مقدمه

الشباب (حركة الشباب المجاهدين يا گروه جوانان) يك گروه به اصطلاح اسلام گرا است كه بيشتر بخش هاي مركز، جنوب و پايتخت سومالي را تحت كنترل خود دارد. اين گروه از سال 2006 عليه دولت انتقالي سومالي و حاميان آن – از جمله ارتش اتيوپي – دست به شورش زده است. "اتحاديه محاكم (دادگاه هاي) اسلامي" گروهي از نخبگان و تحصيل كرده هاي اسلامي بودند كه قبل از حمله ارتش اتيوپي به سومالي در سال 2006، با بيرون راندن دولت انتقالي از موگاديشو، اين شهر را تحت كنترل خود داشته و تا حدودي موفق به برقراري نظم و ثبات در آن شده بود. گروه الشباب در ابتدا شاخه نظامي و مسلح اين اتحاديه بود اما با حمله نيروهاي اتيوپيايي به سومالي و سركوب اين اتحاديه و بازگرداندن دولت انتقالي به پايتخت عليه دولت و نيروهاي اتيوپي اعلام جنگ نمود.

مناطق تحت كنترل الشباب و دولت انتقالي در ژوئن 2010

الشباب از سال 2007 پيوند خود را با القاعده اعلام نمود. اما بسياري از تحليل گران معتقدند ارتباط سازماني الشباب با القاعده ضعيف است. با اين وجود دولت ايالات متحده امريكا در فوريه سال 2008 نام اين گروه را به سازمان هاي تروريستي خارجي اضافه نمود. اما اين اقدام امريكا نه تنها تأثير منفي بر فعاليت هاي آن نداشت بلكه از آن زمان قدرت گروه الشباب بيشتر نيز شده است تا آنجا كه اولين عمليات تروريستي الشباب در خارج از مرزهاي سومالي در روز بيستم تير سال جاري (2010 ميلادي) در اوگاندا اتفاق افتاد كه به كشته شدن بيش از هفتاد تن از علاقمندان به فوتبالي كه براي تماشاي يكي از بازي هاي جام جهاني دور هم جمع شده بودند، انجاميد.

مقاله پيش رو ترجمه كامل تحقيقي است كه درباره اين گروه از سوي شوراي روابط خارجي ايالات متحده امريكا انجام شده و در سايت اين شورا قرار گرفته است.

 

رهبري و انشعاب هاي داخلي

رهبري الشباب را "شيخ محمد مختار عبدالرحمن" معروف به "ابوزبير" بر عهده دارد و يك گروه از رهبران برجسته نيز وي را در اجراي عمليات هاي مختلف مشاوره مي دهند. الشباب از نظر جغرافيايي به سه منطقه مختلف تقسيم شده است: منطقه "باي و بوكول" به رهبري "مختار روبو" يا "ابومنصور"، سخنگوي گروه،  منطقه مركز و جنوب و منطقه سومالي لند و پونتلند. اين واحدهاي منطقه اي ظاهراً به طور مستقل از يكديگر فعاليت مي كنند و بنا بر گزارش دسامبر 2008 گروه بحران سازمان ملل، حتي مداركي نيز وجود دارد. اين مدارك نشان مي دهد كه اختلافات و كشمكش هايي جدي ميان اين مناطق وجود دارند. البته واحد چهارمي نيز وجو دارد كه كنترل "دره جوبا" را بر عهده دارد. اين واحد كه به رهبري "حسن عبدالرحمن هرسي" يا "حسن تركي" فعاليت مي كند، به نظر نمي رسد يكي از اعضاي الشباب باشد اما پيوستگي و اتحاد نزديكي با آن دارد. 

اطلاع دقيقي از ميزان و تعداد نيروهاي الشباب در دست نيست اما تخمين ها نشان مي دهد اين گروه از چند هزار نيروي مسلح شبه نظامي كه بيشترشان از قبيله "هاويه" مي باشند، تشكيل شده است. البته اين گروه اخيراً توانسته است حاميان خود را به سراسر سومالي گسترش دهد. يكي از دلايل عمده اين امر، نبود يك حكومت مقتدر در كشور است. سومالي از سال 1991 از داشتن يك دولت مركزي محروم بوده و حكومت در بخش هاي مختلف كشور در دست قبايل و جنگ سالاران مختلف است. بسياري از اين جنگ سالاران و قبايل مختلف، به ويژه از جنوب كشور، كه اين خلأ قدرت را پر نموده اند اتحاد و پيوند خود را با الشباب اعلام نموده اند.

علاوه بر مشخص نبودن تعداد دقيق نيروهاي الشباب، معلوم نيست چند درصد از آنها واقعاً به مبارزه با دولت انتقالي اعتقاد قلبي دارند. گفته مي شود از آنجا كه گاهي الشباب دست به سربازگيري اجباري زده جوانان را وادار به مشاركت در عمليات هاي خود مي كند. به طور كلي تعداد دقيق وفاداران به اين گروه و ايدئولوژي آن مشخص و معين نيست. كارشناسان مي گويند تعداد سربازان و نيروهاي جزء در مقابل وفاداران ايدئولوژيك چندان اهيمتي ندارد و تعداد اين افراد معتقد به ايدئولوژي الشباب نيز تنها سيصد تا هشتصد نفر است.

البته در سال هاي اخير تعداد زيادي از مبارزان خارجي (مانند سوماليايي تبارهاي مقيم انگلستان و امريكا) نيز براي همراهي با الشباب به سومالي سفر نموده اند. مشاور امنيت ملي كاخ سفيد در سخنراني خود در ماه مي سال جاري ميلادي در اين باره گفت: ما در ايالات متحده با تعداد زيادي از افراد مواجه شده ايم كه شيفته ايدئولوژي هاي افراط گرايانه شده اند. از ميان آنها مي توان به پنج فرد سوماليايي – امريكايي اشاره كرد كه براي شركت در مبارزات سومالي، "مينسوتا" را به مقصد موگاديشو ترك كرده اند. "ابو منصور الامريكي" نيز يكي ديگر از متولدان امريكاست كه در سال 2007 به الشباب پيوست و به چهره شناخته شده اين گروه مبدل شد. وي از طريق تبليغات هاي گسترده ويدئويي به جذب صدها تن از مبارزان خارجي كمك نمود. در ماه ژوئن سال جاري (2010 ميلادي) نيز دو تن از ساكنان "نيوجرسي" امريكا در فرودگاه "جان اف كندي" نيويورك، به اين اتهام كه قصد دارند با سفر به سومالي به گروه الشباب بپيوندند، دستگير شدند. اين دستگيري ها همزمان با رشد تمايل افراط گرايان امريكايي به مشاركت در عمليات هاي تروريستي رخ داد.

برخي از تحليل گران مي گويند در ميان نيروهاي الشباب چند دستگي هاي عميقي وجود دارد. در گزارش فوريه 2009 "كن منخاس" كارشناس مسايل سومالي آمده است: "الشباب با چند دستگي هاي عميق داخلي در مسايلي چون رهبري، تاكتيك ها، ايدئولوژي و غيره، مواجه است كه يك دولت متحد جديد مي تواند تعداد زيادي از آنها را به دست برداشتن از مبارزه و ترك اين گروه متقاعد نموده به تدريج آن گروه سرسخت مركزي را به حاشيه رانده به طور كامل شكست دهد. بخش هاي مختلف الشباب توسط افرادي اداره مي شود كه آنها بايد اهداف ايدئولوژيك خود را با ملاحظات عمل گرايانه ناشي از اختلاف ريشه هاي نژادي و قبيله اي تركيب نمايند. بنابر اين ما بايد به آنچه آنها انجام مي دهند تمركز كنيم نه آنچه آنها مي گويند".

در مقابل برخي از كارشناسان معتقدند صحبت هايي كه درباره اختلافات و انشعابات داخلي الشباب مي شود با مبالغه زيادي همراه است. آنها مي گويند گروه هاي حاضر در ائتلاف جوانان بر اساس اشتراكاتي كه داشته اند با هم متحد شده اند و از اين پس نيز آنها بايد تصميم بگيرند كه تا چه حد مي خواهند جامعه سومالي را با خود همراه كنند و تا چه حد مي خواهند بر ايدئولوژي هاي متفاوت خود پافشاري نمايند.

 

تاكتيك ها و انگيزه ها

تاكتيك هاي الشباب در طول زمان تغيير كرده است. در سال 2006 وقتي اين گروه در ابتدا شورش و تمرد خود را آغاز نمود، از تاكتيك هاي چريكي كلاسيك (بمب گذاري هاي انتحاري، تيراندازي و ترورهاي هدف دار) براي مخالفت با دولت سومالي و متحدانش – از گروه هاي امدادي بين المللي تا نيروهاي ارتش اتيوپي و صلح بانان اتحاديه آفريقا – استفاده مي كرد. بيشترين خشونت ها نيز در موگاديشو متمركز بود. (جنگ ميان ارتش اتيوپي و الشباب در اوت 2007 به طور تقريبي به آوارگي بيش از چهارصد هزار نفري منجر شد كه مجبور به ترك خانه و كاشانه خود شدند).

در سال 2008 الشباب با يك طرح بسيار خوب و با ترتيب دادن به يك سري از ديدارهاي شهري، ملاقات با سران قبايل و سخنراني روحانيون مذهبي براي گروه هاي مردمي، شروع به نزديك شدن به مردم نمود. تهيه غذا و پول براي فقرا، راه اندازي دادگاه هاي اسلامي سيار براي رسيدگي به شكايات و حل سريع اختلافات و تلاش براي آرام نمودن درگيري هاي محلي از وعده هايي بود كه به مردم داده شد. در ادامه با شروع تصرف شهرها اين گروه استفاده از استراتژي هاي سياسي را نيز به خوبي آغاز نمود. قبل از اينكه يك شهر تصرف شود، اين شورشيان با بزرگان قبايل محلي ملاقاتي ترتيب داده آنها را متقاعد مي كردند كه قصد و نيتشان از مبارزه با دولت خير است و منافع آنها با حكومت الشباب بهتر تأمين خواهد شد. اينگونه شد كه در فوريه 2009 الشباب بيشتر بخش هاي جنوب كشور را در كنترل خود داشت.

بروندي و اوگاندا، كشورهايي هستند كه در قالب مأموريت صلح باني اتحاديه آفريقا در سومالي (آميسوم) به اين كشور نيرو اعزام نموده اند. در خونين ترين روز اين نيروها در سومالي، در فوريه 2009، الشباب يك عمليات انتحاري عليه سربازان بروندي اجرا نموده يازده تن از آنان را از بين برد. همچنين اين گروه مسووليت دو بمب گذاري بزرگ اشاره شده در اوگاندا را نيز بر عهده گرفت. اين دو عمليات بزرگ ترين ضربه هاي الشباب به كشورهاي اعزام كننده نيرو به سومالي از زمان حضورشان در اين كشور بوده است. عمليات تروريستي در اوگاندا به تهديدات اين گروه جنبه اي بين المللي داده كه كارشناسان معتقدند ممكن است به بي ثباتي شرق آفريقا و اتخاذ واكنش هاي متقابلي از ساير كشورها منجر شود.

كارشناسان معتقدند روش هاي الشباب و ايدئولوژي آنها با يكديگر هماهنگ و سازگار نيستند. الشباب تلاش نمود تا از يك گروه كه رويكردي كاملا نظامي و مسلحانه دارد به يك گروه كه ادعاي حكومت كردن دارد و همزمان يك جهاد را نيز اداره مي كند، تغيير جهت دهد. از يك طرف اين گروه از يك برداشت خشن از اسلام به نام وهابيت و سلفي گري حمايت مي كند و وب سايت هاي اين گروه از همه براي مشاركت در يك جهاد عليه كفار دعوت به عمل مي آورند و از طرف ديگر الشباب قدرت نظامي خود را در جنوب سومالي از طريق ابزار عمل گرايانه و نه افراط گرايانه مانند برقراري دادگاه هاي اسلامي در برخي از شهرهايي كه تحت كنترل آنها قرار دارد، توسعه داده است. اما اين احتمال وجود دارد كه تحميل برداشت هاي خشن از اسلام توسط اين گروه، به زودي بسياري از مردم را از گرد آنها پراكنده نمايد.

 

ارتباط با القاعده

در سال 2008، هنگامي كه ايالات متحده الشباب را در ليست گروه هاي تروريستي خارجي قرار داد، بهانه خود را ارتباط اين گروه با القاعده اعلام نمود. دولت امريكا به طور خاص، آموزش نظامي رهبران و برخي از اعضاي الشباب در افغانستان توسط گروه تروريستي القاعده را مورد استناد قرار داد. در مقابل، كارشناسان مي گويند روابطي ميان اشخاصي از رهبران الشباب و افرادي از اعضاي القاعده وجود دارد اما ارتباط سازمان يافته ميان اين دو گروه، اگر وجود داشته باشد، ضعيف است. اگرچه شواهد و مداركي وجود دارد كه برخي مبارزان خارجي، اعضاي الشباب را براي استفاده از سلاح و انفجار بمب هاي كنار جاده اي آموزش مي دهند اما اين خارجيان ارتباطي با القاعده ندارند.

به نظر مي رسد قوي ترين پيوند ميان الشباب و القاعده، اشتراك ايدئولوژيك باشد. در ماه سپتامبر 2008، يكي از رهبران عالي رتبه الشباب يك فيلم ويدئويي را منتشر نمود و در آن به اسامه بن لادن اعلام وفاداري نموده از تمام جوانان مسلمان دعوت نمود به سومالي و مبارزان الشباب بپيوندند. در فوريه 2009 "ايمن الظواهري" نفر دوم القاعده، نيز يك فيلم منتشر كرد كه آغاز آن با ستايش از الشباب بخاطر تصرف شهر بايدوآ همراه بود. وي در اين فيلم گفت: گروه ما، همانند الشباب كه با سربازان اتيوپيايي و جنگ سالاران مورد حمايت آنها جهاد نمود، جهادي عليه دولت ساخت امريكا در عراق شروع خواهد كرد.

القاعده نشان داده است كه از الشباب حمايت مي كند اما معلوم نيست الشباب نيز تمايل و انگيزه اي در خارج از سومالي داشته باشد. اگرچه رفتار آن در دو سال اخير با تغييراتي همراه بوده است كه نشانه هايي از علاقه و اشتياق براي مطرح شدن در سطحي جهاني دارد.

 

آينده

خارج شدن ارتش اتيوپي از سومالي در ژانويه 2009 دشمن اصلي الشباب را از ميدان خارج كرده به اعتقاد برخي كارشناسان مشروعيت و پايگاه مردمي اين گروه را كاهش داده است.  اما از آن زمان الشباب حملات انتحاري خود را ضد نيروهاي آميسوم (به عنوان كفاري كه به كشور حمله نموده اند) ادامه داده كه در اغلب موارد به تلفات شهروندان عادي منجر شده است. براي مثال حمله اين گروه به اوگاندا در جولاي سال جاري مستقيماً شهروندان عادي را مورد هدف قرار داد اگرچه گفته مي شود اين حمله در انتقام از كشتارهاي مردم سومالي توسط نيروهاي اوگاندايي صورت گرفت.

 

آينده الشباب به مواردي چند بستگي دارد كه بررسي آنها به عنوان يك مقياس و ميزان مي تواند روند آينده اين گروه را مشخص نمايد.

·    موفقيت يا عدم موفقيت اين گروه در حفظ مناطق تحت كنترل و ارائه خدمات اوليه به شهروندان و راضي نگه داشتن آنها و توسعه نفوذ خود به ساير بخش هاي سومالي

·     ميزان كمك و حمايت هاي مالي بازاريان، بازرگانان و صاحبان سرمايه حاضر در سومالي از اين گروه

·    ميزان كمك سوماليايي تبارهاي خارج از كشور و تأمين بودجه اين گروه توسط آنان و اينكه آيا هنوز هم اين افراد حاضر به ارسال پول براي آنها هستند يا خير؟ (ميزان بودجه و كمك مالي كه الشباب از منابع مختلف دريافت مي كند مشخص نيست)

·      توفيق يا عدم توفيق دولت انتقالي به رهبري شيخ شريف شيخ احمد در كشاندن اين گروه به پاي ميز مذاكره

گزينه هاي ايالات متحده براي تضعيف الشباب گزينه هايي محدود است. دولت امريكا پيش از اين به بهانه همكاري هاي اين گروه با القاعده، چند حمله نظامي را براي ترور رهبران اصلي اين گروه انجام داد. در آوريل 2010 نيز باراك اوباما، رئيس جمهور اين كشور، دستوري را با هدف بلوكه كردن دارايي هاي رهبران الشباب و افرادي كه بودجه مالي اين گروه را تأمين مي كنند، صادر نمود. پس از بمب گذاري الشباب در اوگاندا دولت اوباما همچنين وعده داد تلاش هاي خود را عليه الشباب بيشتر خواهد نمود. يكي از راه هاي اين امر كمك به آميسوم است كه قصد دارد دو هزار نيروي جديد را به سومالي اعزام نمايد. راه ديگر، كمك و تقويت دولت انتقالي در موگاديشو است.

اما كارشناسان معتقدند اين گونه فعاليت هاي دولت امريكا، تنها به حمايت هاي عمومي مردم سومالي از مبارزات الشباب و مشروع نمودن آن انجاميده است. آنها مي گويند: حمايت هاي آشكار امريكا و دولت هاي غربي از دولت انتقالي از يك طرف به حاشيه رفتن دولت انتقالي را نتيجه داد (با توجه به ضد آمريكايي بودن مردم سومالي) و از طرف ديگر به تقويت اتحاد گروه هاي مخالف دولت، كه به طور طبيعي با يكديگر منازعه و اختلاف داشتند، انجاميده است. گروهي از كارشناسان، خروج ساختارمند از سومالي را تنها راه حل مشكل اين كشور مي دانند به اين صورت كه جامعه جهاني با رسيدن به توافقي با الشباب، دست از حمايت از دولت انتقالي برداشته اجازه حاكم شدن الشباب بر سومالي را بدهد به اين شرط كه اين گروه كشتارهاي خود را متوقف نموده در هيچ درگيري خارجي و منطقه اي وارد نشود و از انجام عمليات تروريستي در هر كجاي عالم دست بردارد.

 

116122 - 89/07/13

مابع در دفتر موسسه آفران موجود است.