این شیوه‏ها در زمانی که قبایل انسجام کافی و قدرت لازم را داشتند و دارای ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی مذهبی بودند امتیازات فراوانی داشت و نیازهای جامعه را برآورده می‏نمود اما با ورود مظاهر تمدن غربی و گسترش شهرنشینی قبایل تا حدود زیادی تضعیف شده و قدرت آنان به دولت مرکزی انتقال یافت. زندگی شهری نیز آن شیوه از زندگی را به مردم ارائه می‏داد که متضاد با آموزشهای سنتی است و رفته رفته این روند کارآیی تعالیم بومی را کاهش داده است. از مشکلات آموزش سنتی، غیر علمی و خرافاتی بودن آنهاست و نیز به روحیه نوبالغان توجه کمتر می‏شود و از مهمترین محرکه‏های آن تنبیه شدید می‏باشد. همچنین شرایط غیر بهداشتی دختران را بیمار می‏کند که گاهی به قیمت از دست رفتن آنان تمام می‏شود و متأسفانه مربیان این گونه تلفات جانی را به حساب شرارت فرد می‏گذارند و اینکه خانواده‏اش مشکل اخلاقی و رفتاری داشته‏اند که دخترشان به چنین سرنوشتی دچار شده است از این جهت والدین او هم بدنام می‏شوند.(6)

البته باید این واقعیت را هم در نظر داشت که استراتژی فرهنگی استعمارگران بر این اساس قرار داشت که هماهنگی اجتماعی سنتی و متکاهای بنیادی وحدت اجتماعی همچون تاریخ و زبان را از طریق تضعیف نمودن همین تعالیم بومی بر هم بریزند. به همین دلیل افراد قبایل در وهله اول با مدارس به سبک جدید مخالفت کردند زیرا نقش مراکز آموزش مزبور که با مکاید استکباری تعقیب می‏شد انحراف کودکان را از پیوستگی به محیط سنتی و مذهب و ارزشهای بومی به دنبال داشت. خانواده‏هایی که در مقابل مدارس سفیدپوستان مقاومت نکردند و فرزندان خود را به مراکز تعلیم و تربیت آنان فرستادند با باسوادانی مواجه شدند که از جامعه سنتی جدا شده و متأثر از فرهنگ و تمدن غربی گردیدند که این روند ارمغانی چون ابتذال، مفقود نمودن هویت فرهنگی و ارزشی را به دنبال آورد. بعدها که اختلاف میان آموزش و پرورش سنتی و تعلیم و تربیت جدید کم شد به دلیل افزایش تقاضای تحصیل و رشد سریع جمعیت اثرات مالی گسترش آموزش و پرورش برای دولت سیرالئون تحمل‏ناپذیر شد و در نتیجه کیفیت و کارآیی آموزش و پرورش تنزل یافت. بنابراین نظامهای موجود باید به طور جدی نوسازی گردند و غایتهای مدارس و مؤسسات آموزشی مورد تجدید نظر واقع شوند. آقای ژان پلیا محقق سازمان علمی و فرهنگی یونسکو می‏گوید آموزش و پرورش سنتی دختران و پسران با جامعه محله و محیط پیوند داشت و کودک را برای زندگی اخلاقی، حرفه‏ای و اقتصادی و سیاسی آماده می‏کرد بدون آنکه دچار بحران و شکست شود ولی استعمار، مدرسه‏ای منزوی از جامعه را پدید آورد و بدین گونه مسأله سازش با محیط و مفهوم شکست را در مسابقه و انتخاب مطرح ساخت و خاصیت وحدت‏بخش و جامع محیط تربیتی را از بین برد. این نوع مدارس جداسازنده و مسخ‏کننده هستند و باعث بیگانگی فرهنگی کودکان سیرالئون می‏شوند. اشکالاتی که برای کاربرد زبانهای ملی در آموزش و پرورش وجود دارد از یک طرف و قرب و منزلتی که فراگیری زبان بیگانه به دنبال دارد شکوفایی هویت فرهنگی را دشوار می‏سازد، دخترانی که در نظامهای جدید تربیت می‏شوند اگر چه با دانشهای روز آشنا می‏گردند و برخی اصول بهداشتی و شیوه‏های مدرن را برای حضور در جامعه و پذیرش مسؤولیتهای بعدی فرا می‏گیرند اما به آسانی انضباط مدرسه و خانواده را نمی‏پذیرند و برای خود حقوق بسیار، اما وظیفه‏ای اندک قایل هستند و چون بر اساس سبقت با افراد مشابه خود پیش می‏روند حاضر به کمک به دیگران نمی‏باشند و از وسیله‏های خودخواهانه کمک می‏گیرند تا موفقیت به دست آورند، والدین نیز در رقابت شدید با یکدیگر تلاش می‏کنند فرزندان را به مدرسه بفرستند تا با به دست آوردن مدرک تحصیلی به زعم خود پیشرفت و ترقی اجتماعی به ارمغان آورند غافل از اینکه روند مزبور به افزایش خصومتها، زوال فرهنگ سنتی و رواج ابتذال و فناپذیری فضایل اخلاقی منتهی می‏گردد. البته طرح این مسایل به معنای مذمت تحصیلات جدید نمی‏باشد بلکه باید خاطرنشان ساخت که هر کدام از انواع تعلیم و تربیت قدیم و جدید در سیرالئون معایبی را در بر دارد و باید با تلفیق محسنات این دو یک ساختار آموزشی مطلوب، رشددهنده، آموزنده و ارزنده پدید آورد که جامعه دختران و پسران را با حفظ هویت فرهنگی مطابق با رشد جامعه جهانی و مقتضیات زمانی تربیت کند و توسعه‏ای هدفدار و همه جانبه از آموزش و پرورش سر بر آورد و شکوفایی علمی و فرهنگی کشور را به ارمغان آورد.(7)

برای اینکه به عوارض منفی تعالیم غربی در مدارس جدید سیرالئون بیشتر واقف شویم لازم است با طرح لورد لوگارد (Lord Luygard) آشنا گردیم. به نظر وی تعلیم و تربیت در افریقا باید متوجه تربیت افرادی باشد که بتواند امور اجرایی، بازرگانی و مشاغل فنی را اداره کند و این کار باید از آموزش ابتدایی آغاز شود تا شکل دادن به شخصیتهای مورد نظر آسان‏تر صورت گیرد. به نظر وی تشکیل مدارس عمومی شبانه‏روزی موجب می‏شود تشکیل شخصیت قبل از پرورش ذهن صورت گیرد.(8) بدیهی است عملی ساختن چنین مقصدی به قیمت انهدام فرهنگ بومی و خدشه‏دار گشتن زبان محلی و اضمحلال شبکه روابط عاطفی و اجتماعی منجر می‏گردد.

یکی از عوامل مؤثر بر وضع تحصیلی دختران سیرالئون واکنش منفی والدین و جامعه نسبت به تحصیلات دختران به روش غربی است. از دیگر عوامل مؤثر می‏توان از هزینه فرصت تحصیل، سطح عمومی رفاه و توسعه اقتصادی، ناهمگونی میان مناطق شهری و روستایی، فرصتهای شغلی نامطلوب و کیفیت پایین مدارس و برنامه‏های درسی محدود نام برد. از این عوامل به جز بهبود برنامه درسی، تجدید نظر در کتابهای آموزشی و افزایش تعداد معلمان زن، بقیه نیازمند استراتژیهایی هستند که از سطح مدرسه فراتر می‏رود و به خانواده و جامعه نیز ارتباط می‏یابد. یکی از رهیافتهای مؤثر برای افزایش تعداد دانش‏آموزان دختر شیوه‏ای است که باید در باره مادران به کار برد. این استراتژی دست‏کم دو پایه دارد کاهش وابستگی مادران به فرزندان و نیز افزایش سطح تحصیلی آنان ضمن اینکه چنین برنامه‏هایی باید ادامه یابد لازم است ساختار آموزش رسمی با فرهنگ و زبان بومی هماهنگ گردد.(9)

تحولی که در آموزش و پرورش سیرالئون ایجاد شده بخشی از دگرگونیهای وسیع اجتماعی و فرهنگی افریقا به شمار می‏رود که طی آن سیاستهای به جامانده از فرهنگ غربی مردود قلمداد شود و به جای مسایل سیاسی به شرایط اجتماعی فرهنگی اولویت داده شود، به جای نخبه‏پروری به تعلیمات همگانی توجه شود، ارتباط مدارس با زندگی و کار مولد بیشتر باشد و برنامه‏های آموزش مدارس هویت فرهنگی دختران و پسران را احیا سازند و پیوند بین تعلیم و تربیت و رشد اجتماعی عملی گردد.(10)

علفهای هرز و بوستان فرهنگی

البته پیدایش آشوب همگانی و زندگی نااستوار به پافشاری غیر عقلانی منافع قبیله‏ای نیز بستگی دارد. متأسفانه در سیرالئون رؤسای قبایل کمتر در جهت اصلاح و بهبود وضع قبیله قدم برمی‏دارند و عمدتا از توانایی خود برای دخالت در زندگی افراد زیر دست و کسب سود افزونتر استفاده می‏نمایند و افراد قبیله در هر امری باید نظر رییس آن را جلب نموده و نفع وی را در نظر داشته باشند، دخالتهای غیر عاقلانه رؤسای قبل در زندگی خانواده مخصوصا آنان که فرزندانشان از طریق همت و ابتکار به موفقیتی دست می‏یابند بسیار اسف‏انگیز و نگران‏کننده است؛ به همین دلیل آن خانواده‏هایی که از لیاقت و کاردانی و خلاقیت برخوردار بودند از مناطق تحت نفوذ رؤسای قبایل خارج شده و به مرکز حکومت یعنی فری‏تاون مهاجرت کرده و در آنجا به دور از دخالت نابجای رؤسای در بهبود زندگی خود و خانواده می‏کوشیدند. این انتقال و اسکان اجباری در محیطی غریبی برای خانواده‏ای که در یک محیط بومی و سنتی زندگی کرده و با همسایگان، خویشاوندان و آشنایان پیوند عاطفی برقرار نموده عوارض نامطلوب روانی، فرهنگی و اجتماعی به بار می‏آورد و فرزندان را به سوی خودباختگی و احیانا برخی مسایل ناگواری سوق می‏داد. در اینجاست که آشنا کردن چنین خانواده‏هایی با فرهنگ قرآنی و باورهای دینی امر لازمی به نظر می‏رسد و اصولاً یکی از ویژگیهای مسلمانانی که در سیرالئون به ترویج و تبلیغ اسلام می‏پرداختند عجین شدن با مردم و اصلاح آداب و رسوم و برخی نگرشهای منفی آنان بود و همین یگانگی با افراد موجب گسترش اسلام گشت. مسلمانانی که به سیرالئون وارد می‏شوند با افراد بومی ازدواج کرده و کلاسهای قرآن دایر نموده و به آموزش قرآن می‏پرداختند. المعهد العالمی للدراسات الاسلامیه (معهد بین‏المللی مطالعات اسلامی) که در سال 1986 م به منظور ارتقای سطح آگاهی خانواده‏های سیرالئونی نسبت به فرهنگ و عترت در فری‏تاون تأسیس گردید علاوه بر تربیت طلاب صدها کودک و نوجوان (دختر و پسر) در برنامه‏های آموزشی و پاره‏وقت آن شرکت دارند، طی این برنامه‏ها دختران و پسران به فراگیری قرآن، عقاید و تاریخ اسلام مشغولند.(11)

غالب اعضای قبیله تمنی مسلمان هستند و افراد آن در مقایسه با مندی‏ها از پای‏بندی و تعهد بیشتری نسبت به مقدسات دینی برخوردارند. بولوم‏ها اولین ساکنان سیرالئون به شمار می‏روند که از نظر فرهنگی و زبانی با تمنی‏ها شباهت دارند (البته بولوم‏های منطقه شمالی) از آداب و رسوم این قبیله که از قدیم متداول بوده چنین استنباط می‏گردد که قبیله مزبور به شیوه مادرسالاری اداره می‏شده است. اکنون نیز به رغم تأثیرات فراوان قبایل مجاور و مظاهر زندگی شهری یکی از نشانه‏های مادرسالاری یعنی پذیرش رهبری زنان هنوز به قوت خود باقی است. در این قبیله، اجتماعی به نام یاسی (yassi) وجود دارد که وظیفه آن شفا و نجات بیماران با استفاده از داروهای سنتی، خواندن ادعیه و توسل به ارواح و ذوات مقدس می‏باشد. رهبری این اجتماع را زنان عهده‏دارند و زنی که رهبری این اجتماع را پذیرفته است موقعیت ویژه‏ای در پورو (اجتماع مردان) دارد. از آنجا که اصول پدرسالاری در میان این قبیله استحکام چندانی ندارد لذا تلقی مردم این قبیله از اجتماعات مخفی نیز متفاوت با دیگر قبایل است. حتی در اجتماع پورو که صرفا یک تشکیلات سنتی مردانه به شمار می‏رود زنان این قبیله حق شرکت داشته و گاهی در آن مسؤولیت هم می‏پذیرند. بولوم‏ها نخستین کسانی بودند که با اروپاییان تماس گرفتند و لذا تأثیرات زیادی پذیرفته‏اند؛ چنانچه برخی از ایشان با اروپاییان ازدواج کرده و بدین سبب خود را از اعقاب اروپایی می‏دانند. درصد باسوادی در میان آنان بیشتر از دیگر قبایل است و اکثریت با مسلمانان می‏باشد. فولاها مسلمانانی متعصب بوده و برای گسترش اسلام تلاش فراوانی مبذول داشته‏اند؛ البته افراد این طایفه از نظر خاستگاه به کشور گینه تعلق دارند، در اجتماعات آنان به اصول اسلامی توجه بیشتری می‏شود و نسبت به زنان خویش تعصب زیادی دارند و آنان از پوشش کامل برخوردارند. یادآور می‏شود در سیرالئون به دلیل رطوبت و گرمای زیاد، زنان به طور سنتی از پوشش چندان مناسبی برخوردار نبوده و تنها پوشش قسمت پایین بدن را ضروری می‏دانند و بعضا برای پوشانیدن قسمتهای بالای بدن از لباسهای نازک زنانه استفاده می‏کنند و تنها هنگامی که بخواهند در مراسمی رسمی حضور یابند لباس کامل می‏پوشند اما زنان فولانی نسبت به حجاب نسبی خود حساس می‏باشند و همچون دیگر زنان به خرید و فروش اجناس نمی‏پردازند بلکه به شوهران خود در محل کار کمک کرده و از تردد در خیابانهای شهری برای فروش اجناس خود اجتناب می‏کنند. فولایی‏ها نسبت به ارتباط زنان قبیله خود با دیگر قبایل سختگیر بوده و چنین مواردی به ندرت اتفاق می‏افتد.(12)

با وجود بارندگی فراوان و منظم، بی‏آبی یکی از مشکلات اصلی شهرها و روستاهای سیرالئون می‏باشد و تاکنون اقدامی برای این نقیصه صورت صورت نگرفته است، از این‏رو یکی از آشناترین تصاویر در این کشور، سیمای زنان و دخترانی است که سطل آب بر سر مجبورند در ساعات مختلف روز مسافتی را پیموده و از شیرهای عمومی که به همین منظور در نقاط پایین شهر نصب شده و یا از خانه‏هایی که آب را سطلی می‏فروشند آب تهیه کنند.

خرداد 80

نويسنده : غلامرضا گلی‏زواره

 براي ديدن منبع اصلي روي آدرس كليك كنيد