پيش گفتار

 

فرانسه در اوايل سال جاري ميلادي پايگاه نظامي خود در سنگال را به دولت اين كشور تحويل داد. همچنين فرانسه در هفته گذشته ميزبان بیست و پنجمین اجلاس كشور هاي آفريقايي بود. در اين اجلاس مذاكرات مختلفي در خصوص مسايل سياسي، اقتصادي و غيره صورت پذيرفت، اما يكي از محور هاي مهم در سخنان ساركوزي رييس جمهور فرانسه در مراسم پاياني اين اجلاس كمك 300 ميليون يورويي فرانسه جهت آموزش 12 هزار نيروي پاسدار صلح در آفريقا بود.

به همين جهت، گزارش پيش رو نگاهي به سير تحولات سياست هاي نظامي فرانسه در قاره آفريقا خواهد داشت. لازم به ذكر است كه اين گزارش از مقاله اي كه در سايت شوراي روابط خارجي كنگره امريكا در اوايل سال جاري ميلادي قبل از ترك نيرو هاي نظامي فرانسه از كشور سنگال نگاشته گرديده، تهيه شده است.

 

مقدمه

 

فرانسه بعد از استقلال كشور هاي آفريقايي، كماكان مستعمرات سابق را قلمرو اختصاصي دانسته و نفوذ خود را در اين مناطق حفظ نموده است. فرانسه در حال حاضر نفوذ نظامي خود را در قاره آفريقا از غرب سنگال تا شاخ آفريقا حفظ نموده است.

اما برخي ملاحظات در اولويت هاي استراتژيك، تغييراتي را در سياست هاي نظامي فرانسه به وجود آورده است. فرانسه بعد از تجربه تلخ خود در رواندا در سال 1994 ميلادي، ماموريت هاي خود را در قالب نيرو هاي چند مليتي در آفريقا اجرا مي نمايد. اما اخيراً برخي مداخلات نظامي در كشور چاد سبب گرديد تا اين موضوع دوباره به ذهن متبادر گردد كه فرانسه هنوز نيم نگاهي به سياست مداخله يك طرفه نظامي خود در كشور هاي آفريقايي دارد.

 

منافع فرانسه در آفريقا

 

تجار فرانسوي ساليان طولاني است كه در آفريقا در حال فعاليت مي باشند. در حدود 5% از كالاهاي فرانسوي به كشور هاي آفريقايي صادر گرديده و در حدود 240 هزار فرانسوي در سراسر آفريقا زندگي مي نمايند.

با وجود اينكه فرانسه سياست تنوع در منابع خام كارخانجات توليدي خود را دنبال مي نمايد، اما كماكان قاره آفريقا نقش بسيار مهمي در تامين منابع اوليه و نفت مورد احتياج فرانسه ايفا مي نمايد. دولت فرانسه به شدت از ثبات و پايداري كشور هاي آفريقايي حمايت نموده و حمايت خود را از دولت هاي دموكراتيك منطقه ابراز مي نمايد. يكي از نمايندگان پارلمان فرانسه در گفتگويي اظهار مي دارد، آفريقا همسايه ماست، اگر به دليل تعارضات، مشكلي در كشور هاي اين قاره به وجود آيد، ما نيز به تبع آن دچار مشكل خواهيم شد.

اما برخي بر اين عقيده اند كه قاره آفريقا در اولويت سياست خارجي فرانسه قرار ندارد. يكي از ديپلمات هاي فرانسه اظهار مي دارد، انرژي و زمان صرف شده توسط فرانسه در آفريقا بهتر است به سمت آسيا و امريكاي جنوبي متمايل گردد، زيرا آينده اقتصادي و استراتژيك اين منطقه روشن تر بوده و منافع فرانسه را بيشتر تامين خواهد نمود.

 

پايگاه هاي نظامي فرانسه در آفريقا

 

بر طبق آمار وزارت دفاع فرانسه از حدود 12 هزار نيروي نظامي فرانسوي كه در قالب نيرو هاي پاسدار صلح در سراسر جهان به عمليات هاي نظامي مشغولند، در حدود نيمي از آنها در آفريقا در حال فعاليت مي باشند. در شكل ذيل پايگاه هاي نظامي فرانسه در آفريقا و محل اصلي عمليات هاي نظامي فرانسه در آفريقا ديده مي شود.

فرانسه سه پايگاه اصلي نظامي در آفريقا دارد. بزرگترين پايگاه نظامي فرانسه در كشور جيبوتي قرار گرفته است.در داكار سنگال و ليبرويل كشور گابن نيز فرانسه نيروي نظامي دارد.( پايگاه داكار سنگال در اوايل سال جاري ميلادي به دولت سنگال تحويل داده شد.)

هدف فرانسه از احداث پايگاه نظامي در جيبوتي كمك به تامين و افزايش امنيت منطقه اي ذكر گرديده است. با اين وجود پايگاه نظامي جيبوتي به فرانسه اجازه مي دهد تا در مداخلات نظامي در خاور ميانه نيز از طريق اين پايگاه وارد عمل گردد.

 لازم به ذكر است كه در جيبوتي در حدود 1500 نيروي نظامي امريكايي در قالب نيرو هاي واكنش سريع شاخ آفريقا از سال 2003 ميلادي در اين كشور فعاليت نظامي دارند. همچنين فرانسه داراي تعدادي نيروي نظامي در جزيره "ريونيون" نزديك كشور ماداگاسكار مي باشد.

 

پايگاه هاي نظامي فرانسه در آفريقا و همچنين مناطق عملياتي فرانسه در آفريقا

 

مناطق عملياتي فرانسه در آفريقا

 

كشور چاد:

 

در حدود 1200 نيروي نظامي فرانسه به جهت تامين امنيت شهروندان فرانسوي در اين كشور، حمايت از دولت "ادريس دبي" رييس جمهور و همچنين حمايت هاي لجستيكي و اطلاعاتي از نيرو هاي نظامي ارتش  چاد در اين كشور حضور دارند.

از زمان روي كار آمدن نيكولا ساركوزي در سال 2007 ميلادي، فرانسه اعلام نمود كه ماموريت خود را در كشور چاد با شدت بيشتري دنبال نموده و همچنين يك نيروي نظامي جداگانه از پاسداران حافظ صلح را در اين كشور تشكيل خواهد داد، اما اين موضوع به دلايل متعددي به تاخير افتاد.

در فوريه سال 2008 ميلادي، تلاش نيروي هاي شورشي سودان براي سرنگوني دولت ادريس دبس با كمك نيروي هاي نظامي فرانسه و پشتيباني هوايي اين كشور ناكام ماند. همچنين نيروي هاي امنيتي فرانسه كمك هاي اطلاعاتي فراواني به نيرو هاي نظامي ارتش چاد در اين درگيري نمودند.

فرانسه به طور ظاهري اعلام نمود كه حمايت هاي ساده لجستيكي از نيروهاي ارتش چاد نموده است، اما گزارش هاي امنيتي كشور هاي غربي نشاندهنده اين بود كه نيرو هاي مخصوص ارتش فرانسه و همچنين نيرو هاي امنيتي اين كشور به طور مستقيم با نيرو هاي شورشي درگير بوده اند.

انتشار اين گزارش ها نگراني هايي را به وجود آورده و به عنوان نمونه يكي از محققين مركز مطالعاتي نيويورك در امور امنيتي اظهار مي دارد، اگر نيرو هاي اتحاديه اروپا به اين صورت در چاد عمل نموده اند، بي طرفي اين نيرو ها در ايجاد صلح به شدت خدشه دار خواهد گرديد.

 

آفريقاي مركزي:

 

فرانسه در حدود 300 نيروي نظامي را در پايتخت آفريقاي مركزي شهر بانگي تحت عنوان عمليات موسوم به "بوالي" مستقر نموده است. اين نيروها در حال تعليم و آموزش نيرو هاي نظامي موسوم بهFUMUC" " كه تحت حمايت انجمن پول و اقتصاد آفريقاي مركزي بوده مي باشند.

وزارت امور خارجه فرانسه اعلام نموده كه حضور اين نيرو هاي نظامي كمك به حفظ صلح و ثبات در منطقه مي باشد. همچنين حضور اين نيرو ها به روند صلح در منطقه دارفور سودان نيز كمك خواهد نمود. اما فرانسه تمايل ندارد تا در بحران دارفور خارج از چارچوب هاي چند جانبه عمل نمايد.

در آفريقاي مركزي حمايت فرانسه از رييس جمهور "فرانسوا بوزيزه" عامل مهمي در حفظ قدرت او و باقي ماندن در سمت رياست جمهوري گرديده است .نيرو هاي شورشي در منطقه شمال و مركز اين كشور تهديد دايمي براي قدرت مركزي مي باشند.

نيرو هاي نظامي فرانسه به طور رسمي وارد درگيري با نيرو هاي شورشي نمي گردند، اما يكي از متخصصان امور امنيتي اظهار مي دارد، نيرو هاي مخصوص ارتش فرانسه حملاتي محدود اما بسيار مخرب به مواضع شورشيان در آفريقاي مركزي دارند.

مجله اكونوميست در گزارشي اعلام نموده كه نيرو هاي نظامي فرانسه با حملات هوايي به مواضع شورشيان در سال 2006 ميلادي ، كنترل اين شهر را از دست شورشيان خارج نموده و دوباره به ارتش اين كشور كنترل آن را سپردند.

 

كشور ساحل عاج:

 

فرانسه در حدود 3 هزار نيروي نظامي را در قالب نيرو هاي سازمان ملل براي كنترل اوضاع در منطقه درگيري نيرو هاي شورشي در شمال و نيرو هاي دولتي در جنوب ساحل عاج در اختيار دارد. عمليات نيرو هاي نظامي فرانسه در كشور ساحل عاج بزرگترين حضور نيرو هاي نظامي فرانسه در آفريقاست.

در سال 2007 ميلادي مذاكرات صلح مابين نيرو هاي شورشي و نيرو هاي دولتي انجام گرفته و به صلح موقت در اين كشور منجر گرديد. نيرو هاي نظامي فرانسوي به همراه هواپيماهاي نظامي در كشور توگو مستقر گرديده تا در موقع لزوم در كشور ساحل عاج عمليات هاي خود را انجام دهند. برخي تحليل گران كشور ساحل عاج را با عنوان "عراق كوچك فرانسه" خطاب مي كنند.

 

 

تاريخچه دخالت هاي نظامي فرانسه

 

فرانسه در خلال سال هاي 1962 ميلادي تا 1995 ميلادي در حدود 19 بار در كشور هاي آفريقايي مداخله نظامي نموده است. بيشتر اين عمليات ها به صورت كاملاً آشكار براي حمايت از اتباع فرانسوي در كشور هاي آفريقايي يا خاموش نمودن اغتشاشات در اعتراض به حكومت هاي اين كشور ها صورت گرفته است.

يكي از اساتيد دانشگاه برادفورد انگلستان اظهار مي دارد، استاندارد لازم براي مداخلات نظامي فرانسه، مشروط به تمايل رهبران كشور هاي آفريقايي براي تامين منافع فرانسه در اين كشور ها بوده است.

همانطوري كه مي دانيد بسياري از مستعمرات سابق فرانسه در اوايل دهه 60 ميلادي استقلال پيدا نمودند. بيشتر اين كشور ها بعد از استقلال پيمان هايي را در زمينه حمايت هاي نظامي با فرانسه به امضا رساندند. برخي از اين پيمان ها هنوز نيز كماكان به قوت خود باقي است، با وجود اينكه برخي از آنها به صورت سري و مخفي بوده و تاكنون نيز اعلام عمومي نگرديده است.

فرانسه در اواسط دهه 70 ميلادي، حوزه نفوذ خود را به مستعمرات سابق بلژيك شامل بروندي، رواندا و زئير گسترش داد كه هم اكنون به نام جمهوري دموكراتيك كنگو شناخته شده است. اين نفوذ در حوزه هاي اقتصادي و سياسي سبب گرديد كه فرانسه در اين منطقه بسيار با قدرت تا دهه 90 ميلادي عمل نمايد.

اما نقطه چرخش در اين منطقه در سال 1994 ميلادي با واقعه نسل كشي در رواندا به وقوع پيوست. برخي بر اين عقيده اند كه فرانسه دخالتي در اين موضوع نداشته و حضور فرانسويان موجب تامين امنيت مناطق گرديده است.

 اما منتقدين بر اين عقيده اند كه دخالت هاي فرانسه سبب بروز بحران نسل كشي در اين كشور گرديده است. يكي از محققين دانشگاه برادفورد انگلستان بر اين عقيده است كه حمايت هاي نظامي فرانسه از هوتو هاي كشور رواندا عامل اصلي در نسل كشي اين كشور بوده است.

سفارت فرانسه در انگلستان به شدت اين موضوع را تكذيب نموده و اظهار مي دارد، فرانسه نه تنها به دنبال جلوگيري از وقوع اين تراژدي بود بلكه نهادهاي بين المللي را تشويق نمود تا با كمك به قربانيان اين حادثه از گسترش بحران جلوگيري نمايند.

يكي از تحليل گران سياسي اشاره به اين موضوع دارد كه وقوع فاجعه رواندا نقطه چرخش در سياست هاي فرانسه در آفريقا بوده است.

 

پديدار شدن سياست جديد نظامي فرانسه در آفريقا

 

بعد از وقوع فاجعه نسل كشي رواندا و همچنين بحران سال هاي 1996 و 1997 ميلادي در كشور زئير كه در آن فرانسه حمايت هايي را از ديكتاتور "سسه سكو" به عمل آورد، سياست جديدي در رفتار نظامي فرانسه به وجود آمد.

 بر طبق اين سياست جديد، دولت فرانسه از توافقات دو طرفه نظامي با كشور هاي آفريقايي اجتناب ورزيده و در عوض آن موافقت نامه هايي را با نيرو هاي بين المللي و نهاد هاي آفريقايي منعقد نمود.

بر طبق اين سياست، دولت فرانسه از ديگر كشور هاي اروپايي درخواست نمود تا نيرو هاي خود را به پايگاه هاي فرانسه در آفريقا اعزام نمايند. همچنين موقعيت جغرافيايي پايگاه هاي نظامي خود را با توجه به نظر اتحاديه آفريقا در سه منطقه غرب، شرق و منطقه مركزي آفريقا متمركز نمود.

فرانسه همچنين در قالب برنامه اي موسوم به RECAMP مانور هاي نظامي مشترك با نيرو هاي نظامي كشور هاي آفريقايي برگزار نمود و همچنين آموزش اين نيروها را در دستور كار خود قرار داد. همچنين در قالب برنامه موسوم به EMP در كشور مالي در حدود 800 افسر نظامي آفريقايي را اموزش داد.

فرانسه اعلام نمود كه قصد دارد تا در حدود 20 هزار نيروي نظامي آفريقايي را در قالب نيرو هاي پاسدار صلح تا سال 2010 ميلادي در آفريقا تجهيز و آماده نمايد.

با وجود اتخاذ سياست چند جانبه گرايي در امور نظامي توسط فرانسه، اما اين كشور به طور كامل توافقات دو طرفه خود را با كشور هاي آفريقايي متوقف ننموده است. مطابق گزارشي كه توسط راديو بين المللي فرانسه منتشر گرديده فرانسه كماكان در حال بازبيني و عقد قرار دادها و توافقات سري و عمومي با برخي از كشور هاي آفريقايي در امور نظامي مي باشد.

منتقدين اظهار مي دارند كه فرانسه از اين همه راز آلودي و توافقات مخفي براي مداخله در امور كشور هاي آفريقايي جهت تامين منافع خود استفاده مي نمايد.

برخي تحليل گران بر اين عقيده اند كه برخي اشتباهات سياسي فرانسه در دهه 90 ميلادي در آفريقا سبب به وجود آمدن سياست جديد فرانسه در آفريقا گرديده است.

اما نمي توان در اين ميان از بحران هاي مالي در فرانسه و همچنين تغيير شرايط سياسي جهان در جهت تغيير سياست هاي فرانسه در آفريقا غافل بود.

تغيير ساختار نيرو هاي مسلح فرانسه در زمينه واگذاري برخي امور، كاهش نيرو هاي نظامي از لحاظ تعداد و تعطيلي برخي پايگاه هاي نظامي اين كشور در خلال سال هاي 1997 تا 2002 ميلادي به اين معنا بود كه ديگر فرانسه نمي تواند به سبك سال هاي دهه 60 و 70 ميلادي در آفريقا عمل نمايد.

در زمان تبليغات انتخابات رياست جمهوري در سال 2007 در فرانسه ساركوزي اعلام داشت كه او مخالف حمايت فرانسه از دولت هاي شك برانگيز (غير مردمي) در آفريقاست. سياست "فرانسه آفريقا" موسوم به (Françafrique)  براي فرانسه بسيار گران تمام شده و ساركوزي مي خواست تا سمت و سوي سياست فرانسه را به جهت آسيا و امريكاي لاتين سوق دهد.

اما تحليل گران فرانسوي بر اين عقيده اند كه ساركوزي در سال 2008 حمايت هاي زيادي را از دولت ادريس دبي در چاد براي باقي ماندن او در عرصه قدرت به انجام رسانده است.

تروريسم بين الملل نيز در شكل گيري سياست جديد نظامي فرانسه تاثير گذار بوده است. سياست جديد فرانسه تحت عنوان "پيشگيري و عمليات" بر اين نكته تاكيد دارد كه بايستي جهت عمليات هاي نظامي از نيروهايي با تعداد كمتر، اما چابك تر و با واكنش سريع تر استفاده گردد.

همچنين در اين زمينه بايستي نهايت استفاده را از فناوري هاي نظامي برده و اولويت را در عمليات ها به اطلاعات نيرو هاي امنيتي داد تا شاهد واكنش سريع در مقابله با بحران هاي به وجود آمده باشيم.

 

تداخل نظامي آمريكا و فرانسه در آفريقا

 

در حالي كه فرانسه در حال كاهش تعداد نيرو هاي نظامي خود در آفريقاست، ايالات متحده حضور نظامي خود را در قاره آفريقا افزايش مي دهد. ايالات متحده علاوه بر حضور در جيبوتي با شعار مبارزه بر عليه تروريسم موافقت نامه هايي با كشور هاي مختلف آفريقايي در نقاط مختلف اين قاره مبني بر حمايت هاي لازم نظامي و لجستيكي از اين كشور ها منعقد نموده است.

 همچنين دولت امريكا يك نيروي نظامي مخصوص جهت عمليات نظامي در آفريقا با نام " آفريكوم" با مركز فرماندهي در اشتوتگارت آلمان تاسيس نموده است.

اين نيروي نظامي فعاليت خود را از سال 2007 ميلادي آغاز نموده و در حال تعامل با كشور هاي آفريقايي در جهت تاسيس دفتر مركزي فرماندهي خود در آفريقاست.

در سخنان يكي از فرماندهان آفريكوم به اين موضوع اشاره شده كه دولت هاي ناپايدار آفريقايي و وضعيت هاي جغرافيايي اين كشور ها محل مناسبي براي فعاليت هاي تروريستي بوده و مي توان گفت آفريقا بهشت تروريست ها مي باشد.

همچنين به اين موضوع اشاره شده كه آفريكوم در هماهنگي كامل با ماموريت هاي وزارت امور خارجه امريكا براي حل بحران هاي منطقه اي در آفريقا عمل خواهد نمود.  برخي تحليل گران بر اين عقيده اند كه تاسيس نيروي نظامي آفريكوم بدين معناست كه دوران حضور نظامي فرانسه و تاثير آن بر روي كشور هاي آفريقايي به پايان زمان خود رسيده است.

پايان

 

منابع و مآخذ:

 

http://www.cfr.org

 

107218 - 89/03/17