خلاصه: از افتخارات مردمان سواحل شرق و جنوب آفريقا اين است كه خود را از اعقاب شيرازيها دانسته و توجه ايرانيان بويژه شيرازيها بدان منطقه در بهبود شرايط مردم شرق آفريقا تاثير فراوان و درجهت خلق فرهنگ و تمدن تلاش و همكاري بي‌نظيري داشته‌اند . اين مقاله كه در سه بخش آمده به بررسي و ويژگيهاي جغرافيايي و سياسي شرق آفريقا و ارتباط آنها با ايرانيها و اينكه به چه كساني سواحلي گفته مي‌شود ، پرداخته است و در بخش پاياني به تاثير آئين اسلام و فرهنگ ايراني در پيدايش زبان فرهنگ سواحلي و بررسي برخي واژه‌هاي فارسي در سواحلي مي‌پردازد و دليل آنرا ارتباط تنگاتنگ و صميمي مردم دو كشور دانسته است

مقدمه:
در سواحل شرق و جنوب آفريقا مردمي زندگي ميكنند كه خود را از اعقاب شيرازيها دانسته و بدين امر افتخار ميكنند. خوشبختانه مردم آن سامان نيز اين ويژگي را بعنوان يك شرف و برتري ذاتي پاس داشته و به شيرازيها احترام می گذارند.اين احترام همانا بدليل اهتمام و عنايت ایرانیان و بویژه شيرازيها بدان خطه بوده و اينكه اینان سعي وافري در بهبود شرايط مردم شرق افريقا داشته و در جهت خلق فرهنگ و تمدني تلاش و همكاري كردند كه در آفريقا بي نظير است.
فرهنگ وتمدن سواحیلی مشخصه اصلی مردمی ميباشد که در سواحل شرق و جنوب آفريقا زندگی کرده و به زبان سواحیلی یا کیسواحیلی صحبت میکنند.کیسواحیلی شاخه ای از زبان بانتو محسوب میشود که مردم بومی سواحل شرق و جنوب آفریقا راکه متشکل از یازده کشور وجمعیتی بیش از دویست و پنجاه میلیون میباشند، به یکدیگر پیوند داده است . سواحلی زبانها را ميتوان به سه گروه تقسیم كرد . شماری که زبان اصلی آنها سواحلی است و به گفته کاپیتان استیگاندازاختلاط اعراب و ایرانیها (بویژه شیرازیها )با بومیهابوجود آمده اند. گروه دوم مردم کنیاو تانزانیا میباشند که زبان اصلی آنها سواحلی است، با وجود اینکه بیش از یکصدزبان دیگر نیز در آن دو کشور مورد شناسائی قرار گرفته و كاربرد دارد. گروه سوم اکثر مردمان سواحل شرق آفریقا از موگادیشو تا موزامبیک هستند که اگرچه زبان رسمی دیگری دارند ولی برای ارتباط های بین قبیله ای و یا بین کشوری از آن زبان استفاده میکنند . بهمین جهت یک شبکه پژوهشی بدرستی از واژه کشورهای( سواحلی فون) برای نامگذاری مردمی که به سواحلی صحبت ميكنند استفاده کرده است.سواحیلي زبانها مردماني هستند كه در شرق آفريقا زندگي نموده و بدليل پذيرفتن بخشی از فرهنگ و تمدن اعراب ، ايرانيها و هنديها و ادغام آن با فرهنگ آفريقائي بانتو ، تمدن و فرهنگ جديدي را بنيان گذارده اند كه از تاثير و گستره فراوان برخوردار بوده و میباشد. البته اشتراک زبان و تمدن سواحیلی با زبان و تمدن ایرانی بیشتر میباشد. زیرا تشابه فراوانی که بین آثار تاریخی ،سنتها و مراسم دو خطه وجود دارد بیش از اشتراکاتی است که بین سواحیلی زبانها و دیگر تمدنها و جود دارد.در این زمینه علاوه بر اشتراکات زبانی و دینی میتوان به بناهای تاریخی و سنتها اشاره کرد که نشان از همکاری صمیمی و تنگاتنگ دو منطقه دارد.

ویژگیهای جغرافیائی و سیاسی شرق آفریقا و ارتباط آنها با ایرانیها
يكي از ويژگيهاي سواحل شرق آفريقا دستيابي سريع مردم نقاط داخلي به سواحل از يكسو و سهولت تماس از دريا براي ساكنين نقاط ديگر مي باشد.همين امر موجب مهاجرت به كناره هاي ساحل از داخل و خارج را به وجود آورده و به پيچيدگي فرهنگي و نژادي منجر شده است. از اينرو آن سواحل در2000 سال گذشته موجبات ارتباط بين اقوام مختلف را پديد آورده كه اين امر به پيدايش تمدن سواحلي منجر گرديده است تمدن و فرهنگ سواحیلی بصورتی که اکنون موجود است، سابقه ای هزار و چهار صد ساله دارد و به گفته محققین این تمدن با گسترش اسلام و مهاجرت ایرانیان و عربها در آن منطقه شکل گرفته و از موقعیت ویژه ای برخوردار گردیده است. پس از ظهور اسلام اگر چه برخی از مهاجرتها از سواحل ایران به شرق آفریقا صورت گرفت ولی مهاجرت عمده و تاریخ ساز به ریاست علی بن سلطان حسن شیرازی در سال 975 میلادی بوقوع پیوست.این سلطان با هفت کشتی عازم شرق آفریقا شده و بعلت بدی هوا متفرق شده و در بندرهای مختلف لنگر گرفته و سکونت اختیار کرده و اولین بخشهای شیرازی را بقول kurian 1992 بنیان نهادند.سلطان سلیمان دومین پادشاه شیرازی پس ازچندی شهرهای مختلف را تا حدودی متحد کرده و تا سال 1513 میلادی بیست و نه سلطان شیراز ی بر منطقه حکومت کردند.

اکثر مورخینی که در آن دوران از شهرهای شرق و جنوب آفریقا دیدن کردند از ثروت و سعادت مردم سخن گفته و از آن شهرها به نیکی یاد کرده اند. در واقع ديدار همين شهر ها بود كه نظر مورخين بزرگي مانند ابن بطوطه و مسعودي را بخود جلب نموده و آنها را از جمله با شكوه ترين شهرهاي جهان قلمداد نمودند. اين امر را بعدها یک مورخ چيني نيز تائيد كرده است.البته اوج تمدن سواحلي را آقاي جورج اوبونگه قرن پانزدهم ميلادي مي داند. زيرا در آن قرن دولت شهرهاي سواحلي به نهايت توان و شكوفائي نائل شده و سپس بر اثر حمله پرتقاليها،به مدت دوقرن آن شهرها، نشاط و پويائي خود را از دست داده و با نوعي ركود و سكون مواجه گشتند.در سواحل شرق آفريقا شهرهائي مانند لامو، موگاديشو، زنگبار، كيلوا ، باگامايو و مومباسا از اقتدار و شكوه فراواني برخوردار بودندآن بخشهائي از آفريقا كه به سواحل سواحیلي معروف بوده بيش از سه هزار كيلومتر امتداد داشته و از جنوب سومالي در شاخ آفريقا تا شمال موزامبيك در جنوب آفريقا را در بر مي گيرد.اين سواحل محل ارتباط و تماس فرهنگي ، تجاري و ديني آن مردم با دنياي خارج بويژه گرو هائي از خاورميانه ، آسيائيها و اروپا از سده دوم قبل از ميلاد بوده است. مردمان سواحل شرق آفريقا اگر چه پيش از ميلاد حضرت مسيح ( ع ) با اعراب ، ايرانيها و آسيائيها ، تجارت رابطه و مراوده داشته ، معهذا پديد آمدن اجتماعات سواحیلي بين قرنهاي 12 تا 15 ميلادي بوقوع پيوسته است.

این امر در واقع نشانگر تاثیر اسلام و ایران در تکوین فرهنگ و تمدن سواحیلی میباشد.دولت شهرهای سواحلی که مورخین شمار انها را تا هشتاد شهر ذکر نموده اند در امتداد ساحلگسترده ای که سه هزار کیلومتر طول دارد بنا شده و ارتباط بین نقاط داخلی قاره را با دنیای خارج بر قرار میکردند.آن دولت شهر ها ضمن اینکه فرضیه استعمار گران را مبنی بر عدم توسعه یافتگی قاره در هزاره اول و دوم میلادی باطل میسازد دلیل خوبی برای توسعه و تمدن مردم آفریقا میباشد. از ویژگی مهم آن دولت شهر ها این بود که مستقل بوده و ضمن حفظ ارتباط با یکدیگر شیوه اداری و سیاسی خود را داشتند. این امر البته گهگاه موجب میشد که برخی از بیگانگان از این دولت شهر ها بر علیه یکدیگر استفاده کنند . چنانکه در مورد مالیندی و مومباسا توسط پرتقال صورت گرفت. از ميان 36 شهر ساحلي موجود در آن تاريخ بعضي مانند زنگبار ، ماليندي ، گدي، مومباساو موگاديشو از اهميت بيشتري برخوردار بودند.

سواحیلیها چه کسانی هستند
سواحیلی ها مردمان شهر نشین و متمدن شرق آفریقا محسوب میشوند که از قرنها پیش علاوه بر پیشه زراعت و دامداری در جهت تاسیس شهر اقدام کرده و به تجارت با دنیای خارج روی آوردند.کاری که در تمام آفریقا بی سابقه بوده است. این امر اگر چه بواسطه نفوذ و گسترش اسلام و شرایط منطقه در آن خطه صورت گرفت و هر آینه اگر اسلام به آن مردم معرفی نمیشد این امر بوقوع نمی پیوست . معهذا نباید استعداد ذاتی و توانائی آنها را در ایجاد ارتباط با مردمان قاره های دیگر نا دیده گرفت.برخي ادعا ميكنند كه سواحيلي ها هيچ نژاد مشخصي نداشته و هر آنكس كه سواحيلي صحبت كند يك شهروند سواحيلي (mswahili) محسوب ميشود. بهمين جهت زبان سواحيلي بعنوان يك زبان فرا قبيله اي محسوب شده و مورد توجه بسياري از نخبگان قرار گرفته شده است . گستردگي و نفوذ سواحيلي آنچنان زياد است كه كروم در 1940 krumm از قول آقاي كاست cust 1883 آنرا دوازدهمين زبان دنيا محسوب كرده است. پرينس نیزprince بر اين باور است كه واژه سواحيلي به افرادي اطلاق ميگرددكه از اختلاف نسلهاي آفريقائيها ،اعراب و ايرانيان بوجود آمده اند و در شرق آفريقا و سواحل وابسته به آن زندگي ميكنند.
به عقيده جمز ور آلن براي اينكه فردي سواحلي ناميده شود، سه ويژگي لازم است.
1:فرد از نژاد آفريقائي باشد.
2: به زبان سواحلي صحبت كند.
3: از يكي از نقاط شرق آفريقا باشد. (ريشه هاي سواحلي ص 3 )
البته شمار سواحليهاي اصيل آفريقا ، كه واجد آن سه ويژگي باشند، اندك بوده و تقريباً آنها را نيم ميليون نفر قلمداد مي كنند. گر چه شمار ی د یگر تعداد آنها را تا دو میلیون نیز ذکر کرده اند.
ثروت و ارتباط بین مردم سواحل شرق آفریقا با خلیج فارس موجب رونق اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی در شرق آفریقا گردید. یکی از دستاوردهای توسعه تجاری تبدیل بخشهای کوچک به شهرهای بزرگ بود. نتیجه مهم دیگر آن توسعه و ظهور گروههای موثر سواحیلی بود که توان قدرت ومقابله با اشرافیت قدیمی را داشتند . این گروه جدید احتیاج به یک اندیشه و آرمان داشتند که اسلام آنرا بوجود آورد که از طریق تعامل با ایرانیها بدست آمده بود. در اكثر كتبي كه در خصوص سواحلي نگاشته شده هنگامي كه از سواحلي سخن بميان مي آيد بر سه مورد تاكيد مي شود. سواحل ، زبان و مردم سواحلي. زيرا اين سه عامل هر يک، اهميت ويژه ای در پيدايش و تکامل فرهنگ و زبان سواحلی ايفا نموده است.مروين هيسکيت می گويد."تاريخچه زبان سواحلی به شرايط جغرافيائی سواحل شرق آفريقا مرتبط می گردد که بين موگاديشو و موزامبيک واقع است ،که چندين هزار مايل طول و چهل مايل عرض دارد.

زبان سواحلي كه به آن كيسواحلي(كي در زبان سواحلي مشخصه زبان ميباشد)نيز مي گويند، يكسوم بخش جنوبي آفريقا از شاخ آفريقا تا آفريقاي جنوبي را به يكديگر پيوند ميدهد.(دائره المعارف اسلام ج9 ص 916) اینکه آن دولت شهر ها توسط ایرانیان و در آغاز هزاره دوم به بعد ساخته شده نشان از نفوذ ژرف ایرانیان بر آن خطه دارد.و آقای آلن بخوبی بدین موضوع اشاره کرده و نظرات یکی از آفریقا شناسان را مبنی بر عدم حضور گسترده ایرانیان مردود اعلام مینماید.آقای کالب بر این باور است که مردم بومی سواحل شرق و جنوب آفریقا فرهنگ و دین خود را از شیرازیها اخذ کردند و علت آن نفوذ گسترده فرهنگ ، زبان و مذهب شیرازیها در شرق آفریقا همانا همسان بودن بسیاری از عناصر فرهنگی بین دو خطه میباشد. وی میگوید بر اساس واقعیات تاریخی زبان سواحیلی از شونگوا شیرازی گرفته شده است.آلن نیز همین عقیده را دارد و میگوید که شونگوا بر منطقه گستر ده ای در سواحل شرق آفریقا اطلاق میگردد. کالب میگوید اسلام و زبان سواحیلی با توجه به استقبال مردم به سرعت رشد کرده و به صورت مظاهر فرهنگ بومی در آمد.این امر به گفته وی قبل از حضور عمانیها در سواحل شرق آفریقا ، که وی اآها را عرب مینامد صورت گرفته بود . به گفته کالب زبان و مذهب در سواحل شرق آفریقا از طریق شیرازیها رشد کرده و تکوین پیدا کرد. caleb chul-soo kim 2001 p 320)

دوران تکوین زبان و فرهنگ سواحیلی
فاصله زماني بين قرن دهم تا پانزدهم را مي توان دوره گسترش آرام و صلح جويانه اسلام دانست كه البته با گسترش تجارت نيز همراه بود. در این دوران اجتماعات سواحیلی شکل گرفته و گسترش یافته تا اینکه به نقل از جرج اوبونگا قرن پانزدهم اوج تمدن سواحلي محسوب مي گردد. در 1500 و حتي قبل از آن از 1200 ميلادي اسلام در نقاط ساحلي به آئين اكثريت مردم تبديل شده بود. گفتني است كه در اين فرايند اعراب ، ايرانيها و هنديها نقش بسزائي در تبليغ ديني ايفا مي كردند. در خلال آن سالها اسلام تبليغ شده و جنبه داخلي گرفته و به عنوان يك مذهب و آئين آفريقائي پذيرفته گرديد. به گونه اي كه در 1500 نقش محوري را نسبت به جامعه و هويت سواحلي در همه نقاط قاره ايفا مي كرد.

واژه سواحیلی ماخوذ از كلمه عربي ساحل به معني كناره آب است و اصطلاحاً به مردمي اطلاق مي گردد كه در سواحل شرق آفريقا زندگي كرده و به زبان سواحیلی تكلم ميكنند. زبان سواحلي مهمترين و بزرگترين زبان لينگا فرانكا در آفريقا محسوب شده كه وابسته به شاخه بانتو مي باشد. دائره المعارف آفريكانا عدد متكلمين به آن زبان را بيش از يكصدو سي مليون ذكر كرده است. البته با توجه به گستردگي منطقه سواحلي كه از شاخ آفريقا تا موزامبيك را در بر گرفته ،عدد مردمي كه به آن زبان سخن ميگويند بيش از اين بر آورد مي باشد. دراهميت آن زبان مي توان به پيشنهاد آقاي وول سوينكا برنده جايزه نوبل ادبيات از نيجريه اشاره نمود كه در كنفرانسي در غنا پيشنهاد نمود كه زبان سواحلي به عنوان زبان متحد آفريقا شناخته و تدريس گردد. اخیراٌ نیز انجمن نویسندگان آفریقائی در نشستی بر اتخاذ یک زبان واحد آفریقائی تاکید نموده و از زبان سواحیلی بعنوان بهترین گزینه نام برده اند.

مردمان سواحلي زبان شرق آفريقا با تشكيل حكومتهاي خود مختار كوچك(دولت شهر ) با نقاط داخلي قاره ارتباط بر قرار نموده و در جهت پيشبرد كار خود و انجام امور تجاري تلاش مي نمودند. اينكه زبان و فرهنگ سواحلي موجب ارتباط بين آنها شده و گروه هاي بسياري را به يكديگر پيوند داده نشان از ارتباط نزديك و صميمي آن قبايل و پذيرش دين اسلام از سوي عموم مردم بوده است. والا اگر مردمان سواحلي كه در مقايسه با منطقه و قبايل شمارشان بسيار اندك است بدون توجه به پذيرش مردمي و ويژگي اسلام مي خواستند در بسط و گسترش زبان خود بكوشند به هيچ وجه نمي توانستند به مقام و موقعيت فرهنگي كنوني دست يابند. درخصوص حكومتهاي شرق آفريقا دو نظريه وجود دارد. يكي اينكه تمدن شرق آفريقا نتيجه تلاش ايرانيان و اعراب مهاجر بوده كه اسلام و فرهنگ خود را معرفي نموده و چون آن فرهنگ و دين بر انديشه و دين آفريقائيها برتري داشته موجب پيدايش فرهنگ و تمدن سواحلي شده است.

در اين تحليل براي آفريقائيها كه در واقع ميزبان بوده و همه گونه برتري را دارا بودند ، نقش منفعلي قائل شده اند . كساني مانند استراندز، كيركمان ، گرنويل و گرويس از اين نظريه حمايت كرده اند. نظريه دوم اينستكه آفريقا در تعامل با مسلمانان و فرهنگ بيگانه نقش فعال داشته و خاندانهاي حاكم اصليت آفريقائي داشته اند. افرادي مانند ميسيگوين،ديوپ و چيتيك از اين نظريه پشتيباني نمودهاند. مردم و گروه هاي سواحلي هيچگاه به آن وحدت كه همگان از يك مركز و حكومت پيروي كرده نائل نيامده و به نظر مي رسد كه چنان انديشه اي نيز نداشتند.معهذا آنها به همكاري با يكديگر و ارتباط تجاري اهميت فراوان داده و براي تحقق آن تلاش ميكردند. به دليل همين ارتباط ،سواحل شرق آفريقا تا زمان سلطه استعمار بر آفريقا همواره مامن تجار و مشوق امور تجاري بوده و از رونق و ارتباط ويژه اي برخوردار بوده است.بطور كلي شرايط آفريقا براي ايجاد يك مركزيت سياسي و حكومتي آمادگي نداشته و مردم ترجيح مي دادند كه در گروه هاي كوچك زندگي كرده و بر امكانات و سرزمين خود نظارت داشته باشند. البته اندازه قبيله نشين و امارات آنها و شيوه حكومت آنها با يك ديگر متفاوت بوده كه آن امر در وسعت و اهميت حكومت آنان مؤثر بوده است.

معهذا،ثروت و ارتباط بين مردم سواحل شرق آفريقا با خليج فارس موجب رونق اقتصادي، سياسي و فرهنگي در شرق آفريقا گرديد. يكي از دستاوردهاي توسعه تجاري همانا تبديل بخشهاي كوچك به شهرهاي بزرگ بود. نتيجه مهم ديگر آن توسعه وظهور گروه هاي مؤثر سواحلي بود كه توان و قدرت مقابله با اشرافيت قديمي را داشتند. اين گروه جديد احتياج به يك انديشه و آرمان داشتند كه اسلام آنرا بوجود آورد. در واقع ارتباط آنها با ايراني ها و اعراب موجب آشنائي آنها با اسلام گرديد.
http://knowledgebase.icro.ir/?m=&c=do ... 1%d8%b1%d9%8a%d9%82%d8%a7