مالک بن نبی
مالک بن نبی از متفکران و اندیشمندان اسلامی الجزایر شناخته می شود. او رهبری فکری روشنفکران مخالف غرب زدگی را در الجزایر به عهده داشت و با تشکیل جلسات و میزگردهای هفتگی و ماهانه به نشر اندیشه ی اسلامی و لزوم مبارزه بر ضد هر نوع غرب زدگی پرداخت. او در پیدایش «جماعة التبلیغ و الدعوة» با همراهی علمایی چون شیخ عبداللطیف سلطانی، بشیر ابراهیمی، احمد مصباح، احمد سحنون و عمر العرباوی نقش داشته است.
هواری بومدین رئیس جمهور اسبق الجزایر به مالک بن نبی اجازه ی برپایی جلسات دینی نه فقط در منزلش، بلکه در مسجد جامع الجزایر به عنوان یکی از مهمترین مساجد پایتخت داد. وی با دید تسامح به جماعت التبلیغ و الدعوة نگریسته و از همه مهمتر برای اولین بار اجازه ی ساخت مسجد دانشگاه الجزایر را زیر نظر گروه مالک بن نبی (عبد العزیز بو تفلیقه، محمد جاب الله، عبدالوهاب حموده و عبد الناصر حجیس) صادر کرد. بومدین با سلب اختیارات پیشین وزارت اوقاف بن نبی را عهده دار مسؤولیت وزارت آموزش اصلی و امور دینی کرد، به طوری که این وزارتخانه سالانه در یکی از شهرهای الجزایر، همایشی را تشکیل می داد و متفکران اسلامی از سرتاسر عالم در آن حضور پیدا می کردند. علاوه بر همه ی این ها به گروه مالک بن نبی اجازه داد همایش های فکری-اسلامی را سازماندهی کرده از سال 1971 به بعد نمایشگاه کتاب های اسلامی را برپا کند.

عباس مدنی
آقای عباس مدنی در سال 1931 در «سیدی اوکیا» در جنوب شرقی الجزایر به دنیا آمد. وی دارای مدرک دکترای علوم تربیتی و از شاگردان پر و پا قرص مکتب قرآن و استاد دانشگاه الجزایر بوده است. آقای عباس مدنی بعد از دومین تظاهرات بزرگ اسلامی در تاریخ الجزایر که در نوامبر 1982 در دانشگاه مرکزی کشور به راه افتاد دستگیر و دو سال زندانی شد. در آن تظاهرات شیخ پیر احمد سحنون و عباس مدنی عریضه ای در چهارده بند تقدیم دولت کردند.
مدنی، پس از ورود به مؤسسه علوم اجتماعی الجزیره، آن را به ذخیره مبارزه اسلام گرا در خدمت به اسلام سیاسی تبدیل کرد و در پی شورش های 1988 مشهور شد و اولین حزب اسلامی الجزایر را به نام جبهه نجات اسلامی تأسیس کرد. این جبهه، در 1989 مشروعیت پیدا کرد و به سرعت در بین اقشار مسلمانان الجزایر توسعه یافت و در سال 1990 به پیروزی انتخاباتی نائل شد.
حکومت نظامیان الجزایر انتخابات را منحل اعلام کرد و در پنجم ژوئیه 1991 رهبران جبهه نجات اسلامی، شیخ عباس مدنی و معاون ایشان علی بلحاج را دستگیر و به دوازده سال زندان محکوم کردند. مدنی در حال حاضر در اقامت اجباری به سر می برد. در آوریل 1992 جبهه نجات اسلامی نیز منحل اعلام شد.

مصطفی بویعلی
مصطفی بویعلی متولد 27 ژانویه 1940 در شهر الدرایه و کارمند شرکت برق در منطقه ی العاشور بود. بویعلی علاوه بر کارمندی در ارشاد مردم و ایراد خطبه های نماز جمعه نیز حضوری فعال داشت. وی پانزده سال بیشتر نداشت که در انقلاب الجزایر شرکت کرد و پس از استقلال الجزایر به علت انحراف انقلاب از مسیر اصلی، به صفوف مخالفان و جنبش اسلامی پیوست. در آوریل 1982 علیه مظاهر فساد، فحشا، قمار و مراکز تجارت مشروبات الکلی گروهی ترتیب داد و در ژوئیه ی 1982 جنبش مسلح را پی ریزی کرد.
بویعلی در نهم فوریه 1987 به دست ارتش به شهادت رسید و یارانش دستگیر شدند. تأثیر حرکت وی ایجاد شکاف در بدنه ی حکومت ژنرال ها بود. بر اثر این شکاف، آن ها مجبور شدند که تعددگرایی سیاسی و تشکیل احزاب سیاسی گوناگون را بپذیرند. با این اقدام حکومت «حرکت اسلامی» به میدان آمد و به پیروزی های مهمی دست یافت.

علی بلحاج
علی بلحاج فرد شماره دو از جبهه نجات اسلامی در سال 1335 به دنیا آمد و در نزد شیخ عبداللطیف سلطانی و شیخ عروین تلمذ کرد. پس از اتمام تحصیلات به عنوان دبیر زبان عربی در دبیرستان های الجزایر مشغول تدریس شد. او فعالیت خود را از دهه 70 آغاز کرد و از محبوب ترین سران جبهه نجات اسلامی بود. بلحاج در ژوئیه 1991 توسط نیروهای انتظامی دستگیر و روانه زندان شد.

ابن باديس
اِبْن‌ِ باديس‌، عبدالحميد بن‌ محمد المصطفى‌ بن‌ مكّى‌ بن‌ باديس‌ صنهاجى ‌(ربيع‌الثانى‌ 1307- 1359/ دسامبر 1889-1940)، مصلح‌ و متفكر الجزايري. 
وي‌ در قسنطينه‌ از مراكز فرهنگى‌ مهم‌ الجزاير زاده‌ شد. خاندان‌ وي‌ كه‌ از تبار معز بن‌ باديس‌ بنيان‌گذار نخستين‌ دولت‌ صنهاجى‌ بود، از بزرگ‌ترين‌ خاندانهاي‌ كهن‌ و متنفذ شرق‌ الجزاير به‌ شمار مى‌رفت‌ و با حكومت‌ فرانسه‌ همكاري‌ داشت‌. مكى‌ بن‌ باديس‌، پدر بزرگ‌ عبدالحميد در 1281ق‌/1864م‌ از دست‌ ناپلئون‌ سوم‌ به‌ دريافت‌ نشان‌ نايل‌ شد و پدرش‌ محمد المصطفى‌ عضو مجلس‌ عالى‌ الجزاير بود.
ابن‌ باديس‌ در دورانى‌ پرورش‌ يافت‌ كه‌ ديگر از جنبشهاي‌ مسلحانه الجزايريان‌ در برار استعمار فرانسه‌ نشانى‌ نبود. از يك‌ سو شكست‌ اين‌ جنبشها و از سوي‌ ديگر تشديد فشار در روستاها از راه‌ غصب‌ زمين‌ كشاورزان‌ و بستن‌ مالياتهاي‌ سنگين‌ به‌ سر آنان‌، سربازگيري‌ اجباري‌ و تحميل‌ قوانين‌ ناظر به‌ افراد بومى، به‌ پيدايى‌ گروهى‌ از روشنفكران‌ مساوات‌ طلب‌ و همه‌گير شدن‌ مسائل‌ سياسى‌ و اجتماعى‌ بر اثر انتشار مطبوعات‌ و تأثيرپذيري‌ از جنبش‌ تركيه جوان‌ و جنبشهاي‌ عربى‌ و اسلامى‌، و طلوع‌ انديشه استقلال‌ جويى‌ (به‌ ويژه‌ از 1334ق‌/1916م‌) انجاميد. بنابراين‌ در آن‌ روزگار مبارزه الجزايريان‌ با استعمار فرانسه‌ بر روي‌ هم‌ خصلت‌ سياسى‌ داشت‌ و هدفهاي‌ متفاوتى‌ را دنبال‌ مى‌كرد: از مطالبه برخى‌ حقوق‌ سياسى‌ گرفته‌ تا استقلال‌ كامل‌. 
ابن‌ باديس‌ مقدمات‌ ادب‌ و علوم‌ اسلامى‌ را در زادگاه‌ خود فرا گرفت‌ و در 13 سالگى‌ قرآن‌ را از بر كرد. در آغاز جوانى‌ همسر برگزيد، و در 1326ق‌/1908م‌ براي‌ تحصيل‌ در جامع‌ زيتونه‌ به‌ تونس‌ رفت‌ و نزد عالمانى‌ چون‌ شيخ‌ محمد نخلى‌ قيروانى‌، علامه‌ محمد طاهر بن‌ عاشور، شيخ‌ محمد خضر حسين‌ و شيخ‌ صالح‌ النيفر به‌ شاگردي‌ پرداخت‌. در 1330ق‌/1912م‌ حج‌ گزارد و در بازگشت‌ از لبنان‌ و سوريه‌ به‌ مصر رفت‌، و از پيشوايان‌ دينى‌ آنجا اجازه حديث‌ و روايت‌ گرفت. سپس‌ به‌ قسنطينه‌ بازگشت‌ و در مسجد الاخضر به‌ تربيت‌ شاگردان‌ و مبارزه‌ با خرافه‌پرستى‌ همت‌ گماشت‌، و از اين‌ پس‌ تا پايان‌ عمر (حتى‌ به‌ هنگامى‌ كه‌ تلاشهايش‌ جنبة سياسى‌ تند و تعيين‌ كننده‌ پيدا كرد)، به‌ اين‌ امور پرداخت‌: انتشار مجله‌هاي‌ المنتقد، السنة، الصراط، الشريعة، الشهاب‌ (كه‌ بارها با مصادره‌ و لغو امتياز رو به‌ رو شد)، نگارش‌ مقاله‌هاي‌ بسيار در زمينه مسائل‌ گوناگون‌ دينى‌، اجتماعى‌ و سياسى‌، گسترش‌ آموزش‌ عمومى‌ از رهگذر تأسيس‌ مدرسه‌هاي‌ پسرانه‌ و دخترانه‌، ايجاد كانونهايى‌ براي‌ نشر آثار فرهنگى‌، بنياد نهادن‌ چاپخانه‌اي‌ در قسنطينه‌، تشكيل‌ انجمنى‌ از جوانان‌ براي‌ فراگيري‌ موسيقى‌ و هنرهاي‌ ديگر، فرستادن‌ طلبه‌ به‌ مراكز مهم‌ علمى‌ مانند الازهر، زيتونه‌ و قرويين‌، پايه‌گذاري‌ جمعيت‌ بازرگانان‌ مسلمان‌، تأسيس‌ پرورشگاه‌ اسلامى‌ و ديگر مؤسسه‌هاي‌ خيريه‌ براي‌ رسيدگى‌ به‌ بى‌سرپرستان‌.
بى‌گمان‌ در ميان‌ كارهاي‌ ابن‌ باديس‌ از همه‌ مهم‌تر تأسيس‌ جمعيت‌ علماي‌ الجزاير در 1350ق‌/1931م‌ است‌. اين‌ جمعيت‌ اگرچه‌ در آغاز كار هدف‌ اخلاقى‌ داشت‌ و شايد الگوي‌ آنان‌ جماعت‌ المنار رشيد رضا در مصر بود، اما به‌ تدريج‌ در پرتو انديشه‌ها و كارهاي‌ ابن‌ باديس‌ گامهاي‌ بلندتري‌ برداشت‌ و سرانجام‌ به‌ مهم‌ترين‌ سازمان‌ سياسى‌ براي‌ مقاومت‌ در برابر استعمار فرانسه‌ تبديل‌ شد و دامنة كارش‌ به‌ جايى‌ رسيد كه‌ پس‌ از تشكيل‌ كنگرة اسلامى‌ در 1355ق‌/1936م‌ براي‌ مطالبة استقلال‌ به‌ پاريس‌ رفت‌ و در برابر مسائل‌ حساسى‌ همچون‌ ممنوعيت‌ آموزش‌ زبان‌ عربى‌ و الحاق‌ الجزاير به‌ خاك‌ فرانسه‌ به‌ مخالفت‌ برخاست‌. ابن‌ باديس‌ در علوم‌ و معارف‌ سنتى‌ از قبيل‌ فقه‌، حديث‌، كلام‌، تفسير و نيز ادبيات‌ كهن‌ و نو عرب‌ و همچنين‌ روزنامه‌نگاري‌ چنان‌ توانا بود كه‌ بزرگ‌ترين‌ عالم‌ شمال‌ افريقا به‌ شمار آمده‌ است. وي‌ اگرچه‌ مالكى‌ مذهب‌ بود، اما بر مذاهب‌ ديگر نيز احاطه‌ داشت‌. ابن‌ باديس‌ از ذوق‌ شعر بى‌بهره‌ نبود.
با اينهمه‌ آنچه‌ او را به‌ صورت‌ يكى‌ از چهره‌هاي‌ برجستة اصلاح‌طلبى‌ در تاريخ‌ معاصر و چه‌ بسا پدر روحى‌ انقلاب‌ الجزاير (1954-1962م‌) درآورد، مبارزة اساساً فرهنگى‌ او با استعمار فرانسه‌ و خرافه‌پرستى‌ و عقب‌ماندگى‌ جامعة الجزاير آن‌ روزگار، و به‌ ويژه‌ ابراز نوانديشيهاي‌ دينى‌، سياسى‌ و اجتماعى‌ وي‌ بود كه‌ در بسياري‌ از شاگردان‌ و معاصرانش‌ تأثيري‌ عميق‌ به‌ جا گذاشت‌.
مجله‌هاي‌ المنار و عروة الوثقى‌ و نيز ديدار شيخ‌ محمد عبده‌ از الجزاير، در انديشة اصلاح‌ طلبانة ابن‌ باديس‌ تأثير بسزايى‌ داشت‌. او بدبختيهاي‌ الجزاير را در 3 چيز مى‌ديد: استعمار خارجى‌ِ درنده‌ خوي‌ سركوبگر، استعمار روحى‌ طريقتهاي‌ صوفيانه‌ و سرسپردگان‌ به‌ بيگانه‌ و از اين‌ رو مبارزه‌اش‌ را در اين‌ 3 راستا جهت‌ بخشيد. او در برابر مسائل‌ اجتماعى‌، سياسى‌ و دينى‌ برخوردي‌ خردگرايانه‌ داشت‌ كه‌ در قياس‌ با آموزش‌ سنتى‌ وي‌ شگفت‌انگيز بود.
ابن‌ باديس‌ نيز همچون‌ همة مصلحان‌ سدة اخير به‌ تبليغ‌ شعار «بازگشت‌ به‌ قرآن‌ و سنت‌ سلف‌ صالح‌» روي‌ آورد. از ديد او چنين‌ بازگشتى‌ تنها آنگاه‌ حركت‌ آفرين‌ تواند بود كه‌ اسلام‌ موروثى‌ مبتنى‌ بر جمود و تقليد و جهل‌ را نفى‌ كند. با اينهمه‌ ساختمان‌ حال‌ و آينده‌ را تنها بر پايه‌هاي‌ ثابتى‌ همچون‌ ميراث‌ فرهنگى‌ و هويت‌ ملى‌ مى‌توان‌ برافراشت‌ كه‌ ريشه‌ درگذشته‌ دارد، و درست‌ از همين‌ روست‌ كه‌ توسعة زندگى‌ اجتماعى‌ و اقتصادي‌ بر شالودة دانش‌ امروز و فراگيري‌ زبانهاي‌ خارجى‌ و علوم‌ و فنون‌ نو اجتناب‌ ناپذير مى‌شود. ابن‌ باديس‌ اين‌ نكات‌ را در ضمن‌ مقاله‌هايى‌ بيان‌ داشته‌ است.
ابن‌ باديس‌ در زمينة خلافت‌، نظري‌ خاص‌ داشت‌. در آن‌ دوران‌ اغلب‌ سلفيان‌ اهل‌ سنت‌ براي‌ تحقق‌ حكومت‌ شرعى‌ به‌ نظام‌ خلافت‌ چشم‌ دوخته‌ بودند، اما او به‌ جاي‌ خلافت‌ ايجاد «جماعة المسلمين‌» را پيشنهاد مى‌كرد كه‌ در حقيقت‌ شورايى‌ از برگزيدگان‌ تحصيل‌ كرده‌ و كاردان‌ بود. اين‌ شورا نبايد به‌ هيچ‌ دولتى‌ وابسته‌ شود و براي‌ حفظ استقلال‌ و آزادي‌ خود بايد خصلتى‌ عمدتاً غير سياسى‌ داشته‌ باشد. از ديد ابن‌باديس‌ تصميم‌گيري‌ در كارهاي‌ سياسى‌ و اداري‌ مردم‌ با خود آنان‌ است‌ و هيچ‌ فرد يا گروهى‌ حق‌ ندارد به‌ جاي‌ آنان‌ تصميم‌ بگيرد. از اين‌ رو خلافت‌ را خيالى‌ تحقق‌ناپذير مى‌دانست‌ و از اينكه‌ آتاتورك‌ بساط آن‌ را برچيد، استقبال‌ كرد.
ابن‌ باديس‌ را به‌ عنوان‌ مصلحى‌ روشن‌بين‌، و حتى‌ انقلابى‌، در زمينة مرحله‌بندي‌ هدفها براي‌ دستيابى‌ به‌ استقلال‌ و آزادي‌ الجزاير از واقع‌نگري‌ ستايش‌ آميز برخوردار دانسته‌اند. مثلاً در دوران‌ نابرابري‌ و تبعيض‌ حقوقى‌ ميان‌ شهروندان‌ فرانسوي‌ و مردم‌ الجزاير شعار برابري‌ سر مى‌داد و هنگامى‌ كه‌ فرانسه‌ در 1355ق‌/ 1936م‌ برابري‌ حقوقى‌ را پذيرفت‌، گامى‌ فراتر رفت‌ و خواهان‌ جدايى‌ از فرانسه‌ و استقلال‌ الجزاير شد. در واقع‌ براي‌ ابن‌ باديس‌، عربيت‌ و اسلام‌ دو روي‌ سكه‌ الجزاير مستقل‌ بود. موضع‌گيريهاي‌ سياسى‌ ابن‌ باديس‌ در سالهاي‌ آخر زندگى‌، به‌ ويژه‌ از 1356ق‌ به‌ بعد ريشه‌اي‌ و انعطاف‌ ناپذير شد. گويى‌ در عملكرد وي‌ تحولى‌ بنيادي‌ پديد آمد. ديگر از ضرورت‌ «خطر كردن‌» سخن‌ مى‌گفت‌ و به‌ مبارزه‌ مسلحانه‌ گرايش‌ يافت‌ و بنا به‌ گفتة يكى‌ از شاگردانش‌، بر آن‌ بود كه‌ به‌ محض‌ اعلام‌ جنگ‌ ايتاليا به‌ فرانسه‌، قيام‌ خود را آغاز كند.
از ابن‌ باديس‌ آثار بسياري‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌، زيرا - همچنانكه‌ خود گفته‌ بود - تربيت‌ مردان‌ او را از تأليف‌ كتاب‌ بازداشت‌. وانگهى‌ بخشى‌ از نوشته‌هاي‌ او بر اثر فشارهاي‌ حكومت‌ فرانسه‌ از ميان‌ رفت‌، و آثار به‌ جاي‌ مانده‌ و چاپ‌ شدة او بدين‌ قرار است‌: تفسير ابن‌ باديس‌ فى‌ مجالس‌ التذكير من‌ كلام‌ الحكيم‌ الخبير كه‌ تفسير آيه‌هاي‌ پراكندة معدودي‌ را در بردارد و تنها حاصل‌ كار 25 سالة وي‌ پيرامون‌ تفسير قرآن‌ است‌؛ من‌ الهدي‌ النبوي‌ كه‌ تنها قسمت‌ بازمانده‌ از شرح‌ كامل‌ وي‌ بر موطأ مالك‌ است‌؛ من‌ رجال‌ السلف‌ و نساؤه‌؛ عقيدة التوحيد من‌ القرآن‌ و السنة؛ مجموعه‌اي‌ از مقاله‌ها و سخنرانيهاي‌ او كه‌ در كتاب‌ ابن‌باديس‌، حياته‌ و آثاره‌ گردآوري‌ شده‌ است‌، و نيز دو كتاب‌ احسن‌ القصص‌ و رسالة فى‌ الاصول‌ كه‌ به‌ چاپ‌ نرسيده‌ است.
ابن‌ باديس‌ سرانجام‌ در قسنطينه‌ درگذشت‌، و برخى‌ گفته‌اند كه‌ به‌ دست‌ عوامل‌ حكومت‌ فرانسه‌ مسموم‌ شد. در الجزاير خاطرة او در سالگردهاي‌ وي‌ گرامى‌ داشته‌ مى‌شود.

منبع: http://www.payam-aftab.com