ براي‌شمالي ها آشكار بوده‌ است‌ .
پيروان‌ اين‌ گروه‌ تا زمان‌ استقلال‌ كشور نيجريه‌ از حمايت‌ علني‌ انگلستان‌ برخوردار بودند و در سايه‌پشتيباني‌ استعمار به‌ تبليغات‌ و ترويج‌ آئين‌ مذهبي‌ خود مي‌پرداختند . اين‌ فرقه‌ در منطقه‌ ايبادان‌ يك‌ مركز قوي‌دارند . فرقه‌ فوق‌ امروزه‌ در نيجريه‌ به‌ سازماني‌ متشكل‌ و قوي‌ تبديل‌ شده‌ است‌ كه‌ دركنار مسيحيت‌ به‌ تبليغات‌ وسيع‌ عليه‌ اسلام‌ و مسلمانان‌ ادامه‌ مي‌دهد . اكنون‌ اعضاء اين‌ گروه‌ صاحب‌ نفوذ و جايگاه‌در جامعه‌ نيجريه‌ هستند .

سخـن‌ آخـر
بعنوان‌ نتيجه‌گيري‌ لازم‌ به‌ يادآوري‌ است‌ كه‌ دين‌ اسلام‌ در چند مرحله‌ در نيجريه‌ انتشار يافته‌ است‌ و در تمام‌ مراحل‌ طريقت‌هاي‌ صوفيه‌ نقش‌ ارزنده‌اي‌ در ترويج‌ تعاليم‌ اسلام‌ در اين‌ كشور و غرب‌ آفريقا داشتند.طريقت‌هاي‌ صوفيه‌ بويژه‌ تيجانيه‌ و قادريه‌ كه‌ حضور غالب‌ در اين‌ سامان‌ دارند، توجه‌ و احترام‌ خاصي‌ براي‌ اهل‌ البيت‌(ع) و سيرت‌ و سنتهاي‌ آنان‌ قائل‌ هستند و از آغاز تاريخ‌ اسلام‌ فرزندان‌ ائمه‌ معصوم‌ جايگاه‌ ممتازي‌ دراين‌ مناطق‌ داشتند و آنان‌ را «شرفاء»شریف (سید) مي‌گفتند: اين‌ جور فضاي‌ مذهبي‌ زمينه‌هاي‌ مساعد براي‌ رشد افكار وتعاليم‌ اهل‌ البيت‌ و مذهب‌ ‌ شيعه‌ فراهم‌ را مي‌كند ولي‌ بايد مسير و جريان‌ تبليغ‌ و ترويج‌ آئين‌ مذهب‌جعفري‌ به‌ دقت‌ زير نظر قرار گيرد و اين‌ از دو جهت‌ حائز اهميت‌ است‌ :

1ـ به‌ جهت‌ ريشه‌ دار بودن‌ افكار و جريانات‌ فكري‌ ـ مذهبي‌ وسنتي‌ آفريقايي‌
2ـ تمايلات‌ شخصي‌ مبلغين‌ بومي‌

كه‌ اين‌ دو عامل‌ ممكن است‌ رشد و نمو افكار و عقايد اهل‌البيت‌ را دچار وقفه‌ و يا انحراف‌ شديد نمايد.همچنين‌ از طرفي‌ هم‌ مبحث‌ كلامي‌ قيام‌ حضرت‌ مهدي‌ (ع‌)[9] كه‌ درمدارس‌ قرآني‌ نيجريه‌ تدريس‌ و درمناسبتهاي‌ مختلف‌ تبليغ‌ مي‌گردد، لذا از اين‌ نظر، اين‌ مبحث‌ براي‌ مردم‌ نيجريه‌ با اقبال خوبي‌ مواجه است و زمينه‌مساعدي‌ براي‌ گسترش‌ مذهب‌ تشيع‌ به حساب ميآيد‌.

منابع ،مآخذ و پاورقي ها:
[1] - ان الدنیا خلقت لکم وانتم خلقتم للاخره
Mohammed Nasser Kobara- [2]
[3] - (Hussa)هوسا یکی از سه لهجه رایج نیجریه می باشد که بیشترین ترکیب جمعیتی را دارد ودیگر گروه زبانی نیجریه یوربا(yourba) می باشد وازنظر ترکیب جمعیتی از دومین مرتبه برخوردارند وسومین گروه زبانی نیجریه ایبو(Ibo) می باشد که کمترین ترکیب جمعیتی را دارا است.
[4] - برای مطالعه بیشتر ر.ک:
R.Roolvink:Historical Atlas of the Muslim peoples .1957.
[5] - برای مطالعه بیشتر ر.ک
1-M.Fortes and G.Dieterlen African system of thought,1965
2-J.D.Fage an Atlas of African history.1958
[6] - برای مطالعه بیشتر ر.ک: مدوین هیسکت .گسترش اسلام در غرب آفریقا .ترجمه احمد نمایی – محمد تقی اکبری (تهران « انتشارات آستان قدس رضوی «1369)
[7] - شیخ آدم عبدالله الالوری .الاسلام الیوم و غداً فی نیجریا(نیجریه ، بی جا،بی تا) ص.ص 71-70 (نگارنده درخلال سال های 1198-1999) درنیجریه با همه نوادگان شیخ آلوری ملاقات داشته است واین کتاب دستنوشته را از فرزند ایشان هدیه گرفته است).
[8] - برای مطالعه بیشتر ر.ک:
1-Roolvink.Historical Atyas of the muslim peoples.1957
2-M.gast.the Sokoto caliphate.1967
[9] - چنانکه قبلاً گفته شد شیخ عثمان دان فودیو رهبر برجسته نیجریه وپایه گذار جهاد اسلامی ، خود منتظر حضرت مهدی (ع) بوده ودیگران را سفارش به انتظار ایشان نمود.
10- مشاهدات عینی و تحقیقات میدانی نگارنده:نگارنده طی سال های 1995 تا 1997 میلادی در نیجریه با رهبران اکثر فرقه ها و گروه ها و همچنین پیروان آنان طی ساعت ها ی متوالی مناظره و مصاحبه جامعی داشته و در مراسم همه آنان برای شناخت بیشتر شرکت کرده و این نوشتار بخشي از همه تجربه ها و نشست های مفصل حاصل از تحقیقات میدانی نگارنده از کشور نیجریه می باشد.

نگارش از:سيدكاظم‌ مهرنيا

برای دیدن منبع اصلی بر روی آدرس کلیک کنید