گفتگو با آقاي طاهر عبيات، مدير گروه مطالعات آفريقا موسسه انديشه سازان نور

ياسر عسگري

علل مهجوريت آفريقا در بين سياستمداران، محققان، مراكز تحقيقاتي و رسانه هاي ما چيست؟

با تشكر از شما كه فرصت را براي گفت و گو درباره آفريقا مهيا كرديد. در مورد آفريقا و مهجوريتش در نظام ما و مردم ما، كه آيا مهجور هست يا نيست؟ از چند بعد ميتوان بحث و گفت و گو كرد. يك بخش از آن مربوط به نوع تعاملات فرهنگي، عدم تجانس و تقارن بين ملت ما و مردم آفريقاست كه خودبه خود حائلي را بين ما و آفريقايي ها ايجاد كرده است. البته دوري راه و عدم پيوستگي سرزميني و جغرافيايي و نداشتن مرز مشترك با اين قاره، باعث شده تا اين تعاملات، تعاملات غيرمستقيمي باشد. با اين كه نميخواهم بحث تفاوت نژادي را مطرح بكنم، ولي متاسفانه اين بحث موجود است و در روابط ما با آفريقايي ها، نقش منفي داشته است.
عامل ديگر، وضعيت ثروت ملي ماست. به دليل اين كه ما متكي به ثروتي به نام «نفت» هستيم و اين ثروت، منشا زندگي روزمره مردم و دولت ماست، به نظرم، عامل مهمي جهت عدم توسعه است. شما مليت هاي مختلف ، به ويژه هندي ها را در آفريقا - خصوصاً در شرق آفريقا- ميبينيد كه با وضعيت نداري و بيچيزي مي آيند و پس از مدتي كار و فعاليت شديد، وضعيتشان روز به روز، رشد پيدا ميكند و صاحب كارها و كارگاه هاي بزرگ توليدي ميشوند. اين مسئله چگونه شكل مي گيرد؟ هندي ها در آنجا احساس ميكنند كه راه پس و پيشي ندارند. ما به رفاه نسبي و زندگي توام با رفاه و آرامش عادت كرديم، بنابراين در صدد به هم زدن چنين آرامشي نيستيم. دولت بايستي يك سري سياست هايي را اتخاذ كند كه مردم از اين حالت فعلي خارج شوند و به سمت آفريقا و ديگر مناطق جهان بروند.
لذا به طور خلاصه، علل مهجوريت و عدم توسعه روابط با آفريقا، دوري راه، نداشتن مرز جغرافيايي با اين قاره، بحث نژاد سياه و عدم تقارن فرهنگي مردم با اين منطقه و اكتفا به ثروت ملي اي به نام نفت و روحيات ماست، كه ما را كم تحرك بار آورده است.
    

سابقه حضور ايرانيها در آفريقا به چه زماني بر ميگردد؟
سابقه حضور ما در آفريقا- در قرون اخير- عمدتاً به قرن نوزدهم ميلادي برميگردد، تجار ايراني از مناطق شيراز و بلوچستان، به طرف آفريقا و به صورت انحصاري بر بخش هايي از شرق آفريقا رفتند و حضورشان سبب تحولاتي در روابط بين ما و آفريقا شد، كه در آن مقطع منشا تاثيرگذاري بسياري شده است؛ يعني اگر شما سفري به زنگبار برويد، شاهد يكسري از آثار ايراني ، مثل مسجد، حمام و يكسري از سنتهاي ايراني مثل نوروز و حتي تاثيرات مذهبيمانند اعتقاد به شيعه خواهيد بود ، كه احساس غربت نمي كنيد. لذا در اثر همين نزديكي و روابط، تاثيراتي را از فرهنگ ايراني و اسلامي در زنگبار، تانزانيا، كومور و ديگر مناطق همسايه شاهد خواهيد بود. ولي متاسفانه اين روابط منقطع شد و روابط ما با آفريقايي ها به شدت كاهش پيدا كرد. در زمان پهلوي هم ما با چند كشور محدود، مانند مصر و آفريقاي جنوبي ارتباط داشتيم.
    
روابط ما با اين قاره پس از پيروزي انقلاب اسلامي چه تغييري كرد؟
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، ما شاهد يك نوع احساس تعلق و حمايت دروني نسبت به آفريقا در مسئولانمان هستيم، كه اين امر بر ميگردد به يكسري از مواضع و آرمان هايي كه حضرت امام خميني(ره) در اهداف كلي انقلاب اسلامي تبيين كردند و به شكل سياست خارجي در نظام ما عملي شده است. منتها اين سياست، افت و خيز داشته و به صورت قوي، همه جانبه و مستمر در نيامده است.
يك بخش از اين سياست ها، حمايت هاي تحصيلي بود، كه از طريق بورسيه دانشجويان و پذيرش دانشجو و طلبه هاي آفريقايي صورت گرفت و ميگيرد. بخش تعاملات اقتصادي را به شكل كم رنگي شاهديم. لذا اگر بخواهيم جمع بندي بكنيم، شاهد شكوفايي و حركت همه جانبه و هدفمند درباره آفريقا نيستيم.
    
به چه علت؟
ما در روابط با آفريقا، نيازمند توجه جدي و عزم كافي از سوي مسئولان هستيم تا به صورت سياستگذاري معين و برنامه عملياتي و اجرايي درآيد. متولي اصلي توسعه اين روابط، در عرصه هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و كشاورزي، دولت مردان و مسئولان نظام جمهوري اسلامي هستند؛ چرا كه قسمت اعظم توسعه روابط به سياستگذاري هاي خود نظام برمي گردد و به طور مشخص به دولت هايي كه مي آيند و مي روند؛ آنها بايد در سياست هايشان به اين منطقه توجه بيشتري بكنند و كارهاي گذشته را ارتقا بدهند يا تكميل كنند.
    
توجه به آفريقا در سياست خارجي كشورهاي ديگر چه جايگاهي دارد؟
در پايان قرن بيستم و ورود به هزاره سوم چند تا حركت اساسي به سمت آفريقا شكل گرفت. اولين كاري كه در آفريقا شاهد هستيم پروژه سرمايه گذاري سازمان مللمتحد در هزاره سوم در آفريقاست كه در آن پروژه، يك سري سياست گذاري ها و اهداف كلان مشخص كرده و ميتوان گفت، در حال حاضر، كشورهايي كه به دنبال توسعه منافع خودشان در اين منطقه و تعاملات - همه جانبه، خواه در راستاي منافع ملي يا توسعه امنيت ملي يا خواه در رابطه با توسعه حضور و نفوذشان هستند، سياستشان را با آفريقا آغاز كردند و براي آفريقا در اين مسير، جايگاه والايي قائل شدند. ما الآن شاهد تحولات زيادي در روابط اروپا با آفريقا در قالب همكاري اتحاديه اروپا با كشورهاي آفريقايي هستيم. همچنين شاهد ارتقا و گسترش روابط چين و هند با كشورهاي اين قاره هستيم، حتي ژاپن و ديگر كشورها ، از جمله تركيه. آمريكا هم در قالب آفريكون به دنبال توسعه اين روابط است. بنابراين اگر بخواهيم در آينده آفريقا نقش آفرين باشيم بايد از همين الآن برنامه ريزي و سياستگذاري هاي اصولي داشته باشيم كه اين امر از دولت شروع ميشود و بعد به نهادها و تشكل هاي غيردولتي و مردمي مي رسد. در غير اين صورت، روابط ما با كشورهاي آفريقايي، همچنان در مهجوريت باقي خواهد ماند و ما در آينده آفريقا، حرفي براي گفتن و مجالي براي حركت نخواهيم داشت.
    
شما از سرمايه گذاري هاي كلان و بلندمدت آمريكا، چين، اتحاديه اروپا، هند و حتي ژاپن در آفريقا خبر داديد. به طور مشخص اين كشورها در چه عرصه ها و زمينه هايي فعاليت يا سرمايه گذاري مي كنند؟
قبل از اين كه به اين سئوال پاسخ بدهم، كه اصلاً چرا آفريقا؟ و چرا بايد به سمت آفريقا برويم؟ چند تا مسئله است كه اگر بخواهيم به آنها توجه بكنيم، ناچاريم كه در اين زمينه سياستگذاري و سرمايه گذاري بكنيم.
    -1 اگر ما به دنبال منافع ملي مان هستيم، منافع ملي ما در آفريقا ميتواند منافع گسترده اي باشد، به دليل اينكه آفريقا هم جمعيت مصرف كننده وسيعي داريد و هم مواد خام اوليه بسيار. لذا كشورهاي پيشرفته با علم به اين دو موضوع، به آفريقا گرايش پيدا كردند و سياستگذاري و سرمايه گذاري ميكنند. چين، كار خود را در مناطق دور از دسترس رقبا و با محوريت سرمايه گذاري در پروژه هاي كوچك ، اعم از راه، جاده سازي و فعاليتهايي كه به نوعيخدمات دهي است، شروع كرده است. چين با اين كار، هم خود را به كشورها و مناطق مورد نظر نزديك ميكند و هم اين كه توجه و علاقه مردم را به سمت خودش جلب مي نمايد تا به پروژه محوري اش كه نفت است، دست يابد. اين امر حتي به رقابتهاي بين المللي در منطقه نيز كشيده شده است؛ يعني امروزه محور رقابتها بين هند و چين، در شرق آفريقا و همچنين رقابت بين آمريكا و چين در نيجريه، بحث نفت است. چيني ها براي تامين انرژي خود، تمركز اصلي شان را در آفريقا ، به ويژه در سودان، نيجريه و در شرق آسيا گذاشتند و آمريكايي ها هم احساس كردند كه عقب افتادند. ما با توجه به دارا بودن يكسري شاخصههاي علمي، صنعتي، فرهنگي و سياسي، ميتوانيم در آفريقا ورود پيدا بكنيم، كه ورود ما قطعاً موفقتر از ديگران خواهد بود، البته به شرط اين كه نوع و گرايش تعاملات خودمان با آفريقا را به سمت فعاليتهاي مردمي، تشكلها و مراكز غير دولتي ببريم و از فعاليتهاي دولتي بكاهيم و زمينه را براي فعاليتهاي تجار و مراكز خصوصي و غيردولتي فراهم كنيم.
    
چرا؟
چون با اين شكل كار ميتوانيم به اهداف درازمدت تر و عميق تر برويم و علت اينكه يكسري از فعاليتهاي ما در مقاطعي، پيش مي رود و يك دفعه هم جمع ميشود، اين است كه ما فقط به روابط و كارهاي دولتي تكيه مي كنيم و دولتها با تغيير و تحولاتي كه در آنها به وجود مي آيد، اين نوع سرمايه گذاري ها را دچار تغيير و تنش مي كنند، و از طرفي سياست ها با تغيير دولت ها، به سرعت تغيير پيدا مي كند و مسائل ديگر.
    -2 منافع مليمان ايجاب مي كند كه به آفريقا توجه خاصي داشته باشيم؛ زيرا در حال حاضر جمعيت جواني داريم كه همه اينها جوياي كار هستند. در اين قاره فرصت خوبي براي جويندگان كار و متخصصين كشور ما هست.
    -3 از طرفي كشور ما نيازمند مواد اوليه اي است كه در آفريقا به وفور يافت ميشود. بخش زيادي از مواد غذايي مان را هم مي توانيم از كشورهاي اين منطقه وارد بكنيم.
    -4 نوع تفكر و رويكرد انقلاب ما هم يك رويكرد انساني است، و با توجه به اين كه در سابقه ذهني مردم آفريقا استعمار گري اروپا و آمريكا وجود دارد، لذا چنين روحيه اي را درباره ايران ندارند و علاقه مند به گسترش روابط با ايران هستند. چرا كه ايران در اذهان آنها، خاطره سوئي ندارد. هر چه زودتر بايد با سياستگذاري هاي دقيق و جامع، در اين قاره فعاليت و سرمايه گذاري كنيم و هر چقدر زمان بگذرد، فرصتها را از دست خواهيم داد.
    -5 بحث ديگر، بحث فرصتهاست. فرصتهاي ما در آفريقا، بسيار زياد است. از فرصتهاي فرهنگي گرفته تا فرصتهاي صنعتي، اقتصادي و سياسي. همسايه ترك ما، يك نمونه و يك case study مناسب براي ما در قاره آفريقاست. تركيه، سياست راهبردي اش را مشخص كرده است. تركيه از سال 2003 يا 2004 ميلادي، استارت كارش را در آفريقا زد. استراتژي اش، چند شاخصه دارد كه براي ما قابل استفاده و الگوبرداري است. يكي از اين شاخصه ها اين است كه تركيه، نوع تعاملاتش، كشوري است؛ يعني 36 كشور آفريقايي را هدف خودش قرار داده است. در كنار اين هدفگذاري ها، يكسري اولويتها را در كالاها و توليدات خودش كه قابل عرضه به آفريقاست، مشخص كرد؛ يعني كشوري را متناسب با توانمندي ها و امكاناتي كه در اختيار دارد، به عنوان هدف انتخاب كرده است.
دوم اين كه روابط خودش را با اتحاديه آفريقا و كشورهاي آفريقايي به شكل مجزا و مستقل آغاز كرده و با 36 كشور نشست و برخاست دارد و نوع روابط خودش را با هر كشوري، به صورت مجزا تعريف كرده است. در همين تابستان گذشته بود كه سران كشورهاي آفريقايي را در تركيه گرد هم آورد و در همين سالها بود كه دفاتر خودش را در كشورهاي آفريقايي راه اندازي كرد و در صدد است كه در همه اين 36 كشور، دفتر داشته باشد. تركيه براي هر كشوري، صادرات محصولات و توليدات خاصي را در نظر گرفته و براي هر كشوري نيازسنجي كرده كه كداميك از نيازهاي آنها را ميتواند برآورده سازد. لذا همين سياستگذاري باعث شده تا صادرات فراواني به كشورهاي آفريقايي داشته باشد، كه همين صادرات، وضع خودش را در اقتصاد تركيه نشان داده است. اولين دستاوردي كه تركيه، از اين حركت داشت اين بود كه در انتخاب اعضاي جديد شوراي امنيت، از 50 كشور آفريقايي، تركيه راي مورد نظرش را گرفت. پس در آفريقا يك سري فرصتهايي هست كه بايستي به آن پرداخت و از آنها استفاده بهينه كرد.
    6. بحث ديگر جمعيت مسلمانان در اين قاره است. در آمار رسمي، 50 درصد جمعيت آفريقا، مسلمان هستند، كه در آمارهاي واقعي، قطعاً جمعيت مسلمانان بيش از اين است. ما با چنين جمعيتي چقدر توانستيم روابطمان را توسعه بدهيم؟ باز خود تركيه را مثال مي زنم، كه در پذيرش دانشجو، بيش از 20 هزار نفر از دانشجويان آفريقايي را پذيرفته است. يا در بحث پاياننامه نويسي و كار مطالعاتي در مورد آفريقا، پايان نامه هاي زيادي در دانشگاه هاي تركيه وجود دارد و لذا اين مسئله در برنامه هاي كاري و جزو سياست گذاري تركها هست.
    7. فرصت ديگر، ماهيت سياستهاي ضد نظام سلطه و ضد استكباري است كه با انقلاب اسلامي و فرهنگ انقلابي مردم ما همخواني دارد. آفريقايي ها به طور طبيعي، به اين بعد از سياستهاي جمهوري اسلامي ايران افتخار ميكنند. من خودم شاهد يك مورد در بحث دستيابي به انرژي هسته اي و فشارهايي كه دنياي سلطه به كشورمان مي آورد بودم. در يكي از كشورهاي آفريقايي، راننده اي كه ما را انتقال مي داد، با ما صحبت مي كرد. صحبتش هم تصنعي نبود، ما هم به طور تصادفي، سوار ماشينش شديم. مسيحي بود. ميگفت، با اين كه من مسيحي ام، ولي از سياست هاي رئيس جمهور شما خوشم مي آيد، خيلي لذت ميبرم. من واقعاً روحيه ايشان را ميستايم كه در برابر غرب موضع گرفته و در مقابل آنها ايستاده است. اين ارادتها و اين سخنها را در سخنان رهبران، روشنفكران، نويسندگان و مردمي كه با مسائل سياسي آشنا هستند، مي بينيد.
از طرفي مردم اين كشورها، نسبت به تحولات دور و اطرافشان حساس هستند و مسائل و قضايا را دنبال ميكنند. در بعضي از اين كشورها، مردم با راديوهاي ترانزيستوري كوچك، آخرين اخبار و تحولات را دنبال مي كنند و روزنامه ها را هم خوب مطالعه ميكنند. اينها شاخصه هايي است كه ميتوان به آن توجه كرد. بنابراين ما در گفتمان انقلاب اسلامي، يك تقارب و نزديكي با مردم آفريقا داريم كه ميتواند يك عامل مهمي در نزديكي ما با كشورهاي آفريقايي باشد.
    
كشورهايي مثل آمريكا، چين، هند و اتحاديه اروپا چه راهكارهايي را براي گسترش روابطشان با آفريقا انتخاب كرده اند؟
محور فعاليتها و سياستهايي كه اكثر كشورهاي پيشرفته در حوزه آفريقا دنبال مي كنند، اقتصادي است، ولي چند كشور با رويكردي چند جانبه وارد آفريقا شده اند. به طور مثال، در سياستهاي آمريكا با آفريقا، يك كار چند جانبه دولتي و هم غير دولتي مي بينيد. آنها در قالب دولتي و در كنار فعاليت هاي امنيتي- سياسي، بحث سازمان آفريكون را دنبال ميكنند كه ساختاري است مربوط به حضور آمريكاييها در آفريقا كه سه هدف عمده را دنبال ميكنند:

 1- تقويت روابط و توسعه ارتش آمريكا با مجموعه هاي نظامي كشورهاي آفريقايي كه يك كار درازمدت و استراتژيك در منطقه است.

 2- دنبال كردن كارهاي انسان دوستانه؛ از قبيل امدادرساني، خدمات رساني، مدرسه سازي، بيمارستانسازي و ساختن مراكز بهداشتي و درماني و فعاليتهايي از اين دست. آنها كارهايي كه به زمين مانده و با انجام آن ميتوان جلب توجه نموده و مردم را به سمت خود جذب كرد، را انجام مي دهند.

 3- حقوق بشر. در سياست آمريكا، حكومت خوب، حكومتي در راستاي سياست هاي خودش است.

جايي كه دولتها و سياستها به نفع آنها هستند، دولتها خوب ميشوند و جايي كه به ضررش هستند دولت ها بد مي شوند. از طرفي آمريكا سعي ميكند كه ساختار نظامي را براي سلطه خودش در منطقه آفريقا ايجاد بكند، گرچه با مخالفت هايي هم روبه روست. منتها در بعد مردمي، شما حركتهاي توسعه فرهنگي از نوع فرهنگ آمريكايي را در منطقه ميبينيد كه به شدت هم دنبال ميشود. اين كار هم در بين مسيحيان است و هم در بين مسلمانان. محور اين كارها هم ليبراليسم و شاخصه هاي فرهنگي آن، مانند برهنگي، آزاديهاي جنسي و توسعه مظاهر فرهنگ غربي است.
بحث ديگر، پذيرش دانشجو است. ميتوان گفت، همه كشورهايي كه در آفريقا فعاليت ميكنند به شدت دانشجو مي پذيرند و سهميه هاي گسترده اي را با امكانات خيلي خوب، در اختيار جوانان و دانشجويان آفريقايي مي گذارند. اين هم يكي از كارهاي عمده و كلان اين كشورهاست كه به شدت دنبال ميشود.
    
جايگاه آفريقا در دانشگاهها و نخبگان دانشگاهي ما چقدر است و اساتيد، نخبگان و دانشگاههاي ما چه فرصتهايي را براي كشورمان ميتوانند فراهم بكنند؟
معتقدم كه حوزه دانشگاهي ما وارد حوزه آفريقا نشده است. ما الآن در بحث مطالعات منطقه اي، يك گرايش مطالعات آفريقا نداريم. در رشته زبان سواحيلي فقط دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات دانشجو ميپذيرد، اين در حالي است كه، اروپائياني كه وارد آفريقا ميشوند، غير از اين كه زبان انگليسي، آن مناطق برايشان قابل استفاده است، حتماً سعي ميكنند در اين مدتي كه در آفريقا هستند، زبانهاي محلي، خصوصاً زبان سواحيلي را ياد بگيرند، يا اينكه آدمهايي هستند كه از قبل اين زبانها را آموخته اند و پس از فراگيري زبانهاي محلي، وارد آفريقا شده اند.
دانشگاه هاي ما در اين زمينه ها، اصلاً نقشي ندارند. البته اين هم برميگردد به سياستهاي دستگاه هاي دولتي ما. دولت بايد خيز اساسي را به طرف آفريقا بردارد. تا زماني كه اين خيز برداشته نشود، هيچ اتفاق جديدي نمي افتد. خوشبختانه در آستانه سال جديد ميلادي، ما شاهد تصميم گيري بزرگي از سوي دولت در رابطه با كنفرانس رهبران و سران كشورهاي آفريقايي با جمهوري اسلامي ايران هستيم. اين حركت را به فال نيك ميگيريم كه انشاءالله منشا سياستگذاري هاي كلاني در حوزه آفريقا بشود و در روابط ما با كشورهاي اين منطقه، يك تحول جديدي اتفاق بيفتد.
به نظرم، در بحث آفريقا، حداقل انتظار اين است كه اساتيد و دانشجويان ما به سمت مطالعات آفريقا بروند. مطالعات آفريقا هم در كشورهاي مجاورمان هست. كشور عمان يكسري پايان نامه درباره آفريقا دارد. عربستان هم همينطور. خود تركيه به صورت جدي پايان نامه هاي بسياري درباره آفريقا دارد و دانشگاه هاي تركيه به صورت جدي وارد مطالعات آفريقا شدند. يكسري مراكز مطالعاتي در كشورهاي غربي كه تحقيقات زيادي درباره آفريقا داشته اند. ما اين تحول را در حوزه دانشگاهي خودمان نميبينيم و به نظرم، يك بخش عمده اي كه ميتواند زمينه را براي فعاليتها در منطقه آماده تر بكند و ايده فعاليت در آفريقا را به مراكز و نهادهاي دولتي و غيردولتي بدهد، همين حوزه دانشگاهي و مراكز مطالعاتي در اين حوزه است. چه بسا كه تحقيقات دانشگاهي مي تواند فرصتها و زمينه هاي فعاليت ما را در اين كشورها شناسايي كند و در اختيار رسانه ها، تجار و علاقمندان قرار دهد و از سويي ديگر توانمندي هايي كه ما در كشورمان داريم، ولي كشورهاي آفريقايي نيازمند به آن هستند، را شناسايي بكند و شناخت مقدماتي را درباره صادرات صنايع و توانمندي هاي ما به كشورهاي اين منطقه ارائه بدهد. شناسايي فرصتها و بسترهاي كار در آفريقا، كار هر مركز و نهادي نيست، بلكه مراكز علمي و دانشگاهي هستند كه مي توانند به خوبي از عهده اين امر برآيند.
    
 يكي از سرفصلهاي بحث شما، صدور توانمندي ها و خدمات فني مهندسي ما به كشورهاي آفريقايي است. فكر ميكنيد كشورهاي آفريقايي در چه زمينه ها و عرصه هايي نيازمند توانمندي هاي ما هستند؟
من يك موضوع كلي و سياست اصلي را در آفريقا مطرح ميكنم كه سران كشورهاي آفريقايي در اتحاديه آفريقا اين تصميم را گرفتند كه تحت عنوان «مشاركت نوين در توسعه و بازسازي همه جانبه آفريقا» يا «نپاد» مطرح و معروف است. اين طرح، فرصت هاي همه جانبه را به ما و هر كشوري كه مي خواهد در آفريقا فعاليت بكند، مي دهد. چراكه هم رهبران آفريقا، به آن متعهد و ملتزم هستند و هم اين كه كشورهاي جهان ميتوانند به سهم خودشان از امكانات، منابع و فرصتهاي اين منطقه استفاده بكنند و در بحث توسعه آفريقا، مشاركت داشته باشند. از نظر آفريقاييها، هر كشوري به تناسب شرايط داخلي خودش، آزاد است تا در همه عرصه ها فعاليت كند جز دو مورد: خريد و فروش و توزيع مواد مخدر و ديگري خريد و فروش سلاح.
حال در نظر بگيريد ما كشوري هستيم كه ميتوانيم در بحث صنعت، كشاورزي، مواد غذايي و ديگر اقسام و مايحتاج عمومي مردم آفريقا، نقش آفرين باشيم و اين نقش آفريني ميتواند به اشكال مختلف صورت بگيرد. ممكن است در صنايع جانبي باشد يا در صنايع اصلي. ميتواند در بخش كشاورزي، ابزار آلات و صنايع كشاورزي باشد. ما بايد تنوع و گسترده فعاليت خودمان در آفريقا را شناسايي بكنيم. مراكز مطالعاتي ما بايد اين كار را انجام بدهند كه انجام آن بسيار ضرورت دارد و براي اقتصاد راهگشا خواهد بود. اگر مراكز دانشگاهي و مطالعاتي ما بتوانند اين كار را به عنوان پروژه هاي تحقيقاتي، انجام بدهند، فرصت بسيار خوبي براي حضور ما در اين منطقه خواهد بود و اين امر باعث ميشود كه آن بيگانگي كه مردم ما با آفريقاييها دارند، مرتفع و حل شود و اين امر امكان پذير نيست، مگر اين كه اذهان مردم نسبت به آفريقا و فرصتهايش روشن شود و هميشه آفريقايي ها را به عنوان آدمهاي گرسنه و بيچيز و ناتوان تلقي نكنند. متاسفانه اين تلقي در اذهان، انظار مردم، رسانه ها و حتي برخي سياستمداران ما شكل گرفته است، در حالي كه همه واقعيتهاي آفريقا اينها نيست. ما برخي از كشورها را ميبينيم كه در سطح گسترده اي با آفريقايي ها كار ميكنند و به خوبي دارند از فرصتها و منابع آفريقايي استفاده ميكنند. اين اتفاق بايد براي ما هم بيفتد.
    
 كشورهاي آفريقايي، غالباً ايرانيها را با چي مي شناسند؟
آنها با دو ويژگي ايرانيها بيشتر مانوس هستند: يكي انقلاب اسلامي و ايستادگي اش در برابر آمريكا و ابرقدرتهاست كه اين مسئله معمولاً در افواه مردمي بسيار ياد ميشود. مسئله ديگر، بعد شيعي بودن است. حتي بعضيها ما را عرب مي دانند. به دليل اين كه ما در پيوستگي جغرافيايي در منطقه خاورميانه هستيم و در مجموعه كشورهاي اسلامي اين منطقه هستيم، ما را به نوعي عرب هم مي دانند.
    
نقش رسانه هاي غربي در اين تبليغات منفي چقدر است؟
اوضاع رسانه ها مختلف است. بعضيها بنا به شرايط و وابستگي هايي، ممكن است مطالبي عليه جمهوري اسلامي و سياستهاي آن منتشر كنند. همه نوع رسانه اي در آنجا وجود دارد. از موافق گرفته تا مخالف. بيشتر بستگي دارد به اينكه چه سوژه اي دنبال شود و به كجا وابسته يا متمايل باشند.
كشورهاي آفريقايي چه نكات مثبت و مفيدي دارند كه ميتوانيم از آنها الگو بگيريم؟
به طور نمونه، در تانزانيا، ما شاهد يك تلاش مجدانه در خود سياه پوستان هستيم. آنها با آن كه از نظر اقتصاديبه شدت فقيرند و جزو كشورهاي عقب افتاده و غيرپيشرفته هستند، ولي در همين كشور، اين چند تا حسن در مردم معمولي و كوچه بازار اين كشور ديدم. اولاً اين كه اهل مطالعه اند و به مطالعه روزنامه و استماع راديو به شدت علاقمندند. كساني كه در كنار خيابان نشسته اند وقتشان را به بطالت نمي گذرانند. روزنامه يا راديو را در دست خود مي گيردند و از آنها استفاده مي كنند. اين يكي از زيبايي هايي است كه آدم در اين كشور و ديگر كشورهاي منطقه ميبيند.
دومين ويژگي، روحيه كار و تلاش آنهاست. در آنجا كارگر معمولي روزانه 2500 شيرينگ دستمزد ميگيرد، چيزي در حدود 2200 تومان ما. اين دستمزدها، قبل از اين كه به دستشان برسد و چيزي برايشان بماند، هزينه شده است. به خاطر بدهكاريها و خرجهايي كه قبلاً داشتند، ولي با اين وجود، دست از تلاش و كار برنمي دارند. اين روحيه مثبتي بود كه من در بين زنان و مردان شان ديدم. لذا در اين كشورها، اين روحيه كار و تلاش همه جانبه هم در بين طبقات شهري و روستايي و هم در بين مشاغل مختلف نمود دارد. در صورتي كه چنين روحيه اي را ما كمتر در ميان جوانان ايراني مشاهده ميكنيم.
    
فكر مي كنيد در كودتا، جنگها و شورش هايي كه در اين كشورها، پيش مي آيد چند درصد آن منشا قومي و قبيله اي دارد و چند درصد آن هم اختلاف پراكني هاي كشورهاي استعماري است؟
آنچه كه مسلم است اين است كه آفريقا، سرزمين قوميتها و زبانهاي مختلف است و زمينه براي درگيري ها و نزاعها وجود دارد. يك بخش عظيم اختلافات و درگيريها، اختلافات تاريخي است؛ اختلافات بر سر سرزمين هايي است كه آباء و اجدادشان زندگي ميكردند و يا دسترسي به منابع آب و زمينهاي حاصلخيز داشتند، اما اكنون در دسترس و در اختيارشان نيست و لذا اين مسئله منجر به اختلاف و كشمكش بين آنها و قوميت هاي مختلف شده است. ولي نميتوان از اين قضيه هم غافل بود كه يكسري از كشورهاي بيگانه و كمپاني هايي كه در آن مناطق، منافع دارند، براي اين كه بتوانند به منافعشان برسند، بر اختلاف افكنيها دامن مي زنند. آنها اختلافات را دائماً زنده نگه مي دارند تا راحتتر بتوانند به منافع خودشان برسند و منابع و معادن آن مناطق را استخراج كنند. اين سياستي است كه كشورهاي استعماري ساليان سال است كه نه در كشورهاي اين منطقه، بلكه در ديگر نقاط جهان، خصوصاً در كشورهاي اسلامي اجرا ميكنند. شما الآن در نيجريه يكسري اختلافاتي را مي بينيد كه ناشي از رقابت چيني ها و آمريكايي ها بر سر نفت است، ولي درگيري ها در ظاهر، درگيري بين مسلمانان است.
    
پيروزي انقلاب اسلامي ايران چقدر بر مبارزات، آزادي خواهي و استقلال طلبي كشورهاي آفريقايي موثر بوده است؟
شايد بتوانيم بگوييم كه انقلاب اسلامي ايران، بيشتر بر روي مسلمانان موثر بوده تا كشورهاي غيرمسلمان. لذا كشورهايي كه از نظر فرهنگ ، ساختار و حتي نژادي مشتركاتي با ما ندارند، از انقلاب اسلامي تاثيرات كمتري گرفتند. ميتوان گفت كه انقلاب اسلامي يك جرقه اي را در اين منطقه ايجاد كرد كه جنبشها از حالت قومي و ناسيوناليستي و سوسياليستي، به سمت جنبش هاي اسلامي تغيير مسير داد. لذا ما اين تحول بزرگ را در كشورهاي شمال آفريقا شاهديم كه جنبشهاي امروز اين منطقه به دنبال تشكيل حكومت اسلامي هستند. ولي در حوزه كشورهاي آفريقايي زير صحرا، وجوه استكبارستيزي و استقلال و عدم وابستگي به غرب، مهمترين پيامهايي است كه نخبگان و سياستمداران كشورهاي آفريقايي از گفتمان انقلاب اسلامي و رهبران و مسئولان ما دريافت كرده اند. يعني آنها با اين بعد، انقلاب اسلامي را ميشناسند؛ انقلابي مستقل و ضدسلطه با گرايش هاي اسلامي.
    
وضعيت دين و دين داري در كشورهاي آفريقايي چطور است؟ كشورهاي آفريقايي تا چه حد مذهبي و ديندارند؟
همه آفريقايي ها ديندارند. منتها هركدام دين خاص خودشان را دارند؛ برخي از آنها مسلمانند، برخي مسيحي و برخي هم آنيميسم. آنيميسم هم براي آنها يك دين است. شايد بتوان گفت كه به تعداد قوميتها و فرقه هايشان دين وجود دارد. دين اسلام، حوزه وسيعي از آفريقا را شامل ميشود. شمال آفريقا منطقه وسيعي است كه بيش از 90-95 درصد آنها مسلمانند. در كشورهاي ديگر ما شاهد گرايش به اسلام هستيم حتي اسلام شيعي. گرايشهايي از مسيحيت به سمت اسلام هم داريم. مسيحيت هم در آنجا طرفداران و پيروان زيادي دارد و تبليغ مسيحيت در اين قاره، به فعاليتهاي ميسيونرهاي مذهبي بر ميگردد. رسانه هاي مسيحي خصوصاً راديوهاي محلي در تبليغ مسيحيت فعال اند و فعاليت زيادي از خود نشان مي دهند.
    
فعاليتهاي وهابيت در منطقه آفريقا چگونه است؟ خبرها حاكي از فعاليتهاي شديد و سرمايهگذاريهاي فراوان وهابي ها در آفريقا مي كنند.
وهابيت پس از انقلاب اسلامي، تحرك بيشتري از خود در جهان، خصوصاً جهان اسلام نشان داد. اين تفكر در حقيقت به دنبال دو تا كار هست: اول اين كه به دنبال يك الگو در مقابل انقلاب اسلامي است؛ چراكه انقلاب اسلامي گفتمان جديدي را براي مسلمانان مطرح كرد و تبلورش در ايران به صورت حكومت جمهوري اسلامي درآمد كه مظهر قدرت و اقتدار ملي و اسلامي شده است. جهان اهل سنت، پس از بسته شدن يا فروپاشي دولت عثماني، يك دولت اسلامي مقتدر نداشتند و تفكر وهابي حتي به شكل سلفي اش، تفكري است كه بحث حكومت اسلامي را دنبال ميكند. گفتمان انقلاب اسلامي، مخاطبان بسياري در بين كشورهاي اسلامي، خصوصاً كشورهاي مسلمان آفريقايي پيدا كرد، لذا وهابي ها به شدت احساس خطر نمودند و فعاليت خود را تقويت كردند تا نفوذ و جايگاه خويش را در جهان اسلام از دست ندهند. در نتيجه در آفريقا، ما شاهد فعاليتهاي شديد وهابيون از طريق سرمايه گذاري كلان، جذب دانشجو و طلبه در مراكز و مدارس عربستان، اعزام مبلغان و ساخت مراكز و مساجد مجلل و باشكوه در كشورها و مناطق مختلف، از جمله در آفريقا هستيم.
وهابيت به دنبال توسعه خودش هست. در برخي جاها موفق بوده و در برخي جاها، شاهد مخالفت هايي از سوي گروه هاي صوفيه آفريقاست؛ يعني گروه هاي صوفيه، تفكر وهابي را نميپذيرند و با يكسري از مسائل آنها، مخالفت ميكنند.
دليل دوم تشديد فعاليت كشورهاي اسلامي، خصوصاً عربستان، رقابتهاي جهان اسلام با جهان مسيحيت يا رقابت طبيعي پيروان اين دو دين است. مسيحيت هم به شدت به دنبال گسترش مذهب خودش در آفريقاست. پاپ قبلي (ژانپل دوم)، هزاره سوم را هزاره مسيحيت آفريقايي تلقي كرده بود و اين امر نشان دهنده اين است كه واتيكان هم به شدت به دنبال توسعه مسيحيت در آفريقاست.
    
حرف آخرتان درباره آفريقا؟
حرف آخر ما اين است كه در حوزه آفريقا، بايستي يك عزم و اراده محكم و همه جانبه اي ايجاد بشود كه ما از فرصتها و زمينه هايي كه در آفريقا براي ما وجود دارد، براي توسعه حضورمان در جهت منافع مليمان قدم برداريم، همانطور كه ديگران در آفريقا دارند اين كار را دنبال مي كنند. حالا ما رويكردمان، يك رويكرد انساني و غيراستعماري است. رويكردي انسان دوستانه و مشاركت جويانه در توسعه آفريقاست. در اين زمينه ما، توانمنديهاي زيادي داريم كه اين توانمندي ها در آفريقا ميتواند به منصه ظهور برسد. براي اين كار، دولت بايستي زمينه هاي حضور و فعاليت را آماده بكند و آن را با شيوه ها و توانمندي هاي مردمي و نهادهاي غيردولتي به انجام برساند. فعاليتها در آفريقا را منحصر به فعاليتهاي دولتي نكند و از همه نيروهاي متخصص، دانشگاهيان و صنعت گران و طيف هاي مختلف جامعه استفاده كند تا طيف هاي مختلف جامعه به سمت آفريقا بروند.

:منبع

    http://www.magiran.com/view.asp?ID=637417