جمهوري اسلامي ايران از روز سه شنبه 23 شهريور ماه به مدت دو روز ميزبان تعدادي از مقامات عالي رتبه آفريقايي در تهران از جمله وزاري خارجه، صنايع و بهداشت كشور هاي آفريقايي همراه با مقامات عالي رتبه تجارت و بازرگاني اين كشورها خواهد بود.

در اين اجلاس دو روزه در خصوص موضوعاتي از قبيل چشم انداز همكاري هاي ايران و آفريقا، نقش آفريني آفريقا در آينده نظام بين الملل، نقش تجارت در توسعه روابط اقتصادي بين ايران و آفريقا و نقش رسانه هاي جمعي در ارتقاء وحدت در آفريقا بحث و تبادل نظر خواهد گرديد.

راهكارهاي حضور جدي شركت‌هاي دولتي و بخش خصوصي كشورمان در آفريقا در راستاي تعميق روابط ايران و آفريقا، توسعه همكاري‌هاي اقتصادي، شناساندن ظرفيت‌هاي كشورمان براي مردم آفريقا و يافتن ظرفيت‌هاي مناسب قاره آفريقا و معرفي آن به شركت‌هاي ايراني، همكاري‌هاي فرهنگي و رسانه‌اي و رايزني‌هاي مشترك براي مقابله با بحران‌هاي جهاني به ويژه بحران اقتصادي از جمله برنامه‌هاي بلندمدتي است كه برگزاري اين هم‌انديشي در پي عملياتي نمودن آنهاست.

با توجه به اهميت برگزاري همايش فوق، در ابتدا نگاهي كوتاه به ظرفيت هاي فراوان اين قاره در انواع جهات از قبيل اقتصادي، سياسي، فرهنگي و غيره خواهيم داشت و در ادامه در خصوص روابط جمهوري اسلامي ايران و آفريقا و تحركات انجام شده در اين خصوص سخن خواهيم گفت.

ظرفيت هاي قاره آفريقا

قاره آفریقا با ۵۴ کشور و جمعیت يك ميليارد نفري، با بیش از ۵۰% جمعیت مسلمان و عضویت ۳۰ کشور در سازمان کنفرانس اسلامی و نزدیک به قریب به اتفاق آن ها عضو جنبش كشورهاي عدم تعهد در بعد سياسي داراي اهميت فراواني در جامعه بين الملل مي باشد.

همچنين اين قاره سهم بزرگی در بازارهای جهانی نفت، گاز، قهوه، کاکائو، چوب، الماس و دیگر ثروت‌های طبیعی (۹۶ درصد الماس، ۹۰ درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیت، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا، ۳۰ درصد توریوم و اورانیوم) دارد.

با وجود ظرفيت هاي ذكر شده، مردمان اين قاره قرن‌ها با انواع استعمار از سوی کشورهای استعمارگر مواجه بودند كه حضور و هجوم آنان، به هدر رفتن استعدادهای ملل آفریقایی، بحران هویت و مشکلات فراوان فرهنگی و اجتماعی را موجب گرديده است.

انقلاب اسلامی ایران به خاطر ماهیت و روح آزادی خواهی، استعمارستیزی و خدامحوری از همان ابتدا به سرعت مورد توجه مردم کشورهای آفریقا قرار گرفته و با کسب جایگاه ارزشمندی نزد ملل آفریقا، از وجهه و اعتبار خاصی برخوردار گردیده است. لذا گسترش و تعمیق روابط با کشورهای قاره آفریقا در تمامی ابعاد آن به عنوان یکی از مهمترین رویکردها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ايران مورد توجه قرار گرفت.

اساس سیاست خارجی دولت در روابط با آفریقا مبتنی بر تقویت و اهتمام بیشتر بر فعالیت‌ها و اقدامات گذشته در زمینه‌های مختلف و به‌کارگیری ابتکارات بیشتر و جدیدتر در حوزه‌ سیاست خارجی، با نشاط بیشتر و سرعت بالاتر مي باشد.

وزارت امور خارجه همواره ضمن تاکید بر اهمیت روابط با آفریقا، اعلام کرده است برای عملیاتی کردن این موضوع، راهبردهایی طراحی و تدوین نموده است.

در پایان کار دولت نهم و در آستانه‌ شروع به کار دولت دهم، با توجه به ضرورت اجتناب‌ناپذیر و احساس نیاز مبنی بر وجود راهبردی مدون جهت کار با کشورهای آفریقایی، برنامه‌ کلان راهبردی روابط با کشورهای آفریقایی بازبینی، تدوین و به صورت یک سند مفصل به تصویب شورای عالی امنیت ملی رسید. دولت برای روابط با آفریقا رویکردهایی را مدنظر قرار داده است:

از دیدگاه سیاسی و دیپلماتیک
1- تحرک بیش از دوره‌های قبل در جهت توسعه‌ روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی و عدم انفعال در برابر مواضع کشورهای متخاصم برای حضور فعال و پویای جمهوری اسلامی ایران در قاره‌ آفريقا.

2- تلاش جهت تقویت روحیه عدالت‌خواهی، مبارزه با بی‌عدالتی و سیاست‌های استعماری و سلطه‌جویانه، در میان دولت‌ها و ملت‌های آفریقایی.

3- برنامه‌ریزی دقیق و عملی جهت حضور گسترده در نقاط مختلف آفریقا خصوصاً نقاط استراتژیک مانند شاخ آفریقا.

4- تلاش برای تشکیل اجلاس سران ایران و آفریقا در تهران.

5- برنامه‌ریزی هوشمندانه برای جلب اعضای آفریقایی عدم تعهد در جبهه جمهوری اسلامی ایران (به عنوان رییس آتی جنبش عدم تعهد و تلاش جهت ایجاد مقر و دبیرخانه‌ جنبش در تهران).

6- همکاری پویا و همسو در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای با کشورهای آفریقایی.

7- فعال‌تر کردن نمایندگی‌های کشورمان در جهت اهداف و منافع کشور.

از دیدگاه فرهنگی و اجتماعی
8- پی‌گیری مستمر و در عین حال هوشمندانه‌ امور فرهنگی و اجتماعی مورد نظر جمهوری اسلامی ایران در قاره‌ آفریقا.

9- نهادینه کردن کارهای فرهنگی، علمی و تبلیغی در کشورهای آفریقایی با هدف تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها.

10- ایجاد ارتباط و تماس‌ نزدیک با انجمن‌ها، گروه‌ها و تشکیلات فرهنگی و دانشگاهی در کشورهای آفریقایی با هدف آشنا ساختن آنان با اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و واقعیات موجود کشورمان و خنثی‌سازی توطئه و تبلیغات منفی و مغرضانه رسانه‌ای غربی.

11- توجه به کشورها و ملل مسلمان در آفریقا

12- افزایش سفرهای فرهنگی بین دو طرف در جهت اهداف فرهنگی مورد نظر. در این رابطه نخبگان فرهنگی آفریقایی شناسایی شده و ارتباط مرتب و سازماندهی شده‌ای با آنان برقرار خواهد گردید.

13- ایجاد ساز و کار تعامل و هماهنگی نهادهای فرهنگی در آفریقا با یکدیگر و با سفارت خانه‌های کشورمان در کشورهای آفریقایی.

از دیدگاه اقتصادی و توسعه‌ای
14- حرکت به سوی توسعه کشورهای آفریقایی به عنوان یک ضرورت در جهت اهداف کلان نظام.

15- تاکید بر اجماع نظر رهبری و مجموعه مدیریت کلان نظام درخصوص قرار گرفتن آفریقا در ظرفیت جهانی توسعه اقتصاد و اولویت محرز دولت دهم در بسط و توسعه روابط با کشورهای قاره‌ آفریقا.

16- جهت‌دهی بهتر به کمک‌های توسعه‌ای در راستای اهداف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی نظام.

17- فعال‌سازی و استفاده‌ گسترده و ساماندهی شده بخش خصوصی کشور و استفاده از ظرفیت‌های قابل توجه آنان در زمینه‌های سرمایه‌گذاری و بازرگانی با کشورهای آفریقایی.

جمهوری اسلامی ایران نيز به دلایل ذیل دارای موقعیت ویژه در آفریقا است:

1- نبود سابقه استعماری و تجربه بالای ضداستکباری.

2- حمایت از مبارزات استقلال‌طلبانه کشورهای آفریقایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی.

3- حضور نسبتاً نیرومند پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ابعاد سیاسی در قاره‌ آفریقا.

4- ارایه کمک‌های انسان‌دوستانه پایدار (تاسیس درمانگاه‌های هلال احمر، فعالیت‌های جهاد سازندگی، اعطای کمک‌های توسعه‌ای و …)

5- نگرش مثبت ملت‌ها و دولت‌های آفریقایی نسبت به ایران با توجه به اشتراکات و نگاه‌های مشابه به پدیده استعمار و استکبار.

حجم روابط و همكاري صورت گرفته ميان طرفين

حجم مبادلات جمهوری اسلامی ایران و آفریقا مطابق آخرين آمار اعلام گرديده، در سال ۲۰۰۸ ميلادي پنج میلیارد و ششصد و پنجاه میلیون دلار (شامل مواد نفتی و غیرنفتی) بوده كه از این میزان، پنج میلیارد و ۳۷ میلیون دلار نفت خام و ۶۲۰ میلیون دلار مبادلات غیرنفتی بوده است. صادرات غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اعلام گمرک جمهوری اسلامی در این سال به آفریقا، ۲۸۴ میلیون دلار و واردات ۲۴۵ میلیون دلار بوده است.

جمهوري اسلامي ايران همچنين ۵۰ میلیون دلار کمک‌های توسعه‌ای به طرح‌های اجرایی در آفریقا داشته است.

سفرهای رسمی انجام شده ميان دو طرف در سال هاي اخير از رشد قابل ملاحظه اي برخوردار بوده و از جمهوری اسلامی ایران به آفریقا ۲۴۹ مورد و از آفریقا به جمهوری اسلامی ایران ۲۱۴ مورد سفر رسمي انجام گرفته است. ۲۹ مورد کمیسیون مشترک اقتصادی و کمیته‌های سیاسی با کشورهای آفریقایی برگزار شده و توافقات امضا شده ۱۴۹ مورد، پیام‌های مبادله شده ۲۰۱۲ مورد، گشایش سفارت و دفاتر سیاسی از سوی دو طرف ۵ مورد، افتتاح درمانگاه هلال احمر در آفریقا ۵ مورد، برگزاری نمایشگاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی در آفریقا ۶۸ مورد، برگزاری سمینارهای اقتصادی در آفریقا ۳۰ مورد، اعطای بورسیه به دانشجویان نخبه‌ آفریقایی ۱۰۵ مورد، برگزاری میزگردهای فرهنگی و نمایشگاه کتاب و دیگر نمایشگاه‌های فرهنگی ۱۰۲ مورد بوده است.
در بحث هسته ای، اکثر کشورهای آفریقایی با حق مسلم جمهوری اسلامی ایران در برخورداري از دانش هسته ای تاکید نموده و در سازمان های منطقه اي و بین المللی مانند کنفرانس اسلامی و غیر متعهدها نیز حمایت خود را از جمهوری اسلامی ایران ابراز داشته اند. جمهوري اسلامي ايران همچنين تلاش کرده است تعامل مثبت و همسو با کشورهای آفریقایی در سازمان‌های بین‌المللی خصوصاً موضوع حقوق بشر را در دستور کار خود قرار دهد.

با توجه به تمامي مطالب ذكر شده در بالا، مي توان در پايان به اين نكته توجه داشت كه دو عنصر اساسي براي كار در آفريقا وجود دارد. اين دو عنصر عبارتند از اراده سياسي براي كار با آفريقا و توسعه اين كشورها و كمك به آن ها براي خلاصي از استعمار جديد و همچنين دانش فني و توانايي‌هاي مديريتي كه اين مورد در بين شركت‌ها به ويژه شركت‌هاي خصوصي به وفور يافت مي‌شود.

اما وجود اين دو پارامتر براي حضور موثر در آفريقا كافي نيست، بلكه اين دو بال بايد توسط يك انديشه جوان، دلسوز، متعهد به نظام و آينده‌نگر هماهنگ و مديريت شود. در واقع اگر اين موتور محركه در مناسبات با آفريقا تعريف نشود، اراده سياسي و توانايي تكنولوژيك نخواهند توانست اهداف نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران را تامين كنند و در موارد زيادي باعث هرز رفتن و استهلاك غير مفيد منابع خواهند شد.
مبحث مهم ديگري كه كامل كننده تحركات جمهوري اسلامي ايران در آفريقا خواهد بود، نشست سران ايران و آفريقا مي باشد كه چند سال است كه در دستور كار وزارت امور خارجه قرار گرفته، اما تا كنون زمان برگزاري آن قطعي نگرديده است.

اميد است با برگزاري هر چه بيشتر اين قبيل همايش ها، شاهد شكوفايي روابط ميان جمهوري اسلامي ايران و آفريقا در جميع جهات بوده و شريك مطمئن و مناسبي براي مردمان قاره آفريقا باشيم.

107340 - 89/06/22

منابع در دفتر موسسه آفران موجود است.