مقدمه

بسياري از كشور هاي آفريقايي و كشور هاي واقع در خاورميانه صحبت از توسعه برنامه هاي غير نظامي و صلح آميز هسته اي مي كنند. آنها دستيابي به اين گونه از انرژي را تضمين كننده مطالبه پيشرفت كشور از طرف مردمشان مي دانند.

بسياري از كارشناسان استفاده از انرژي صلح آميز هسته اي را راه حل دراز مدت، براي مقابله با هزينه بالاي سوخت فسيلي و بر طرف كردن انتشار گاز هاي كربني مي دانند.

سقوط قيمت سوخت هاي فسيلي در تابستان سال 2008 باعث شد گرايش دولت ها براي تقويت و توسعه انرژي صلح آميز هسته اي تا حدي كاهش يابد. اما از ماه جولاي سال 2008 (تير ماه 1387)، در حالي كه قيمت نفت تا بشكه اي 147 دلار افزايش يافته بود، بار ديگر كشور هاي آفريقايي و خاورميانه اي را براي دستيابي به انرژي صلح آميز هسته اي تحريك كرد.

در زير به برخي از اين كشور ها به صورت اختصار مي پردازيم.

 

برنامه هاي انرژي هسته اي در كشور هاي آفريقايي

 

الجزاير 

"شكيب خليل" (Chakib Khelil) وزير انرژي الجزاير در ابتداي سال 2009 (ماه فوريه معادل بهمن ماه 1387)، از طرح ساخت اولين نيروگاه هسته اي با اهداف تجاري و اقتصادي در سال 2020 خبر داد. وي افزود: در راستاي اين هدف در نظر گرفته شد كه پس از ساخت اولين نيروگاه، هر پنج سال يك نيروگاه ديگر نيز ساخته شود.

شكيب خليل از توافقات هسته اي الجزاير با كشور هاي آرژانتين، چين، فرانسه و آمريكا صحبت به ميان آورد و گفت: علاوه بر اين كشور ها كه توافقاتي نيز در اين زمينه شكل گرفته است، دولت الجزاير قصد دارد گفتگو هايي نيز با روسيه و آفريقاي جنوبي داشته باشد. الجزاير در سال 2008 به يك توافق همكاري در زمينه انرژي صلح آميز هسته اي با چين دست يافت.

الجزاير كه يكي از اعضاي كشورهاي صادر كننده نفت (اوپك) است و داراي ذخاير غني نفت و گاز مي باشد. با اين حال الجزاير تصميم دارد بيشتر محصولات نفتي و هيدرو كربني خود را صادر كند و از اين طريق سود سرشاري كسب كند. الجزاير عليرغم داشتن منابع عظيم اورانيوم و دو رآكتور تحقيقاتي اتمي، ظرفيت غني سازي اورانيوم را ندارد.

 

مصر

مصر در سال 2007 به منظور دست يابي به توسعه و پيشرفت در زمينه انرژي اعلام كرد كه تصميم دارد چند رآكتور هسته اي تاسيس كند. طبق اين در خواست تا كنون، چين، روسيه، فرانسه و ازبكستان پيشنهاد ساخت رآكتور هسته اي براي مصر را داده اند. مصر در اين راستا در ماه ژوئن 2009 (خرداد-تير 1388) قراردادي را با شركت استراليايي "WorleyParsons " به ثبت رسانيد.

برخي كارشناسان مصري معتقد هستند، چنانچه مصر از غني سازي اورانيوم و ساخت و توليد مواد لازم براي تهيه تسليحات كشتار جمعي منصرف شود، آمريكا مي توانيد مصر را در رسيدن به اهداف اتمي خود كمك كند. 

 

كنيا

وزير انرژي كنيا در ماه سپتامبر 2008 (شهريور 1387) از سرمايه گذاران براي سرمايه گذاري در ساخت يك نيروگاه هسته اي كوچك دعوت بعمل آورد. اخيرا قطب اقتصادي شرق آفريقا با بررسي نقطه اوج مصرف الكتريسيته، براي تهيه 1050 مگاوات برق مورد نياز، درصدد تهيه ژنراتور هسته اي با ظرفيت توليد 1100 مگاولات برق است.

"كيرايتو مورونگي" (Kiraitu Murungi) وزير انرژي كنيا، اعلام كرده است كه دولت درصدد است يك نيروگاه هسته اي با ظرفيت 1000 مگاوات برق را با برآورد حدود يك ميليارد دلار بسازد.

 

ليبي

ليبي و مسكو در ماه نوامبر 2008 (آبان 1387)، مذاكراتي را درباره ساخت يك رآكتور تحقيقاتي هسته اي براي اين كشور شمال آفريقايي آغاز نمودند. هدف اصلي ساخت اين رآكتور تحقيقاتي ذخيره سوخت فسيلي ليبي است. البته مفاد قرارداد و محورهاي اين مذاكرات هنوز ميان معمر غذافي (رهبر ليبي) و ولاديمير پوتين (نخست وزير روسيه) مورد بحث است.

روسيه طي اين قرارداد در زمينه طراحي، توسعه و فعاليت رآكتور تحقيقاتي هسته اي به ليبي كمك و مشاوره خواهد داد و سوخت مورد نياز ليبي را فراهم خواهد نمود.

 

 ناميبيا

ناميبيا كه در كنار نيجر و آفريقاي جنوبي، از توليد كنندگان اورانيوم قاره آفريقا مي باشد، تصميم دارد به منظور تامين نياز هاي داخلي خود و منطقه و حتي در اختيار گرفتن بازار منطقه اي، نيروگاه هسته اي بسازد.

"برنهاردت اسائو" (Bernhardt Esau) معاون وزير انرژي ناميبيا، در ماه فوريه 2009 (بهمن ماه 1387) از اراده مصمم دولت اين كشور براي ساخت نيروگاه هسته اي صحبت كرد. وي هدف از ساخت اين نيروگاه را تامين نياز هاي ناميبيا و تجارت انرژي با اعضاي سرمايه گذاري مشترك نيروي جنوب آفريقا (the Southern African Power Pool) عنوان كرد. معاون وزير انرژي ناميبيا از مذاكرات اوليه و معمولي با شركت فرانسوي "آروا" (Areva) ياد كرد و گفت البته ما براي ساخت اين نيروگاه مناقصه و مزايده اي برگزار خواهيم كرد و آن را به شركت برنده تحويل خواهيم داد.

كشور هاي جنوب غربي آفريقا كه با كمبود نيرو و انرژي مواجه هستند انرژي لازم خود را از همسايگان جنوب اين قاره، كه خود براي تهيه انرژي برق با مشكل مواجه هستند، وارد مي كنند. دولت ناميبيا براي ساخت يك نيروگاه هسته اي برنامه منظمي را با آژانس بين المللي انرژي اتمي (IAEA) تنظيم كرده است.

 

 نيجر

يكي از مشاوران ارشد وزير انرژي نيجر در ماه فوريه 2009 (بهمن ماه 1387) از تصميم دولت اين كشور براي ساخت يك نيروگاه هسته اي خبر داد و گفت: هدف از ساخت اين نيروگاه تامين انرژي داخلي و از بين بردن مشكل كمبود انرژي داخلي و حتي كشور هاي منطقه است.

نيجر از تنها كشور آفريقايي كه داراي نيروگاه هسته اي است، آفريقاي جنوبي، در اين زمينه درخواست كمك كرده است. نيجر يكي از توليد كنندگان عظيم اورانيوم در جهان است.

 

آفريقاي جنوبي

دولت آفريقاي جنوبي انتظار دارد تا سال 2020، دومين نيروگاه هسته اي اين كشور را راه اندازي و به مرحله بهره برداري برساند. بزرگترين شركت در زمينه انرژي آفريقاي جنوبي موسوم به "Eskom" در نظر دارد ظرفيت اين نيروگاه را تا 1800 مگاوات افزايش دهد.

آفريقاي جنوبي تصميم دارد با ساخت اين نيروگاه از سوزاندن زغال سنگ، كه در حال حاضر براي تامين بخش اعظم انرژي الكتريكي اين كشور استفاده مي شود، جلوگيري كند. سوزاندن زغال سنگ باعث شده است سهم آفريقاي جنوبي در انتشار گاز هاي گلخانه اي بالا باشد.

نيروگاه هسته اي "كوبرگ" (Koeberg) در 27 كيلومتري شمال كيپ تاون

 

برنامه هاي انرژي هسته اي در كشور هاي خاور ميانه

 

ايران

روسيه از راه اندازي اولين نيروگاه انرژي هسته اي ايران در ماه مارس 2010، همزمان با آغاز سال 1389 خبر داد. مقامات ايراني هدف از ساخت 915 مگاواتي بوشهر را توليد برق و الكتريسيته اعلام مي كنند.

اما غرب ايران را متهم به فعاليت هاي پنهاني مي كند. غرب معتقد است ايران با يك سري از طرح هاي زيرزميني و پنهان قصد ساخت سلاح هاي كشتار جمعي را دارد.

 

اردن

اردن تصميم دارد تا سال 2017 يك نيروگاه هسته اي را تكميل و آن را به بهره برداري برساند. تا كنون اردن توافقنامه هاي همكاري را با فرانسه، چين و كانادا به امضا رسانده است. اين توافقنامه ها در زمينه توسعه انرژي صلح آميز هسته اي و انتقال تكنولوژي بسته شده است.

اردن در سال 2008 با مهمترين شركت فرانسوي، "آروا" (Areva) كه فعاليت هاي گسترده اي در زمينه انرژي هسته اي در جهان دارد، براي ساخت يك رآكتور هسته اي به تواق رسيد.

 

كويت

كويت براي تامين برق مصرفي و نمك زدايي آب، استفاده و ساخت ژنراتور و رآكتور هسته اي را در دستور كار دارد. دولت كويت در اوايل سال 2009 (اواخر سال 1387) مذاكراتي با شركت فرانسوي "آروا" (Areva) داشت.

انرژي هسته اي انرژي هاي فسيلي را ذخيره خواهد كرد. سوخت هاي فسيلي بجاي اينكه براي بكار انداختن ژنراتور هاي برقي سوزانده شوند، مي توانند صادر شده و ارز وارد كشور كنند.

 

قطر

اولين عامل تحريك قطر براي ساخت نيروگاه هسته اي، كاهش قيمت نفت و گاز در سال 2008 بود. اين كشور داراي ذخاير غني نفت و گاز است.

"يوسف جناحي" (Yousuf Janahi) مدير توسعه بازرگاني قطر كه صاحب شركت "Kahramaa" است در اين باره معتقد است، ارزش غير واقعي نفت و سوخت هاي فسيلي و ركود اقتصادي، ما را ناچار كرده است كه براي ساخت نيروگاه هسته اي تلاش كنيم.

اما مطالعات امكان سنجي در قطر نشان مي دهد كه بعيد است قطر پيش از سال 2018 موفق شود رآكتور هسته اي را بهره برداري كند. قطر در اوايل سال 2008، براي ساخت نيروگاه هسته اي با بزرگترين شركت نيرو در جهان (Electricité de France) يك تفاهم نامه به امضا رسانيد.

 

عربستان سعودي

عربستان سعودي در اوايل سال 2009 با شركت فرانسوي توافق هاي نهايي همكاري هاي هسته اي را به امضا رسانيد. اين در حالي است كه آمريكا و روسيه نيز مايل هستند در اين زمينه به بزرگترين توليد كننده نفت جهان كمك كنند.

"انجمن همكاري هاي خليج" (The Gulf Cooperation Council)، در غالب يك گروه تحقيقاتي مشترك، در سال 2007 گروه پژوهشي را در زمينه انرژي هسته اي به وجود آوردند. 6 كشور عربي شامل قطر، كويت، عربستان سعوي، بحرين، عمان و امارات عضو اين انجمن هستند.

 

امارات

مقامات اماراتي در اواخر سال 2009 (88/10/06) از مذاكرات خود با چند شركت كره جنوبي و ساخت 4 نيروگاه هسته اي با ظرفيت بالغ بر 5600 مگاوات برق خبر دادند. به نقل از رويترز اين اولين نيروگاه هسته اي در خليج عربي خواهد بود. (توجه كنيد كه رويترز خليج فارس را خليج عربي خوانده است.)

طبق برنامه تا سال 2017 اولين نيروگاه هسته اي آماده شده و مابقي رآكتورها نيز تا سال 2020 به بهره برداري خواهد رسيد.

 

سخن آخر

به نظر مي رسد دليل عمده تمايل و گرايش به داشتن فناوري هاي هسته اي در ميان كشور هاي آفريقايي و خاورميانه اي، رفع مشكلات ناشي از تامين انرژي داخلي خود از يك طرف و از طرف ديگر حضور در ميدان رقابتي جهان مدرن است. امروزه انرژي يكي از فاكتورهاي قدرت در دنيا به شمار مي رود.

چنانچه بخواهيم اهداف طرفين معاهدات و معاملات هسته اي را بررسي كنيم، مي توان گفت كشور هاي داراي فن آوري هسته اي با ارائه جنبه هاي مثبت انرژي هسته اي و عدم اعتماد و اتكا به انرژي هاي فسيلي، كشورهاي ديگر را به استفاده از انرژي هسته اي ترغيب مي كنند. علاوه بر فوايد بسيار زياد جايگزين كردن انرژي هسته اي با انرژي هاي فسيلي، نكته اي كه مي توان آن را ذكر كرد آن است كه كشور هاي داراي فن آوري هسته اي به نحوي كشورهاي در حال توسعه را وسوسه مي كنند. زماني كه احساس نياز آنها برانگيخته شد، كشور هاي خواهان انرژي هسته اي تنها مرجع رسيدن به اين نياز را كشور هاي قدرتمند مي بينند. لذا به حسب احساس نياز، به شرايط گذارده شده تن خواهند داد و به نوعي، وابسته محض آن كشور هاي قدرتمند خواهند شد. جمهوري اسلامي ايران با استفاده از در اختيار داشتن اين فن آوري و نشان دادن اين تهديد، مي تواند خود را به عنوان كشوري كه احترام متقابل را سر لوحه سياست خارجي خود قرار داده است وارد اين معاملات قرار دهد.

به نظر مي رسد، برخي از كشور هاي داراي فن آوري هسته اي از گرايش كشورها نسبت به انرژي اتمي سوء استفاده كرده و اين احساس نياز را با اعلام مبالغ غير واقعي و زمان هاي غير منطقي به آخوري براي چپاول اين كشور ها تبديل مي كنند.

مي توان گفت نزديك شدن كشور هاي قدرتمند و در اختيار گرفتن پروژه هاي نيروگاه ها و رآكتورهاي هسته اي در ديگر كشور ها، خطري است كه جهان سوم و كشور هاي در حال توسعه با آن مواجه هستند. چرا كه وابستگي به چنين كالاي استراتژيكي در ابعاد مختلف يك كشور و در ميدان هاي داخلي و خارجي، تاثير گذار است.

همانطور كه در گزارش مشهود است، تقريبا تمام كشور هاي نام برده از صادر كنندگان و يا حداقل توليدكنندگان سوخت هاي فسيلي و يا حتي داراي منابع غني اورانيوم هستند. سيطره و سلطه بر اين منابع از ديگر خطراتي است كه چنانچه در توافق نامه هاي هسته اي به آن توجه نشود، استقلال و اقتصاد كشور را مورد تهديد قرار مي دهد.

 

105108 - 88/10/12

منابع در دفتر موسسه آفران موجود است.