با نزديك شدن به زمان برگزاري همه پرسي تعيين سرنوشت جنوب سودان، مراكز مطالعاتي و تحقيقاتي براي ارائه تحليل ها درباره آينده اوضاع اين كشور، در سايه داده هاي محلي، منطقه اي و بين المللي با يكديگر رقابت مي كنند.

از جمله اين پژوهش ها گزارشي است تحت عنوان (سودان، موضع بازيگران منطقه اي نسبت به استقلال جنوب) كه گروه بين المللي بحران در بروكسل، در ماه مي گذشته مبادرت به انتشار آن نمود. اين پژوهش مواضع شش كشور همسايه سودان از مجموع نه كشور را شامل مي شود كه عبارتند از كنيا، اوگاندا، مصر، ‌اتيوپي، ليبي و اريتره.

كشورهاي چاد، آفريقاي مركزي و كنگوي دموكراتيك از اين تحقيق مستثني شده اند. در چند گزارش سعي خواهيم نمود تا مواضع اين كشورها را در خصوص استقلال جنوب سودان مورد بررسي قرار دهيم.

 

كنيا

اين پژوهش معتقد است كه كنيا اهتمام ويژه اي به اجراي توافق نامه صلح فراگير سودان دارد و اين كشور ميزبان، ناظر و حامي مذاكراتي بود كه با حمايت سازمان منطقه اي ايگاد در نهايت منجر به امضاي توافق نامه صلح فراگير بين جنبش آزادي بخش خلق سودان و دولت مركزي سودان شد.

پس از اين كه مذاكرات براي چند سال پياپي به حالت تعليق درآمد، كنيا موفق شد در سال 2002 ميلادي دو طرف (جنبش آزادي بخش خلق سودان و حزب كنگره ملي به رياست عمر البشير) را مجدداً به پاي ميز مذاكرات بكشاند كه اين امر از طريق فشارهاي آمريكا و با تلاش هاي ژنرال «لازاروس سومبيو» ميانجي گر سازمان ايگاد و اراده مصمم «دانيل اراپ مويي» رئيس جمهور وقت كنيا به ثمر نشست.

بنابر پژوهش گروه بين المللي بحران، كنيا از جمله طرفداران و حاميان جنبش آزادي بخش خلق سودان بوده و حمايت هاي سياسي و ديپلماتيك و انساني در اختيار اين جنبش قرار داده و مرزهايش را به روي اين جنبش باز گذاشته و با اين كار ادامه حيات آن را باعث شده است.

همچنين كنيا در طول جنگ بيش از صد هزار پناهنده سوداني را پذيرفته و علاوه بر اين، با سقوط نظام منگستيو هايلا ماريام رئيس جمهور سابق اتيوپي و اخراج رهبران جنبش خلق و مقامات ارتش آزادي بخش خلق سودان در سال 1991ميلادي از اتيوپي، كنيا به پايگاه رهبران سياسي و نظامي جنبش خلق تبديل شد و اراپ مويي رئيس جمهور سابق كنيا، شخصاً عنايت و اهتمام ويژه اي به اين جنبش و رهبران آن مبذول داشت.

اين پژوهش معتقد است كه مرگ ناگهاني دكتر جان گرانگ در سال 2005 ميلادي، شوك بزرگي به محافل سياسي كنيا وارد كرد و به دنبال اين حادثه، كنيا دفتري براي پيگيري امور دولت جنوب و جنبش آزادي بخش خلق سودان تاسيس و ديپلمات هاي متخصص در امور سودان را در آن به كار گماشت.

وظيفه نظارت بر اجراي توافق نامه صلح فراگير و همچنين ارائه مشاوره به «مواي كيباكي» رئيس جمهور جديد كنيا و ارائه توصيه و مشورت به سرمايه گذاران كنيايي كه قصد سرمايه گذاري در جنوب سودان داشتند، بر عهده اين دفتر بود. همچنين دولت كنيا ميليون ها دلار براي آموزش كارمندان خدمات عمومي و مدني در دولت تازه تاسيس و شبه مستقل جنوب اختصاص داد و در مركز مديريت جوبا به آموزش آن ها پرداخت و همچنين تعدادي از كارمندان خدمات عمومي كنيايي را در چارچوب برنامه توسعه سازمان ملل و برنامه هاي آموزش به اين منطقه اعزام كرد و گروهي از حقوق دانان كنيايي را براي نوشتن قوانين جديد در حوزه حكومت داري به جوبا فرستاد.

همچنين كنيا برنامه هاي ديدارهاي مقامات و كارمندان دولت جنوب سودان با همتايان كنيايي خود در نايروبي پايتخت اين كشور را به اجرا گذاشته است. سلواكر ميارديت در ژانويه 2010 ميلادي در ديدار با كيباكي رئيس جمهور كنيا در گزارشي سير اجراي توافق نامه صلح فراگير را به اطلاع وي رساند.

مواي كيباكي نيز بر تعهد دولتش براي اجراي توافق نامه صلح فراگير و ادامه توسعه همكاري هاي امنيتي بين دولت كنيا و دولت جنوب سودان تاكيد كرد و در جلسه ويژه اي كه در حاشيه اين ديدار تشكيل شد، وزراي جنوب سودان با همتايان كنيايي خود در فوريه 2010 ميلادي ديدار كردند و رئيس هيات وزراي دولت جنوب به همتايان كنيايي خود گفت كه جنوب سودان به جدايي نزديك شده است و انتظار مي رود كنيا اولين كشوري باشد كه دولت تازه تاسيس جنوب سودان را به رسميت بشناسد.

كنيا روابط اقتصادي و تجاري خود با جنوب سودان را در سال هاي اخير گسترش داده، به گونه اي كه تعداد قابل توجهي از سرمايه داران، بازرگانان و كساني كه به دنبال كسب فرصت هاي شغلي هستند، به سمت جنوب سودان روي ‌آورده اند و كنيايي ها در زمينه هاي ساخت و ساز، حمل و نقل هوايي، بيمه و زيرساخت ها فعاليت چشمگيري دارند و از سال 2006 ميلادي تا كنون، بانك بازرگاني كنيا، 8 شعبه در شهرهاي مختلف جنوب سودان افتتاح كرده است.

درباره همكاري هاي نظامي بين كنيا و جنوب سودان اين پژوهش مي گويد، در سپتامبر 2008 ميلادي زماني كه كشتي حامل تسليحات نظامي و تانك هاي ساخت اوكراين از نوع تي 71 و تي 72 كه قصد داشت از طريق بندر مومباساي كنيا وارد جنوب سودان شود، توسط دزدان دريايي سوماليايي ربوده شد، بار ديگر ديگر كنيا مورد توجه قرار گرفت.

علي رغم اين كه مدارك و اسناد حاكي از آن است كه اين تسليحات نظامي به وزارت دفاع كنيا تعلق داشته است، اما تصاوير ماهواره اي نشان داد كه همين نوع اسلحه و تانك ها نيز در جنوب سودان وجود دارد كه اين امر ناراحتي و خشم مقامات خرطوم را به همراه داشت، به گونه اي كه دولت سودان سفراي كنيا و اوگاندا را فراخواند و اعتراض خود نسبت به آن چه روي داده است را به آن ها ابلاغ كرد. هر چند كه كنيا اتهامات وارده در رابطه با اين محموله را رد كرد، اما اين بحران نقش كنيا به عنوان يك ميانجي گر بي طرف را اساساً زير سوال برد.

علاوه بر اين، كنيا فرصت هاي آموزشي در اختيار نيروهاي ارتش خلق قرار داد و حمايت هاي فني و لجستيكي از جنبش خلق را افزايش داد كه فراهم آوردن فرصت هاي آموزش افسران ارتش خلق در مركز ضد مين در امباركسي كنيا و همچنين مشاركت در نيروهاي يوناميس در جنوب سودان از جمله اين موارد است و اين احتمال وجود دارد كه در صورت بروز هر گونه جنگ عليه شمال اين كشور از جنبش خلق حمايت كند.

موضع رسمي و اعلامي كنيا، التزام به اجراي باقيمانده توافق نامه صلح فراگير و احترام گزينه جنوبي ها در همه پرسي تعيين سرنوشت در ژانويه 2011 ميلادي است، اما در سطح وسيعي معروف است كه كنيا همواره از جنوب سودان حمايت كرده و در عين حال تلاش مي كند كه دشمن شمالي ها نباشد و در خرطوم چنين معروف است كه كنيا از استقلال جنوب سودان حمايت مي كند.

وزارت امورخارجه كنيا، درباره سناريوهاي پس از همه پرسي جنوب سودان و امكان استقلال جدايي جنوب سودان گفتگوها و بحث هاي مفصلي در پيش گرفته، اما تاكنون تصميمي درباره چگونگي به رسميت شناختن دولت جديد جنوب سودان اتخاذ نكرده است و در همين راستا «موسس وتانگولا» وزير امورخارجه كنيا را موظف به تهيه گزارشي درباره سناريوهاي احتمالي همه پرسي و برگزاري جلسات و نشست ها درباره مرحله پس از همه پرسي كرده است.

همچنين مواي كيباكي رئيس جمهور و اودينگا نخست وزير كنيا هر دو روابط ممتازي با جنوب سودان دارند، اما در اين ميان شخص رئيس جمهور ارتباط عملي مستقيمي با پرونده جنوب سودان ندارد و اودينگا ارتباط بيشتري با پرونده جنوب داشته و به صورت مداوم با سلواكر رئيس دولت جنوب تماس هاي تلفني برقرار مي كند.

اودينگا از جمله برجسته ترين نامزدهاي جانشيني كيباكي در انتخابات رياست جمهوري آينده اين كشور در سال 2012 ميلادي مي باشد. نگراني هايي نيز در جوبا نسبت به بروز درگيري بر سر قدرت در كنيا در طول انتخابات آينده وجود دارد و مقامات جنوب از آن بيم دارند كه ممكن است سياسيون جديدي كه بر سر كار مي آيند، اهتمام اصلي خود را بر مسائل داخلي گذاشته و توجه كمتري به پرونده جنوب نشان دهند.

 

اوگاندا

اين پژوهش معتقد است كه اوگاندا از حاميان تاريخي جنبش مقاومت در جنوب سودان بوده، به گونه اي كه شخص «يوري موسويني» رئيس جمهور اوگاندا از برجسته ترين حاميان جنبش آزادي بخش خلق سودان در طول جنگ هاي داخلي اين كشور به شمار مي رود و روابط وي با جنگجويان جنوب سودان در گذشته قوي تر از دوره كنوني بوده است.

همچنين ارتش اوگاندا در دهه هشتاد به صورت مخفيانه از ارتش خلق حمايت مي كرد و به سرعت اين حمايت ها در دهه نود اشكال گوناگوني به خود گرفت و ارتش اوگاندا در عمليات هاي نظامي پابه پاي ارتش خلق عليه نيروهاي شمال سودان جنگيد و اوگاندا به پايگاه نظامي و سياسي ارتش خلق تبديل شد.

در مقابل نيز خرطوم سلاح و حمايت هاي اطلاعاتي و آموزشي در اختيار جنبش مقاومت مسيح (گروه شورشي اوگاندايي) قرار داد. همچنين بسياري معتقدند كه خرطوم از جنبش هاي نيروهاي دموكراتيك و غرب نيل كه هر دو از گروه هاي شورشي اوگاندايي بودند كه در دهه نود عليه نظام موسويني جنگيدند، حمايت كرد.

هم اكنون، اوگاندايي ها به لحاظ تعداد، بيشترين خارجي هاي مقيم جنوب سودان را تشكيل مي دهند و در مقابل تعداد سوداني هاي مقيم كامپالا پايتخت اوگاندا تقريباً 12 هزار نفر مي باشد. تعداد زيادي از مقامات كنوني دولت جنوب سودان در اوگاندا تحصيل كرده و در آنجا خانه دارند و فرزندان شان در آنجا درس مي خوانند.

همچنين كامپالا به صورت منظم ميزبان مقامات عالي رتبه دولت جنوب سودان در ديدارهاي رسمي و غير رسمي است. هر چند كه اوگاندا مانند كنيا داراي ويژگي هاي تجاري، صنعتي و مالي نيست، اما جنوب سودان بازاري با آينده روشن براي صادارات اوگاندا به شمال مي رود كه حجم صادرات اين كشور در سال 2008 ميلادي بالغ بر 250 ميليون دلار آمريكا برآورد شده است.

اين ارقام در مقايسه با سال 2006 ميلادي سه برابر رشد داشته، به گونه اي كه سودان در فهرست كشورهاي هدف اوگاندا براي صادرات در جايگاه اول قرار دارد. وزير تجارت و بازرگاني اوگاندا در همين راستا در يك سخنراني به صراحت اعلام كرد كه بازار توسعه نيافته جنوب سودان هنوز به صورت كامل مورد استفاده قرار نگرفته و اوگاندا كه در تحقق صلح در سودان نقش داشت، بايد تزريق توليدات خود به اين بازار دست نخورده و بكر را ادامه دهد.

وي در ادامه اشاره كرد كه تعداد اندكي از اوگاندايي ها و كارگران، فعاليت هاي تجاري كوچكي را اداره مي كنند و يا برخي ديگر به عنوان رانندگان تاكسي و يا در زمينه هاي ساخت و ساز مشغول به فعاليت هستند و يا عده اي نيز در زمينه واردات مواد غذايي از اوگاندا فعال هستند.

وي افزود كه اوگاندا براي از بين بردن موانعي كه بر سر راه بازرگاني هستند، بي وقفه تلاش مي كند و دولت جنوب سودان نيز زمين هايي براي ساخت بازار با هزينه دو ميليون دلار براي فروش كالاهاي اوگاندايي اختصاص داده و همچنين موسويني براي احداث راه بين كشورش، جنوب سودان و كنيا براي افزايش امكان دست يابي و تقويت بازرگاني در منطقه، قول مساعد داده است.

همچنين برنامه هايي براي راه اندازي مسير ريلي منطقه اي در دست بررسي است و تكميل پروژه شبكه فيبر نوري بين كامپالا و جوبا در حال مطالعه است. اوگاندا همچنين پس از اكتشاف مقادير زيادي از نفت نزديك درياچه «البرت» در تلاش است تا پالايشگاه نفتي در جنوب سودان احداث كند.

در بعد استراتژيك و امنيتي، كامپالا معتقد است كه شروع مجدد جنگ در منطقه جنوب سودان داراي تبعات و آثار وخامت باري بر امنيت اوگاندا خواهد بود و اين موضوع ممكن است منجر به ورود مجدد ارتش اوگاندا به جنگ در كنار ارتش آزادي بخش خلق سودان شود.

 طبيعتاً اين مساله، درگيري و تنش بين اوگاندا و سودان را در بر خواهد داشت و باعث تشديد بي ثباتي و ناامني در مرزهاي دو كشور خواهد شد به همين دليل مصلحت اوگاندا در اين است كه به دنبال پيداكردن هم پيمان استراتژيك در منطقه باشد و منطقه حائلي بين مرزهاي خود و سودان شمالي ايجاد كند.

 از منظر اوگاندا اين سياست موجب خواهد شد كه جنبش هاي مسلحانه در مرزهاي شمالي اين كشور قادر به فعاليت نباشند.  

به طور كلي يوري موسويني در طول زمامداري خود، همواره سعي كرده است تا با روساي همسايگان خود روابط شخصي و غير رسمي دوستانه اي برقرار كند و اين سياست خارجي دولت اوگاندا را تشكيل مي دهد و دولت جنوب سودان نيز از اين سياست مستثني نيست.

موسويني در گذشته روابط ممتازي با جان گرانگ رهبر سابق جنبش آزادي بخش خلق سودان داشت و گرايش هاي ماركسيستي دو طرف و روح آفريقايي باعث تقويت روابط طرفين شد و پس از مرگ گرانگ موسويني روابط ممتاز خود با «سلواكر» جانشين گرانگ را ادامه داد.

ادامه دارد...

 

102313 - 89/06/27

 

منابع در دفتر موسسه آفران موجود است.