نگارش از:سيدكاظم‌ مهرنيا

مقـدمـه‌

نيجريه‌ كشوري‌ است‌ با جمعيتي‌ بالغ‌ بر يكصد و چهل‌ ميليون‌ نفر، يكي‌ از مهمترين‌ كشورهاي‌ مهم حوزه ‌غرب‌ آفريقا به‌ حساب‌ مي‌آيد. همچنين‌ نيجريه‌ به‌ جهت‌ برخورداري‌ از دو فاكتور ديگر يعني‌ ثروت‌ و قدرت‌به عنوان‌ يكي‌ از محوري‌ترين‌ كشورهاي‌ منطقه‌ غرب‌ آفريقا محسوب‌ مي‌شود.
اين‌ كشور از نظر گرايش‌ فكري‌ به‌ سه‌ گروه‌ مجزا از هم‌ تشكيل‌ مي‌شود كه‌ ذيلاً عبارتند از:

الف‌ ) مسلمانان‌ كه‌ بيش‌ از 60% جمعيت‌ را شامل‌ مي‌شود.

ب‌ ) مسيحيت‌ كه‌ حدود 30% جمعيت‌ از آنان‌ مي‌باشد.

ج‌) باورهای آنيميستی (کسانی که قائل به مذاهب وباورهای بومی هستند) 10% جمعيت‌ را تشكيل‌ مي‌دهند.

مسلمانان‌ كه‌ اكثريت‌ جمعيت‌ نيجريه‌ را در برمي‌گيرند عمدتاً در شمال‌ زندگي‌ مي‌كنند و زندگي‌ آنان ‌نشأت‌ گرفته‌ از اسلام‌ است‌ و اكثريت‌ مسلمانان‌ از اهل‌ تسنن‌ متمايل‌ به‌ فرقه‌ مالكي‌ مي‌باشند.
نيجريه‌ در تاريخ‌ معاصر خود به‌ ويژه‌ سال هاي‌ پس‌ از استقلال‌، شاهد تحولات‌ اجتماعي‌ و فرهنگي‌فراواني‌ بوده‌ است‌. آشنائي‌ جوانان‌ نيجريه‌ با جريانات‌ مذهبي‌ ديگر كشورها، گرايش‌هاي‌ مذهبي‌ آنان‌ را متنوع‌ساخته‌ است‌. اين‌ آشنائي‌ از طرفي‌ باعث‌ غني‌ سازي‌ آگاهي‌ و اطلاعات‌ مذهبي‌ جوانان‌ و نيز بوجود آمدن‌ زمينه‌مساعد براي‌ بحث‌هاي‌ كلامي‌ و گفتمان‌هاي‌ مذهبي‌ بوده‌ است‌ ولي‌ از طرف‌ ديگر مسبب‌ پديد آمدن ناهنجاري هاي‌ فكري‌ و مذهبي‌ گشته‌ است‌. تاسيس‌ كعبه‌ در ايبادان‌ در سال‌ 1997 میلادی، ظهور فرقه‌ قرآنيون‌ و آلوده‌ شدن‌ آئين‌هاي‌ عبادي‌ كليسا با مراسم‌ جادو و مناسك‌ مرموز اديان‌ بومي‌ گذشته‌ از جمله‌ انحرافهاي‌ نوين‌مذهبي‌ جامعه‌ قبيله‌ايي‌ نيجريه‌ است‌.
نگارنده‌ در اين‌ نوشتار سعي‌ دارد با معرفي‌ فرق‌ و طريقه‌هاي‌ مختلف‌اسلامي‌ در نيجريه‌ به‌ اين‌ سئوال‌ اصلي‌ كه‌ علل‌ ظهور اين‌ فرقه‌ها چه‌ بوده‌ را پاسخ‌ دهد سپس‌ به‌ نحوه ‌بهره‌برداري‌ و استفاده‌ بهينه‌ از زمينه‌هاي‌ مساعد كلامي‌ و ريشه‌هاي‌ تاريخي‌ بعضي‌ از گروههاي‌ صوفيه‌ رادرجهت‌ تقويت‌ و نهادينه‌ شدن‌ مذهب‌ تشيع‌ در اين‌ كشور بررسي‌ كرده‌ و راهكار مناسب‌ را در اين‌ زمينه‌ ارائه‌ وتبيين‌ نمايد.
حال‌ با اين‌ مقدمه‌  ذيلا به‌ معرفي‌ و آشنايي‌ با فرق‌ مختلف‌ اسلامي‌ در نيجريه‌ پرداخته‌ خواهد شد:

فرقه‌هاي‌ اسلامي‌ در نيجريه‌

1) فرقه‌ مهدويه‌:

اين‌ جنبش‌ در قرن‌ نوزدهم‌ تاثيري‌ عميق‌ بر شمال‌ نيجريه‌ گذاشت‌ و "عثمان‌ دان‌ فوديو" شخصيت‌ بانفوذ نيجريه‌ و محبوب‌ همه‌ مسلمانان‌ هوسا زبان‌، معتقد به‌ مهدي ‌(ع) بود و اينكه‌ او تنها پيام‌آور مي‌باشد و از اينكه‌ خودرا مهدي‌ (ع) بنامد هميشه‌ ابا داشت‌.
عقیده‌ به‌ مهدويت‌ در شرق‌ نيجريه‌ توسعه‌ يافت‌ و مردي‌ جنگاور به‌ نام‌ رابح‌ به‌ وي‌ كمك‌ كرد كه‌ يك ‌حكومت‌ از معتقدان‌ به‌ مهدويت‌ تشكيل‌ دهد. او همچنين‌ توانست‌ شخصي‌ از اخلاف‌ عثمان‌ دان‌ فوديو به‌ نام"‌هياتو" (Hiato) را با خود متحد كند كه‌ مدعي‌ سلطنت‌ سوكوتو بود. با اين‌ حال‌ هردوي‌ اينها از بين‌ رفتند. رابح‌ درجنگي‌ عليه‌ فرانسويها (1900) کشته شد و هياتو هم‌ كمي‌ بعد به‌ دست‌ پسر رابح‌ كشته‌ شد و با از بين‌ رفتن ‌آنها، مهدي‌گرائي‌ نيز به‌ سرعت‌ رو به‌ افول‌ گذاشت‌ . مضافاً اينكه‌ حضور اروپائيان‌ در اطراف‌ چاد نيز نگرانيهاي‌ديگري‌ را موجب‌ شده‌ بود. با اين‌ همه‌ هنوز هم‌ امروزه‌ نشانه‌هايي‌ از مهدي‌ گرايي‌ در افكار مذهبي‌ اين‌ مردم‌باقي‌ مانده‌ است‌.

2) طريقت‌ اهل‌ البيت‌ (جماعه‌ امام‌ الكاظم(ع)‌):

جماعت‌ امام‌ الكاظم(ع) در نيجريه‌ كه‌ خود را طريقت‌ اهل‌ البيت(ع) مي‌نامند، تاريخ‌ تأسيس‌ و ظهور اين‌جماعت‌ مشخص‌ نيست‌. اعضاء جماعت‌ مي‌گويند، 16‌ سال‌ از عمر جماعت‌ مي‌گذرد ولي‌ به‌ نظر مي‌رسد كه ‌جماعت‌ با برگزاري‌ اولين‌ جشن‌ تولد حضرت‌ امام‌ موسي‌كاظم‌ (ع‌) در سال‌ 1991 میلادی تأسيس‌ شده‌ است‌ . لاگوس‌ محل‌ تأسيس‌ اين‌ جماعت‌ بود كه‌ از لحاظ سنتي‌ و اجتماعي‌ سئوال‌ برانگيز است‌. زيرا شمال‌ به طور سنتي‌ محل‌ پديد آمدن‌ گروهها و جمعيتهاي‌ مذهبي‌ بوده‌ است‌ و شهر شلوغ‌ و اقتصادي‌ چون‌ لاگوس‌ محل‌ مناسبي‌ براي‌ رشد جريانات‌ فكري‌ و مذهبي‌ نبوده‌ است‌. اين‌ گروه‌ هنوز در جامعه‌ مذهبي‌ نيجريه‌ معروفيت‌ چندانی‌ ندارند. برنامه‌ جشن‌ اين‌ گروه‌ به‌ مدت‌ يك‌ هفته‌ مي‌باشد و تحت‌ عنوان‌ "جشن ‌جدنا" (Jadduna Festival) در لاگوس‌ مراسم‌ مي‌گيرند.
رهبري‌ جماعت‌ در ملاء عام‌ ظاهر نمي‌شود و هيچكدام‌ از افراد گروه‌ او را معرفي‌ نمي‌كند فقط مي‌گفتند كه‌ رهبر ما هميشه‌ مخفي‌ است‌ و خداوند براي‌ هدايت‌ و ارشاد خلائق‌ به‌ وي‌ الهام‌ مي‌كند. رهبر ما زنده‌ است‌ و فعاليت‌ مي‌كند و وي‌ خود امام‌ كاظم‌ (ع‌) است‌ كه‌ دوباره‌ به‌ دنيا بازگشته‌ است‌. اين‌ گروه‌ در منطقه‌ "بداگري" (‌ (Bad AGRY لاگوس‌ مسجدي‌ و تجمعي‌ دارند. آنان‌ مدعي‌ بودند كه‌ مانند ساير مسلمانان‌ عبادات‌ و فرائض‌ ديني‌ خود را به‌ جاي‌ مي‌آورند و در عبادات‌ خود، اوراد و اذكاري‌ خاص‌ راتكرار مي‌كنند. غير علني‌ بودن‌ اين‌ گروه‌ و وجود يك‌ نظام‌ مخفي‌ كاري‌ در روابط جماعت‌ با سايرين‌، افكار وعقايد آنان را در هاله‌اي‌ از ابهام‌ قرار داده‌ است‌ .
براساس‌ مشاهدات عینی و‌ مصاحبه‌ حضوری نگارنده با رهبران این گروه و پیروان آنان، مي‌توان‌ اين‌ نظريه‌ اوليه‌ را ارائه‌ نمود كه‌ اين‌ گروه‌ داراي ‌گرايش‌هاي‌ صوفي‌ ـ عرفاني‌ بوده‌ و درباره‌ امامت‌ و رهبريت‌ معتقد به‌ تناسخ‌ روح‌ قدس‌ حضرت‌ امام‌ موسي‌كاظم‌ (ع‌) مي‌ باشند و بر اين‌ باورند كه‌ روح‌ امام‌ (ع‌) در شخصي‌ كه‌ رهبر مي‌دانند حلول‌ كرده‌ است‌ و در باب‌اصل‌ رجعت‌، معتقد به‌ حضرت‌ امام‌(ع) مي‌باشند. گسترش‌ چنين‌ عقايد انحرافي‌ براي‌ جريان‌ رشد و نمو افكار و تعاليم‌ مذهب‌ ‌ شيعه‌ بسيار خطرناك‌است‌ .

3) طريقه‌ تيجانيه‌

احمد ابن‌ محمد مختار ابن‌ سليم‌ تيجاني‌ معروف‌ به‌ شيخ‌ احمد تيجاني‌، اين‌ فرقه‌ را در سال ‌ 115هجري ‌و در صحراي‌ جنوبي‌ الجزاير بوجود آورد . وي‌ تعاليمش‌ را براساس‌ بخشي‌ از فقه‌ مالكي‌ پايه‌گذاري‌ نمود كه ‌مردم‌ و علماء را به‌ سير و سلوك‌ عرفاني‌ در كنار رعايت‌ احكام‌ فقه‌ و شريعت‌ دعوت‌ مي‌كند. طريقه‌ تيجانيه ‌معروفترين‌ مسلك‌ صوفيه‌ در نيجريه‌ است‌ كه‌ مريدان‌ و پيروان‌ متشكلي‌ در سراسر اين‌ كشور دارد.
رواج‌ آئين‌ و تعليم‌ اين‌ طريقت‌ در اين‌ سرزمين‌ به‌ دهه‌ دوم‌ قرن‌ نوزدهم‌ برمي‌گردد. شيخ‌ عمربن‌ سعيد التونسي‌ مراسم‌ و روش هاي‌ اين‌ طريقه‌ را از يكي‌ از شيوخ‌ طريقت‌ بنام‌ "محمد الغال‌" پس‌ از ملاقاتي‌ كه‌ در مكه‌مكرمه‌ در سال‌ 1820.م‌ فرا مي‌گيرد. پس‌ از بازگشت‌ از حج‌ درشهر "برنو"در شمال‌ نيجريه‌ در سال‌ 1833.م ‌مستقر و در اشاعه‌ آئين‌ اين‌ طريقت‌ مي‌كوشد. «....تيجاني‌ها در شمال‌ قدرت‌ عظيمي‌ بودند و چنانكه‌ در حمله‌ ارتش‌ فرانسه‌ به‌ سال‌ 1893.م‌، افراد اين‌ طريقه‌ به‌ سبب‌مقابله‌ سختي‌ كه‌ با فرانسوي‌ ها كردند و در نهايت‌ شكست‌ خوردند. ولي‌ اين‌ طريقت‌ به عنوان‌ يك‌ فرقه‌ مصالحه‌ ناپذير و بيزار از بيگانگان‌ مطرح‌ شدند».
از ديگر كساني‌ كه‌ در ترويج‌ اين‌ طريقه‌ در نيجريه‌ نقش‌ بسزائي‌ دارد، شخصي‌ بنام‌ "عمرتال"‌ مي‌باشد كه‌ وي‌ قبلا پيرو قادريه‌ بوده‌، وي‌ كه‌ عنوان‌ خليفه‌ را در اين‌ طريقه‌ براي‌ سرزمين سياهان‌ داشت‌، مدت‌ پنج‌سال‌ (از سال‌ 1833.م‌ تا1838.م‌) را در دربار سلطان‌ سوكوتو، "محمدبلو" گذرانيد. سلطاني‌ كه‌ بنا به‌ گفته‌ ها عضويت‌ طريقه‌ تيجانيه‌ را پذيرفت‌ و با دختر عمرتال‌ ازدواج‌ كرد. تيجانيه‌ در ميان‌ فولاني ها (قبیله معروف درنیجریه)، طريقه‌ شناخته‌شده‌ايي‌ است‌.
«...نفوذ اين‌ گونه‌ تيجاني‌ها در سرزمين‌ نيجريه‌ خصوصاً شمال‌ اين‌ كشور، موجب‌ تشويش‌ نظام‌ استعماري‌ انگلستان‌ و نيز سلاطين‌ سوكوتو شد. دسته‌اول‌ از بروز جنبشهاي‌ شورشي‌ وحشت‌ داشتند، در صورتي‌ كه‌ براي‌ دسته‌ دوم‌ چون‌ طريقه‌ قادريه‌، حامي‌ آنان‌ و نيز چارچوبي‌ مطمئن‌ و مستقيم‌ براي ‌وفادارانشان‌ به‌ حساب‌ مي‌آمد، بنابر اين‌ حضور هر طريقه‌ ديگري‌ مي‌توانست‌ براي‌ اين‌ نظم‌ ،تهديدي‌ به‌ شمارآيد».

اصول‌ فكري‌‌ طريقه‌ تيجانيه:

در اين‌ طريقت‌ مانند ساير طرق‌ بايد پيروان‌ از قطب‌ و شيخ‌ خود پيروي‌ نمايند و نصايح‌ و دستورات‌ واشارات‌ وي‌ را نصب‌ العين‌ قراردهند. هر فرد پير و سالك‌ طريقت‌ درمراحل‌ مختلف‌ پس‌ از انجام‌ يك‌ سري ‌فرائض‌ و بعد از گذراندن‌ آزمايشات‌ مختلف‌، درجات‌ و مقامي‌ كسب‌ مي‌كند، او تا رسيدن‌ به‌ منزلگاه‌ قطب‌، راه‌ درازي‌ در پيش‌ دارد و بايد مراحل‌ تزكيه‌، تصفيه‌ و خلوص‌ از هر چه‌ نفساني‌ است‌ را بگذراند.
وظيفه‌ پيرو و عضو اين‌ طريقت‌ فقط اطاعت‌ از شيخ‌ و ذكر درباره‌ اوراد و ادعيه‌ روزانه‌ و شركت‌ در جمع ‌اخوان‌ و احباب‌ طريقت‌ و گردهمائي‌ روز جمعه‌ در زواياي‌ طريقت‌ است‌. رهبران‌ و رهروان‌ اين‌ طريقت ‌هيچگونه‌ دخالتي‌ در سياست‌ و مشاركت‌ در بدست‌ گرفتن‌ زعامت‌ مسلمين‌ نمي‌كنند و دليل‌ شان‌ اين است‌ كه‌ اين ‌امور از مسائل‌ دنيوي‌ است‌ و دنيا محل‌ سير و سلوك‌ سالك‌ الي‌ ا... مي‌باشد.
آنان‌ نسبت‌ به‌ اقدامات‌ دولت‌ لائيك‌ هرچه‌ باشد مادامي‌ كه‌ مانع‌ فعاليت‌ و اجراي‌ مراسم‌ و آئين‌ طريقت ‌نباشد هيچ‌ حساسيتي‌ ندارند. اقطاب‌ و شيوخ‌ به‌ تعليم‌، تعلم‌ و تربيت‌ علمي‌ افراد اهتمام‌ نمي‌ورزند لذا اكثر پيروان‌ از لحاظ علمي‌ و آشنائي‌ با تعاليم‌ اسلامي‌ در سطح‌ خيلي‌ پائيني‌ قرار دارند. در حال‌ حاضر شيخ‌ طاهر بائوچي‌، شيخ‌ اسماعيل‌ خليفه‌، شيخ‌ مقدم‌ ابراهيم‌، شيخ‌ محمد مرتضي‌ وشيخ‌ الشريف‌ ابراهيم‌ صالح‌ التوي‌ رهبري‌ فرقه‌ مذكور را در شهرهاي‌ مختلف‌ نيجريه‌ برعهده‌ دارند.

4) طريقه‌ قادريه‌

اين‌ فرقه‌ از مشهورترين‌ طرق‌ صوفيه‌ است‌ كه‌ گسترش‌ جهاني‌ دارد و اين‌ طريقت‌ منصوب‌ به‌ شيخ‌ ثموت ‌اعظم‌ و قطب‌ الاقطاب‌ شيخ‌ عبدالقادر گيلاني‌ است‌ كه‌ وي‌ در گيلان‌ به‌ دنيا آمد و در بغداد مدفون‌ شد و امروزه‌ مرقداش‌ زيارتگاه‌ مريدان‌ اين‌ قطب‌ است‌ و وي در قرن‌ ششم‌ هجري‌ اين‌ مذهب‌ را پايه‌گذاري‌ كرد. شيخ‌ با پنج‌تن‌ از خلفاء عباسي‌ از جمله‌ با المستظهر بالله هم‌ عصر بوده‌ و از وضع‌ اسفناك‌ جوامع‌ وقت‌ به‌ شدت‌ ناراضي ‌بود. وی جوامع‌ زمان‌ خويش‌ را آنچنان‌ يافت‌ كه‌ گوئي‌ تنها براي‌ خوردن‌ و زندگي‌ حيواني‌ بدنيا آمده‌اند و كلام ‌خدا را نشنيده‌اند. وي‌ مردم‌ زمان‌ خويش‌ را پرستش‌ كنندگان‌ حكام‌ و علماء را تابعين‌ و تائيد كنندگان‌ و مساجد را دور از اهدافي‌ كه‌ پيامبر(ص‌) در نظر گرفته‌ بود، مي‌ديد. لذا شيخ‌ عبدالقادر روشي‌ اسلامي‌ را به‌ قصد آموزش‌ مسلمانان‌ و توصيه‌ روشهاي‌ رهنمون‌ كننده‌ آنان‌ به‌حقيقت‌ اسلامي‌ ايجاد كرد. شيخ‌ عبدالقادر در ابتداء مردم‌ را به‌ مقابله‌ با حكام‌ وقت‌ و عدم‌ همكاري‌ در امورغير شرعي‌ با آنان‌ دعوت‌ نمود. سپس‌ براي‌ ايجاد قيامي‌ برخاسته‌ از ايمان‌ به‌ خداوند همراه‌ با تهذيب‌ اخلاق‌ وتزكيه‌ نفس‌ در دعوت‌، حركت‌ جدي‌ را شروع‌ كرد. وي‌ تأكيد داشت‌ كه‌ دنيا براي‌ شما خلق‌ شده‌ و شما براي‌آخرت‌ آفريده‌ شده‌ايد. لذا مي‌بايست‌ در عين‌ فعاليت‌ و كوشش‌ با دنيا معامله‌ عبدمطيع‌ كرد نه‌ سيدمطاع‌، ازطرف‌ ديگر وي‌ براي‌ از بين‌ بردن‌ اختلافات‌ در بين‌ مسلمانان‌، سعي‌ و تلاش‌ بسياري‌ نمود و آنها را نسبت‌ به‌علماي‌ بظاهر مسلمان‌ هشدار مي‌داد.
از لحاظ جغرافيايي‌ اين‌ طريقت‌ در شمال‌ نيجريه‌ پيرواني‌ دارد كه‌ بالغ‌ بر پنج‌ ميليون‌ نفر مي‌رسد و از تمركز خوبي‌ برخورد دارند. شيخ‌ و قطب‌ اين‌ طريقت‌ "شيخ‌ محمد ناصركبارا" مترجم‌ و مفسر قرآن‌ به‌ زبان «هوسا» است‌. پيروان‌ وي‌ نيز با برگزاري‌ مجالس‌ قرآن‌ و دعاي‌ جمعي‌ در مساجد شناخته‌ مي‌شوند. شيخ ‌محمد كبارا به‌ دليل‌ ترس‌ از حكومت‌ وقت‌، از موضعگيري هاي‌ سياسي‌ پرهيز مي‌كند.

5) فرقه‌ احمديه‌ (قاديانيه‌)

استعمار انگليس‌ در دوران‌ تسلط اش‌ بر جهان‌ اسلام‌ با مخالفت‌ و خيزش‌ اسلامي‌ و اعتراض‌ عمومي ‌روبرو بوده‌ است‌، شكست‌هاي‌ پي‌ در پي‌ لشگر انگليس‌، مقاومت‌ مهدي‌ سومالي‌ و كند شدن‌ استقرار انگليس ‌در شاخ‌ آفريقا و اعتراض‌ مردمي‌ به‌ رهبري‌ علماء استعمار، نمونه‌هايي‌ بارزي‌ از مقاومت‌ مردمي‌ در برابر تسلط انگليسی ها بوده‌ است‌. استعمار انگليس‌ راز موفقيت‌ اين‌ مقاومتها و خيزش‌ را در وحدت‌ مسلمانان‌ و قدرت‌ علماء مي‌دانست‌ لذا به‌ يك‌ بازي‌ خطرناكي‌ دست‌ زد و فرقه‌هاي‌ ساختگي‌ مذهبي‌ ايجاد كرد كه‌ پايگاه‌ مذهبي‌ و فرهنگي‌ بودند كه ‌به‌ سود ادامه‌ حضورش‌ در سرزمينهاي‌ اسلامي‌ فعاليت‌ مي‌كردند. براي‌ اين‌ منظور دست‌ انگليس‌ از آستين‌ «ميرزا غلام‌ احمد قادياني» بيرون‌ آمد و فرقه‌ايي‌ بنام‌ «قاديانيه» يا «احمديه» تاسيس‌ شد كه‌ عصاره‌ تعاليمش ‌مخالفت‌ با جهاد اسلامي‌ بوده‌ است‌.
پس‌ ميرزا غلام‌ احمد قادياني (‌ 1908.م‌ ـ1835.م‌) در جهت‌ خواست هاي‌ استعماري‌ بريتانيا و براي ‌تأسيس‌ عقيده‌اي‌ انحرافي‌ در بين‌ مسلمانان‌، در سال‌ 1889.م‌ همزمان‌ با"شيخ‌ محمد پاپ"‌ ظهور كرد. وي‌ ادعا نمود كه‌ خداوند به‌ وي‌ رسالتي‌ جديد براي‌ اصلاح‌ دين‌ داده‌ است‌ و در سن‌ چهل‌ سالگي‌ پس‌ از عزلتي‌ اندك‌، كتاب‌ (براهين‌ احمديه‌) را مي‌نويسد و با حمايت‌ مالي‌ و معنوي‌ انگليس‌ مريدان‌ و پيرواني‌ گرد خودمي‌آورد. علماء مسلمان‌ با افكارش‌ مخالفت‌ مي‌كنند و در كليه‌ مباحث‌ و مناظرات‌ او را شكست‌ مي‌دهند ولي ‌او نمي‌پذيرد و با حمايت‌ دولت‌ انگليس‌ به‌ مخالفت‌ خود ادامه‌ مي‌دهد. او در ابتداء كارش‌، ادعا مي‌كرد كه‌ به‌ او وحي‌ نازل‌ شده‌ و خود را عيسي‌ مسيح‌ و مهدي‌ موعود (عج)معرفي ‌مي‌كند و در اواخر عمرش‌ ادعا كرد كه‌ چون‌ آئينه‌ است‌ و تمام‌ كمالات‌ حضرت‌ محمد (ص‌) در آن‌ نمايان‌ است‌.
بحث‌ ادعاي‌ نبوت‌اش‌ جنجال‌ آميز بود و سرانجام‌ او در سال‌ 1908.م‌ در قاديان‌ مرد و در آنجا دفن‌ شد ولي‌ با مرگ‌اش‌ فتنه‌ پايان‌ نيافت‌، بلكه‌ با حمايت‌ استعمار اين‌ فرقه‌ گسترش‌ و رشد كرد. علماء و مراكز و حوزه‌هاي‌ علميه‌ جهان‌ اسلام‌ از بدو ظهور اين‌ فرقه‌، تاكنون‌ در مناسبتهاي‌ مختلف‌ اين‌فرقه‌ را با استدلال‌ منطقي‌ و شرعي‌ از اسلام‌ خارج‌ دانسته‌ اند. البته‌ پيروان‌ وي‌ در عمل‌ بسياري‌ از ضروريات‌ ديگر اسلام‌ را نيز نفي‌ كرده‌ و روشي‌ جديد در امور عبادي ‌و اجتماعي‌ اسلام‌ پيشه‌ خود ساخته‌اند. چنانكه‌ هيسكت‌ در كتاب‌اش‌ چنين‌ آورده‌ است‌: «...احمديه‌هاي‌ آفريقاي‌ غربي‌ غلام‌ احمد را مهدي‌ موعود مي‌دانند و آنها به‌ مقررات‌ تورات‌ بيشتر آشنائي‌ دارند تا به‌ قرآن‌ و با محارم‌ خويش ‌ازدواج‌ مي‌كنند و مساجد آنها شكل‌ كليسا دارد. همچنين‌ آنها به‌ جز زكات‌ ،16درآمدشان‌ را ماهيانه‌ به‌ فرقه‌ خود مي‌پردارند».

احمديه‌ و علل‌ ظهور آن‌ در نيجريه‌

از لحاظ سنتي‌ و تاريخي‌ مستعمره‌ انگليس‌ محل‌ مناسبي‌ براي‌ حضور و رشد و گسترش‌ تعاليم‌ و آئين ‌احمديه‌ بوده‌ است‌ .در قاره‌ آفريقا مستعمرات‌ پيشين‌ انگلستان‌ چون‌ نيجريه‌، گامبيا، سيرالئون‌ و غنا در غرب‌ و اوگاندا و كنيا و تانزانيا در شرق‌ آفريقا محل‌ اصلي‌ حضور گروه‌ احمديه‌ است‌. همچنين‌ يكي‌ از اساسي‌ترين‌ مباحث‌ كلامي‌ اين‌ گروه‌ مبحث‌ ظهور حضرت‌ مهدي‌ (عج) منتظر و رجعت‌ حضرت‌ مسيح‌ موعود است‌ كه‌ اين‌ مباحث‌ زمينه‌ و بستر معنوي‌ براي‌ گسترش‌ اين‌ گروه‌ در مناطق‌ مزبور بوده‌است‌. چنانكه‌ در صفحات‌ پيشين‌ اين‌ نوشتار آمده‌ به‌ قيام‌ "شيخ‌ عثمان‌ دان‌ فوديو" كه‌ خود منتظر حضرت‌ امام‌مهدي‌ (ع‌) بوده‌ و ديگران‌ را سفارش‌ به‌ انتظار ايشان‌ مي‌نمود و كتابهايي‌ چند در مبحث‌ قيام‌ مهدي‌ (ع‌) نگاشت‌.
"شيخ‌ آدم‌ آلوري"‌ از علماء مصلح‌ و برجسته جنوب‌ نيجريه‌ در كتاب‌اش‌ داستان‌ ورود اولين‌ مبلغ‌ فرقه ‌احمديه‌ به‌ خاك‌ نيجريه‌ را چنين‌ مي‌نويسد: «.... "مولوي‌ عبدالرحيم‌ نياري"‌ مبلغ‌ احمديه‌ از انگلستان‌ وارد نيجريه‌ شد و بعنوان‌ ميهمان‌ عاليقدر دولت‌ انگليس‌ در نيجريه‌ با وي‌ رفتار شد و اينگونه‌ رفتار در آنزمان‌ چيز خارق‌العاده‌اي‌ بود و جماعت‌ احمديه‌ با اين‌ رفتار صاحب‌ مكنت‌ و جاه‌ گشت‌. ايشان‌ مدارس‌ انگليسي‌ نويني‌ را براي‌ فرزندان‌ مسلمان‌ تاسيس‌كرد».
شيخ‌ عبدا...آلوري‌، سال‌ ورود نياري‌ را به‌ نيجريه‌ سال ‌ 1928ميلادي‌ ذكر كرده‌ است‌. اين‌ فرقه‌ در شمال ‌نيجريه‌ در ميان‌ قبيله‌ هوسا و فولاني‌ موفقيت‌ چشمگيري‌ نداشت‌ و دليل‌ عدم‌ پيشرفت‌ اين‌ گروه‌ واضح‌ بود زيرا مسلمانان‌ شمال‌ نيجريه‌ به‌ تعاليم‌ و افكار اسلامي‌ آگاهي‌ خوبي‌ داشتند و انحراف‌ گروه‌ در وهله‌ اول‌ براي‌ شمالي ها آشكار بوده‌ است‌ . پيروان‌ اين‌ گروه‌ تا زمان‌ استقلال‌ كشور نيجريه‌ از حمايت‌ علني‌ انگلستان‌ برخوردار بودند و در سايه‌ پشتيباني‌ استعمار به‌ تبليغات‌ و ترويج‌ آئين‌ مذهبي‌ خود مي‌پرداختند. اين‌ فرقه‌ در منطقه‌ ايبادان‌ يك‌ مركز قوي ‌دارند. فرقه‌ فوق‌ امروزه‌ در نيجريه‌ به‌ سازماني‌ متشكل‌ و قوي‌ تبديل‌ شده‌ است‌ كه‌ در كنار مسيحيت‌ به‌ تبليغات‌ وسيع‌ عليه‌ اسلام‌ و مسلمانان‌ ادامه‌ مي‌دهد. اكنون‌ اعضاء اين‌ گروه‌ صاحب‌ نفوذ و جايگاه ‌در جامعه‌ نيجريه‌ هستند.

سخـن‌ آخـر

به عنوان‌ نتيجه‌گيري‌ لازم‌ به‌ يادآوري‌ است‌ كه‌ دين‌ اسلام‌ در چند مرحله‌ در نيجريه‌ انتشار يافته‌ است‌ و در تمام‌ مراحل‌ طريقت‌هاي‌ صوفيه‌ نقش‌ ارزنده‌اي‌ در ترويج‌ تعاليم‌ اسلام‌ در اين‌ كشور و غرب‌ آفريقا داشتند. طريقت‌هاي‌ صوفيه‌ به ويژه‌ تيجانيه‌ و قادريه‌ كه‌ حضور غالب‌ در اين‌ سامان‌ دارند، توجه‌ و احترام‌ خاصي‌ براي‌ اهل‌ البيت ‌(ع) و سيرت‌ و سنتهاي‌ آنان‌ قائل‌ هستند و از آغاز تاريخ‌ اسلام‌ فرزندان‌ ائمه‌ معصوم‌ جايگاه‌ ممتازي‌ دراين‌ مناطق‌ داشتند و آنان‌ را «شرفاء» شریف (سید) مي‌گفتند: اين‌ جور فضاي‌ مذهبي‌ زمينه‌هاي‌ مساعد براي‌ رشد افكار و تعاليم‌ اهل‌ البيت‌ و مذهب‌ ‌ شيعه‌ فراهم‌ را مي‌كند ولي‌ بايد مسير و جريان‌ تبليغ‌ و ترويج‌ آئين‌ مذهب ‌جعفري‌ به‌ دقت‌ زير نظر قرار گيرد و اين‌ از دو جهت‌ حائز اهميت‌ است‌:

1ـ به‌ جهت‌ ريشه‌ دار بودن‌ افكار و جريانات‌ فكري‌ ـ مذهبي‌ وسنتي‌ آفريقايي‌

2ـ تمايلات‌ شخصي‌ مبلغين‌ بومي‌

كه‌ اين‌ دو عامل‌ ممكن است‌ رشد و نمو افكار و عقايد اهل‌البيت‌ را دچار وقفه‌ و يا انحراف‌ شديد نمايد. همچنين‌ از طرفي‌ هم‌ مبحث‌ كلامي‌ قيام‌ حضرت‌ مهدي‌ (ع‌) كه‌ درمدارس‌ قرآني‌ نيجريه‌ تدريس‌ و درمناسبتهاي‌ مختلف‌ تبليغ‌ مي‌گردد، لذا از اين‌ نظر اين‌ مبحث‌ براي‌ مردم‌ نيجريه‌ با اقبال خوبي‌ مواجه است و زمينه ‌مساعدي‌ براي‌ گسترش‌ مذهب‌ تشيع‌ به حساب ميآيد‌.

منبع:

http://kmehrnia.blogfa.com/post-25.aspx

http://kmehrnia.blogfa.com/cat-27.aspx