نویسنده: هادي زرگري

 

آشنایی با موقعیت الجزایر و روابط تاریخی دو کشور

جغرافیای طبیعی و انسانی

الجزایر از کشورهای مهم در شمال قاره افریقا است که از نظر وسعت جغرافیایی بزرگترین کشور در سواحل جنوبی مدیترانه و دومین کشور بزرگ افریقا بعد از سودان است. این کشور با مساحت 2381741 کیلومتر مربع دهمین کشور بزرگ دنیا محسوب می شود که با کشورهای تونس، لیبی، نیجر، مالی، موریتانی، مغرب و جمهوری صحرای غربی همسایه است و در شمال نیز، مرزهای این کشور به دریای مدیترانه ختم می شود (بخشی، 1380:11). جمعیت این کشور نیز بنا به گزارش بانک جهانی در سال 2008 حدود 33850000 نفر بوده که در اواخر سال 2009 به حدود 35000000 رسیده است(www.web.worldbank.org/country/Algeria). اسلام دین رسمی الجزایر می باشد و قدمت آن به اواخر قرن هفتم هجری برمی‌گردد ولی اقلیتی مسیحی نیز در این کشور زندگی می کنند. عربی زبان اصلی مردم الجزایر است ولی زبان فرانسه به دلیل حضور استعمار فرانسه در الجزایر در میان برخی از مردم رواج دارد و البته در برخی مناطق زبان های بومی مثل زبان طوارق هنوز باقی مانده اند ولی به طور کلی زبان عربی زبان اول و اصلی الجزایر می باشد.

 

وضعیت سیاسی الجزایر

الجزایر در اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 میلادی به طور نسبی تحت حاکمیت امپراتوری عثمانی قرار داشت که در دوران اوج قدرتش قلمرو خود را به مناطق شمالی و شمال صحرای افریقا رسانده بود، ولی در نیمه اول قرن 19 که دوره گسترش استعمار اروپا در افریقا بود، الجزایر نیز در نتیجه تضعیف امپراتوری عثمانی و ضعف حکومت های محلی در سال 1830 تحت استعمار فرانسه قرار گرفت و علی رغم مقاومت گروهی از مردم و رهبران مسلمان آنها علیه استعمارگران، آنها نهایتا توانستند در سال 1902 استعمار خود را تکمیل کرده و حکومت استعماری خود را در این کشور برقرار کنند که البته این حکومت تا 60 سال بعد ادامه داشت (تامسون، 1385:476). نهایتا الجزایری ها درسال 1962 پس از سالها مبارزه و تحمل هزینه های زیاد از جمله حدود یک میلیون کشته (از ده میلیون جمعیت آن زمان الجزایر) موفق به کسب استقلال از فرانسه شدند و حضور 132 ساله فرانسویان در این کشور پایان یافت و بر طبق قانون اساسی حکومت جمهوری در این کشور به ریاست  احمد بن بلا  حاکم شد (مجیدی سورکی، 1375:68).

 

سیاست خارجی و وضعیت استراتژیک الجزایر

برای بررسی چگونگی شکل گیری روابط ایران با الجزایر در ابتدا بهتر است به موقعیت این کشور در دوران بعد از استقلال و اصول و مبانی سیاست خارجی آن اشاره کوتاهی داشته باشیم. در اینجا در ابتدا به اصول سیاست خارجی الجزایر پرداخته می شود.

بنا بر قانون اساسی سال 1963، الجزایر بخشی از مغرب عربی، جهان عرب و آفریقا بوده و تعهد در قبال این اولویت ها به ترتیبی که ذکر شد به صورت آرمانگرایانه بر سیاست خارجی این کشور به خصوص در سال های اولیه استقلال حکمفرما بوده است. همچنین این نکته قابل ذکر است که این کشور از بدو استقلال از جمله از برجسته ترین اعضای غیر متعهدها بوده است. با توجه به این مقدمه اصول سیاست خارجی الجزایر را می توان به شرح زیر دسته بندی کرد:

جمهوری الجزایر، مواد اسناد منشور ملل متحد، سازمان کشورهای آفریقایی و جبهه اعراب را می پذیرد.

1- تحقق اهداف سازمان وحدت افریقا یک ضرورت تاریخی است که تلاش در راه رسیدن به آن یکی از محورهای سیاست خارجی کشور الجزایر است.

2- جمهوری الجزایر وفادار به جنبش عدم تعهد بوده و در جهت برقراری و تحکیم صلح، همزیستی مسالمت آمیز و عدم دخالت در امور دیگران فعالیت خواهد کرد.

3- مبارزه با  استعمار، استعمار نو، نژادپرستی و امپریالیسم محور اصلی انقلاب الجزایر است.

4- اتحاد خلق های عرب در اشتراک با سرنوشت دیگر خلق های عرب مستتر است (همان: 86).

حزب حاکم بر الجزایر به خصوص در سالهای اولیه استقلال همیشه سعی در پیروی از این اصول در سیاست خارجی خود داشته است ولی در سالهای بعد و با تغییر حکومت ها و به خصوص مشکلات اقتصادی در الجزایر شاهد تغییراتی در اولویت های سیاست خارجی الجزایر بوده ایم از جمله این موارد می توان به کمک  صندوق بین المللی پول به این کشور در دهه 80 میلادی اشاره کرد که در آن شرایط با توجه به کاهش قیمت نفت الجزایر با مشکلات عدیده ای روبرو بود که به دنبال این مشکلات اقتصادی ناآرامی هایی نیز به وجود آمد که دولت «شاذلی بن جدید» مجبور شد در چارچوب برنامه تعدیل ساختاری با صندوق بین المللی پول و دیگر نهادهای بین المللی برای گرفتن کمک همکاری کند.

در ادامه می توان به وضعیت استراتژیک آن در شمال افریقا و خطوط ساحلی دریای مدیترانه اشاره کرد که آن را به یکی از راه های عمده اتصال افریقا به اروپا تبدیل کرده و برای انتقال منابع اولیه افریقا نمی توان اهمیت ترانزیتی این کشور را نادیده گرفت.

در این رابطه همچنین می توان به منابع نفت و گاز این کشور اشاره داشت. الجزایر از لحاظ ذخایر گاز چهارمین کشور جهان محسوب می شود که موقعیت ممتازی در شمال افریقا برای این کشور رقم می زند. از لحاظ کشاورزی نیز، این کشور زمین های حاصلخیز به خصوص در نوار ساحلی در اختیار دارد که اگر چه با وجود دوران طولانی استعمار و آثار ساختاری آن و از سویی دیگر سیاست های مختلفی که در زمینه کشاورزی اتخاذ گردید موجب وابستگی اقتصادی این کشور شده ولی در صورت برنامه ریزی متناسب با امکانات و توجه به نیازهای کنونی در الجزایر، این کشور می تواند در بخش کشاورزی نیز درآمد زیادی داشته باشد. در ارتباط با وابسته تر شدن این کشورکافی است به این نکته اشاره کرد که در دهه 1980 بیش از 95% از صادرات الجزایر را نفت و گاز تشکیل می داد که این رقم در سال های دهه 60 چیزی حدود 54% از صادراتش را شامل می شد که این رقم به استثنا افزایش توان تولید نفت و به خصوص گاز، نشان از ضعف در سرمایه گذاری حکومت الجزایر در دیگر بخش های اقتصادی دارد و اقتصاد این کشور را آسیب پذیر کرده است (بخشی، 1380:12-13).

 

آغاز روابط دو کشور در قبل از انقلاب اسلامی

بعد از استقلال الجزایر از سلطه استعمار فرانسه در سال 1962/1341 ش، دولت وقت ایران استقلال این کشور را به رسمیت شناخت و در تاریخ 12 تیر ماه 1341 با ارسال تلگرافی به رئیس جمهور وقت الجزایر، استقلال آن کشور را به دولت و ملت الجزایر تبریک گفته و متعاقب آن هیئتی برای شرکت در جشن استقلال آن کشور به الجزیره فرستاد (مجیدی سورکی، پیشین : 97).

ایران همچنین به دنبال سیاست گسترش روابط با دیگر کشورها و نظر به اهمیت الجزایر در شمال افریقا به خصوص نقش آن در جنبش عدم تعهد در میان کشورهای افریقایی به خاطر نوع فعالیت های ضد استعماری اش، در اوایل مهر ماه 1343 اقدام به تاسیس نمایندگی و اعزام سفیر به این کشور کرد و بدین سان قدم اول برای برقراری روابط دیپلماتیک میان دو کشور از طرف ایران برداشته شد. در مقابل دولت الجزایر نیز در اسفند ماه 1345 وزیر قبلی فرهنگ آن کشور، آقای مدنی را به عنوان سفیر اکردیته راهی تهران نمود تا مقدمات افتتاح سفارت آن کشور را فراهم آورد که در نهایت در سال 1353 با چند سال تاخیر سفارت الجزایر در تهران تاسیس شد (همان :98).

در میان این سالها و در کنار آغاز روابط سیاسی یک سری همکاری های فنی و اقتصادی در سطوح متنوع نیز بین دو طرف به وجود آمد. از جمله این موارد می توان به همکاری دو کشور در تعیین سیاست های نفتی در اوپک برای قیمت گذاری نفت و یا کاهش یا افزایش سهمیه تولیدی نفت کشورها اشاره داشت. از موارد دیگر می توان به همکاری های فنی و علمی در زمینه صنایع نفتی اشاره کرد. برای مثال به دنبال سفر هیئتی از شرکت نفت ایران به الجزایر در اوایل سال 1348 موافقت نامه هایی در این زمینه بین دو کشور امضا شد که مطابق آن تعدادی از کارشناسان ایرانی برای ارائه کمک های فنی به الجزایر اعزام شدند و همچنین تعدادی دانشجوی الجزایری برای تحصیل در دانشکده صنعت نفت آبادان و فراگیری دانش کافی در این زمینه به ایران آمدند.

از دیگر نشانه های همکاری که نشان از اهمیت سطح روابط دو طرف و تمایل به  ارتقا روابط بود می توان به تاسیس کرسی زبان فارسی در دانشکده ادبیات الجزایر در سال 1348 اشاره کرد كه با استقبال و کمک ایران همراه بود و یک دوره کامل از انتشارات دانشگاه تهران به این دانشکده اهدا شد که زمینه ای برای گسترش عمیق تر روابط دو طرف در آینده محسوب می شد (بخشی، پیشین: 13).

در برسی روابط ایران و جمهوری الجزایر در زمان حکومت پهلوی بعد از آغاز روابط و تاسیس سفارت خانه، دو نقطه عطف مهم دیگر نیز وجود دارد که عوامل مهمی در چگونگی روابط بوده و در بررسی روابط همیشه مورد نظر بوده اند و البته تاثیر زیادی نیز در چگونگی این روابط داشته اند که در ادامه به تشریح به آنها پرداخته می شود.

 

مساله حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه و دخالت الجزایر

در اواخر سال 1350 و به دنبال مناقشات سرزمینی بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس بر سر حاکمیت جزایر خلیج فارس، دولت وقت ایران پس از مدتی به دنبال رضایت به برگزاری رفراندوم برای بحرین و در پی آن استقلال این کشور از ایران، حاکمیت کامل خود را بر جزایر سه گانه ایرانی خلیج فارس (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) اعلام و اعمال کرده که موجب اعتراض کشورهای عربی شد و دولت وقت الجزایر نیز با هماهنگی با کشورهای عربی منطقه، نارضایتی خود را از اقدام ایران اعلام کرده و با حمایت از ادعای جعلی کشورهای حاشیه خلیج فارس، موجب رنجش ایران و متقاعب آن سردی روابط دو کشور شد. پس از این حوادث تنش های کلامی  دیپلماتیک نیز از طرف الجزایر علیه ایران صورت گرفت به طوری که در سال 1352 به دنبال حملات الجزایر در کنفرانس غیر متعهدها علیه مواضع و سیاست های منطقه ای ایران، ایران نیز کارمندان ارشد و دیپلمات های خود را از الجزیره فرا خواند و برای مدتی روابط دو طرف رو به خاموشی گرایید.

 

اختلاف مرزی ایران و عراق و میانجیگری الجزایر

مورد دیگر و البته این بار با تاثیر گذاری مثبت در تاریخ روابط دو کشور در زمان رژیم پهلوی نیز، که از طرف الجزایر صورت گرفت، باز هم مربوط به اختلاف ایران با همسایگانش بود که با میانجیگری سرهنگ «هواری بومدین» رئیس جمهور الجزایر فیصله یافت. در سال 1353/1975 اختلافات مرزی بین ایران و عراق پس از چند سال کشمکش بر سر تعیین نقاط مرزی در رودخانه اروند رود هنوز ادامه داشت، به اوج خود رسید و تنش های مرزی چندی نیز بین دو کشور صورت گرفت که در نهایت در سال 1353 ش، دو کشور ایران و عراق میانجیگری هواری بومدین رئیس جمهور وقت الجزایر برای حل مشکل را پذیرفتند و مساله با مساعی موفقیت آمیز مقامات الجزایری در  زمینه حل اختلافات دو طرف با مذاکرات سه جانبه رهبران ایران، عراق و الجزایر منجر به صدور تفاهم نامه مشترکی بین دو کشور ایران و عراق و پیمان معروف الجزایر و تعیین نقاط مرزی شد (مشکور، 1379). با میانجیگری الجزایر در حل اختلافات مرزی ایران و یکی دیگر از همسایگانش، دوباره روابط ایران و الجزایر به طور ضمنی از سر گرفته شد که  نقطه مثبتی در ارتقا روابط دو کشور در دوران قبل از انقلاب اسلامی به شمار می رود.

 

بررسی روابط دو کشور بعد از انقلاب اسلامی

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران و سقوط رژیم شاهنشاهی، الجزایر از معدود کشورهایی بود که نه تنها روابط ما با آن کشور سرد نشد بلکه به دلایل مختلف تضادهای موجود بین دو کشور در عرصه ی سیاست خارجی تا حدودی برطرف شد. پس از انقلاب اسلامی، ایران از صف کشورهای بلوک غرب و اتحادش با قدرت های بزرگ به دلیل نوع نظام حاکم و ایدئولوژی آن خارج شده و در صف کشورهای ضد امپریالیستی قرار گرفت و این عاملی برای بهبود رابطه با کشورهای فعال در جنبش عدم تعهد مثل الجزایر شد. از جمله مواردی که در این روند موجب نزدیکی بیشتر دو کشور شد، می توان به وجود دیدگاه های مشترک در خصوص مسائل جهانی، به خصوص مسائل جهان اسلام مثل قضیه فلسطین و لبنان اشاره کرد که دو کشور را در جبهه ضد استکباری و تقریبا همگام با یکدیگر در جنبش عدم تعهد قرار داد و موجب بهبود روابط و رفع مشکلات دو کشور که در زمان رژیم قبلی در مورد حمایت از جنبش های آزادی بخش و موضوعات دیگر وجود داشت، شد.

از دیگر دلایل در بهبود روابط در کنار تغییرات سیاسی در ایران، می توان به آغاز حکومت «شاذلی بن جدید» رئیس جمهور وقت الجزایر اشاره کرد. بدون شک یکی از مهم ترین عوامل در ایجاد مواضع مثبت بین ایران و الجزایر در زمان انقلاب، فوت هواری بومدین رئیس جمهور پیشین الجزایر، در قبل از انقلاب که روابط صمیمانه ای با شاه داشت، بود که باعث روی کار آمدن دولت جدید در الجزایر و از بین رفتن عامل بدبینی برای رژیم انقلابی ایران نسبت به الجزایر شد (مسجد جامعی، 1367). همزمان با حکومت شاذلی، الجزایر از مشکلات اقتصادی و تا حدودی سیاسی رنج می برد و همواره به دنبال آن بود که با بهبود روابط با کشورهای دیگر جهان از تنش های بیشتر برای کشورش جلوگیری کند و با توجه به مواضع معتدل تر الجزایر نسبت به دیگر کشورهای عربی در قبال ایران و همچنین نقش فعال و تاثیرگذارش درجنبش عدم تعهد، این کشور از همان آغاز پیروزی انقلاب  اسلامی آن را تایید کرده و رژیم جدید ایران را به رسمیت شناخت که با توجه با دیدگاه های مشترک طرفین عللی برای گسترش روابط شد (هرمیداس باوند، 1379/6/20).

از حوادث و نقاط مهمی که در سال های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطفی برای ارتقا روابط ایران و الجزایر و اعتماد به این کشور در سیاست خارجی برای همکاری های بیشتر شد، می توان به مساله گروگانگیری کارکنان سفارت امریکا توسط دانشجویان انقلابی ایران اشاره داشت که به میانجیگری الجزایر در این قضیه منجر شد. این مساله که پس از ماه ها اختلاف نظر بین امریکا و رهبران ایران و اصرار آنها به پذیرش شروط شان لاینحل به نظر می رسید و به  مساله اصلی در سیاست خارجی تبدیل شده بود، بالاخره طرف ایرانی پیشنهاد الجزایر برای میانجیگری و حل اختلاف را پذیرفت. از جمله دلایل پذیرش میانجیگری الجزایر از طرف ایران را می توان به داشتن سابقه مشترک همکاری ها با الجزایر مثل میانجیگری الجزایر در اختلاف با عراق در گذشته تا حدودی مواضع ایران پذیرفته شد و سیاست بی طرفانه الجزایر در این مساله و همچنین مسائلی که در جریان قطع روابط با امریکا و ایران مثل تعطیلی سفارت ایران در امریکا و توافق سفارت الجزایر به عنوان حافظ منافع ایران در امریکا و رفت و آمد هیئت های دیپلماتیک دو طرف اشاره داشت.

در این زمان دولت الجزایر اقدامات میانجیگرایانه و تاثیرگذار خود را از طریق نماینده خود، «سید رضا مالک» آغاز کرد که در نهایت با متقاعد کردن دو طرف و به خصوص ایران منجر به آزادی گروگانها و انتشار بیانیه الجزایر در ژوئیه 1981/بهمن 1359 بین دو طرف و حل مساله شد (مسجد جامعی، 1367).

حل مساله گروگان ها با میانجیگری الجزایر عامل مهم دیگری در گسترش روابط جمهوری اسلامی با این کشور در سال های بعد از آن شد به طوری که روابط محکم و خوبی بین دو طرف بوجود آمد. البته این نکته قابل ذکر است که هدف الجزایر درکنار حل این مساله، ارتقا جایگاه و وزنه خود در صحنه بین المللی و حل مشکلاتش با امریکا بود و این میانجیگری را در کنار سابقه  همکاری مشترک با ایران باید جزئی از دیپلماسی الجزایر برای ارتقا جایگاه بین المللی اش، همکاری بیشتر با امریکا و کاهش وابستگی به فرانسه در نظر گرفت.

در ادامه بررسی روابط ایران و الجزایر در دوران انقلاب اسلامی می توان به دیدارهای رسمی متعددی که بین مقامات دو کشور بعد از قضیه گروگانگیری و تا اواخر دهه 60 شمسی صورت گرفت اشاره داشت که در این دیدارها دو کشور به همکاری بیشتر دو جانبه و دیدگاه های مشترک در  مسائل مختلف تاکید داشتند. در اینجا برخی از مهم ترین این دیدارها ذکر می گردد:

- در 8 آبان 1358 هیئتی به ریاست نخست وزیر دولت موقت و به همراهی وزیر امور خارجه در  جشن های بیست و پنجمین سالگرد انقلاب الجزایر شرکت کرد که نشان از اهمیت روابط دو کشور در آن دوران داشت.

- در 17 آبان 1359 یک هیئت ایرانی به سرپرستی رئیس مجلس و همراهی تنی چند از نمایندگان و برخی از مقامات دیگر عازم کشور های الجزایر، لیبی و سوریه و لبنان شدند. این هیئت در الجزایر با رئیس جمهور، رئیس مجلس و نخست وزیر آن کشور ملاقات نموده و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال جنگ تحمیلی را بیان داشت. به دنبال این سفر دفتر سیاسی جبهه آزادی بخش الجزایر (حزب حاکم در الجزایر) با صدور بیانیه ای ضمن ابراز تاسف از جنگ ایران و عراق و تاکید بر عدم توسل به زور و عدم دخالت در امور یکدیگر و حل اختلافات دو کشور بر مبنای اعلامیه 1975 الجزایر، از طرفین خواست که قوای خود را به مواضع قبل از جنگ برگردانند.

در این دوران با توجه به انزوای ایران در منطقه و جهان وجود رابطه در این سطح با یک کشور مسلمان و عرب برای ایران غنیمت مهمی به شمار می رفت، علاوه بر اینکه مواضع بی طرفانه و حتی در برخی مواقع به نفع ایران در مساله جنگ تحمیلی در این دوران داشت.

- در آبان ماه 1364، «محمد شریف ماعدیه» مسئول دبیرخانه دائمی کمیته مرکزی جبهه آزادی بخش ملی الجزایر در راس هیئتی از مقامات بلند پایه به ایران سفر کرد. طی این سفر دو کشور توافق کردند که ایران در مساله صحرای غربی از الجزایر حمایت کند و الجزایر متعاقبا در جنگ  عراق علیه ایران، از ایران حمایت کند (مجیدی سورکی، پیشین: 100). در این دیدار مقامات دو کشور جدا از بحث ها و توافقات حساس و امنیتی توافق کردند که الجزایر بعنوان یک کشور عربی و مهم در جهان عرب، در جهت بهبود روابط ایران و فلسطین بکوشد و ایران نیز با توجه به موقعیت انقلابی اش برای بهبود روابط الجزایر و لیبی تلاش کند و دو کشور بر بهبود روابط در چارچوب کشور های ضد استکباری تاکید کردند.

- در شهریور 1366 به دنبال حوادث مکه که طی آن حدود 400 نفر از حجاج ایرانی به شهادت رسیدند، وزیر خارجه وقت الجزایر، «احمد طالب ابراهیمی» طی دیداری با همتای ایرانی خود در تهران از حوادث مکه ابراز تاسف نموده و بر پشتیبانی کشورش از انقلاب اسلامی تاکید کرد.

- در این زمان اینگونه موضع گیری از طرف الجزایر به نفع ایران موجب گسترش تمایل همکاری ایران با الجزایر در همه ی زمینه ها شده و نشان از اهمیت ایران برای الجزایر و عمق روابط دو طرف بر اساس ایدئولوژی انقلابی و فعالیت هایشان در قالب جنبش عدم تعهد داشت که در کنار ایران که بر اساس ایدئولوژی انقلابی به سیاست ضد امپریالیستی روی آورده بود، الجزایر همچنان به عنوان یک عضو فعال در جنبش عدم تعهد به حمایت از کشورهای این جبهه و مخالفت با امریکا و هم پیمانانش در سیاست جهانی و منطقه ای از جمله مساله کشتار حجاج ایرانی در عربستان و با حمایت آمریکا همراه بود، پرداخت.

- در کنار بازدیدهای دیگر می توان به پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران و موضع الجزایر اشاره داشت. در این زمان سخنگوی وزارت امور خارجه الجزایر «زیلان  ازهارات» خرسندی کشورش را در مورد این خبر اعلام و آن را تحول مثبتی در جهت برقراری صلح و جو همزیستی مسالمت آمیز و حسن همجواری اعلام نمود. همچنین با قبول آتش بس بین ایران و عراق، آقای شاذلی بن جدید پیام تبریکی به رئیس جمهور وقت ایران ارسال نمود (همان: 101).

- در مهر ماه 1368 آقای دکتر ولایتی ضمن سفر به الجزایر با مقامات آن کشور از جمله شاذلی بن جدید و رایح بیطاط  رئیس مجلس الجزایر در خصوص تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی و اعلام آخرین تحولات مربوط به قطعنامه 598 ملاقات و مذاکره نمود.

البته در دهه 60 در کنار همکاری دوجانبه دو طرف به خصوص طرف الجزایری ابتکار هایی در زمینه حل مسائل منطقه ای به خصوص مسائل کشورهای مسلمان و مسائل مطرح در سازمان کنفرانس اسلامی داشته اند که از جمله اینها می توان به سفر شاذلی بن جدید به برخی کشور های منطقه از جمله ایران برای حل بحران خلیج فارس و رایزنی با کشورهای منطقه اشاره کرد.

 

انتخابات الجزایر ، مشکلات داخلی و قطع روابط

بعد از وقوع انقلاب اسلامی در ایران تا اواخر دهه 60 ش برای مدتی بیش از یک دهه و با وجود جنگ ایران با یک کشور عربی، شاهد بهبود روزافزون و ارتقای روابط ایران با الجزایر بوده ایم، اما در سال های پایانی دهه 60 به دلیل مسائل داخلی در الجزایر و متهم شدن ایران به دخالت در امور داخلی الجزایر، سطح روابط سیاسی و دیپلماتیک و بعد از آن سطح روابط در همه ی زمینه ها بین دو کشور کاهش یافته و دوران سرد و خاموشی روابط آغاز شد.

بعد از استقلال الجزایر در سال 1962 و حاکمیت جبهه ازادیبخش ملی که پیشرو مبارزات ضد استعماری بود، تا اواخر دهه 80 میلادی رژیم تک حزبی در این کشور باقی ماند ولی در این دوره و با تصویب قانون تشکیل احزاب سیاسی در الجزایر احزاب متعددی در صحنه سیاسی این کشور شکل گرفتند، اما عنصر مهم و تاثیر گذار در روابط  این کشور با ایران، تشکیل جبهه نجات اسلامی الجزایر بعنوان اولین حزب اسلامی الجزایر در سال 1988 توسط آقای عباس مدنی استاد دانشگاه  الجزایر بود. این جبهه در سال 1989 مشروعیت پیدا کرد و به سرعت در بین اقشار مسلمان الجزایر توسعه یافت (http://islamworld2020.persianblog.ir/post/143). در این میان نقطه آغاز بحران را می توان انتخابات سراسری شهرداری که در سال 1369/1990 در الجزایر برگزار شد، دانست. در این انتخابات جبهه نجات اسلامی که بین مردم مسلمان طرفداران زیادی بدست آورده بود، موفق شد 54% آرا را به خود اختصاص دهد و جبهه آزادی بخش ملی (حزب حاکم) فقط 28%  آرا را کسب کرد. این امر سبب نگرانی مقامات الجزایری شد و با ترس از دست دادن قدرت انتخابات را منحل و در پنجم ژوئیه 1991 رهبران جبهه نجات اسلامی، شیخ عباس مدنی و معاون او علی بلحاج را دستگیر و به 12 سال زندان محکوم کردند. مدنی، نفر اول جبهه را در اقامت اجباری گرفتار کردند و در آوریل 1992 جبهه نجات اسلامی نیز منحل اعلام شد (Ibid).

در این میان مقامات الجزایر که به دنبال سپر بلایی برای توجیه عمل غیر قانونی خود برای کسب قدرت بودند و با توجه به اینکه در آن زمان جمهوری اسلامی ایران بنا بر ایدئولوژی خود در چارچوب عدم دخالت در امور داخلی دولتها به حمایت از جنبش های اسلامی می پرداخت، جمهوری اسلامی ایران را به حمایت غیر قانونی از گروه های اسلامی الجزایر و ارتباط با آنها متهم کردند و برای کاهش فشارهای داخلی و انحراف افکار عمومی بدون داشتن مدرک و دلایل موثق، دولت ایران را به دخالت در امور داخلی و حمایت از اسلام گرایان متهم و به طور یکجانبه روابط دیپلماتیک را قطع کردند.

در این میان روزنامه «لیبرته» چاپ الجزایر در تاریخ 26 مرداد  1369 دلایل قطع روابط را بدون ارائه مدارک مستند، حمایت بی دریغ ایران از اسلام گرایان الجزایر و ارائه کمک های مالی و تسلیحاتی به انها اعلام کرد. روزنامه «الخبر» نیز با انتشار خبر جعلی گشایش مرکز فرهنگی ج.ا.ایران در شهر «وجده»ی مرااکش در سال های گذشته اشاره کرد و مدعی شده بود که هدف ج.ا.ایران از افتتاح چنین مرکزی در نزدیکی مرز الجزایر، اقدام علیه دولت الجزایر است (ابرار: 1379/6/21).

با توجه به این موارد می توان به این نتیجه رسید که دولتمردان الجزایر برای توجیه عمل غیر قانونی خود یعنی لغو انتخابات و حفظ قدرت با استناد به این موارد ایران را محکوم به دخالت در امور داخلی خود کرده و با اعلام اینکه جبهه نجات اسلامی مورد حمایت غیر قانونی ایران قرار گرفته انتخابات را منحل کردند.

در این زمان و همزمان با دستگیری رهبران جبهه نجات اسلامی در1370 و به دنبال اظهارات مقام معظم رهبری و وزیر وقت امور خارجه ج.ا.ایران، سفیر ایران در الجزیره برای ارائه پاره ای توضیحات در مورد اظهارات مقامات ایرانی در ارتباط با ناآرامی های داخلی الجزایر به وزارت امور خارجه آن کشور فرا خوانده شد (مجیدی سورکی، پیشین: صص102 و 103). در این رابطه نیز رسانه های الجزایر تبلیغات وسیعی علیه ایران به راه انداختند و اظهارات مقامات ایران را دخالت ایران در امور داخلی الجزایر قلمداد کردند. در این زمان مقامات الجزایر ترجیح دادند روابط خود را با الجزایر قطع کنند و در این راستا در 10 مهر 1370 آخرین سفیر الجزایر، آقای «محمد العربی ولد خلیفه» تهران را ترک کرده و جانشین وی آقای «مسعود خلیلی» به عنوان کاردار امور سفارت را بر عهده گرفت. در تاریخ 71/10/30 با توجه به تمایل دولت الجزایر برای کاهش سطح روابط ، سفیر جمهوری اسلامی ایران در الجزیره، این کشور را ترک کرده و سطح روابط به کاردار کاهش یافت. اندکی پس از این رویداد سفارت ایران در الجزایر تعطیل شد و هر یک از دو کشور نمایندگان خود را فرا خواندند و به این ترتیب در سال 1371 رابطه دو کشور بطور کامل قطع شد. از این زمان مقامات الجزایری حتی اجازه حضور خبرنگار ایران در الجزایر را ندادند و از او خواستند تا ان کشور را هر چه زودتر ترک کند تا بدینوسیله نگذارند حتی اخبار این کشور به ایران برسد.

 

برقراری مجدد روابط ایران و الجزایر 

بعد از یک دوره قطع روابط از سال 1371، دیدار روسای جمهور ایران و الجزایر در اجلاس هزاره سازمان ملل متحد در سال 2000م/1379 ش منجر به از سرگیری روابط دیرینه دو کشور در سطح بالای دیپلماتیک شد. در واقع با تغییر رویکردها و دیدگاه های دو کشور که با تغییرات و اصلاحاتی در عرصه داخلی آنها حادث شده بود، مثل سیاست تعدیل در الجزایر در اقدامات سرکوب گرایانه داخلی و طرح آشتی ملی در این کشور و همچنین اتخاذ استراتژی تنش زدایی در نتیجه تغییر دولت در ایران، رهبران دو کشور با رفع سوء تفاهم ها به دنبال تجدید روابط گذشته بودند که با دیداری که  آقای خاتمی با آقای «بوتفلیقه» رئیس جمهور الجزایر در شهریور 1379 در حاشیه اجلاس هزاره سران سازمان ملل متحد داشتند، با گفتگو درباره مسایل دوجانبه، منطقه ای و جهان اسلام مواضع خود را به طور روشن بیان کردند و در مصاحبه مطبوعاتی مشترک خبر از آغاز روابط سیاسی رسمی بین دو طرف دادند (اطلاعات، 79/6/19).

در این دیدار که دو طرف به وجود پیوندهای مستحکم بین دو طرف اشاره داشتند و از اسلام به عنوان عامل وحدت ساز در این روابط تاکید کردند، اظهار امیدواری کردند که با درس گرفتن از گذشته بتوانند با همکاری در مسایل منطقه ای و بین المللی به ارتقای جایگاه خود و نقش آفرینی بیشتر در عرصه بین المللی کمک کنند. این دیدار همچنین در کنار ایجاد زمینه ای برای از سرگیری روابط، زمینه ی مناسبی برای دیدارهای بعدی مسئولان بلند پایه دو کشور برای گسترش همکار یها بوده است و در بررسی روابط ایران و الجزایر به عنوان یک نقطه مثبت همکاری بین دو کشور عمده جهان اسلام در نظر گرفته می شود.

 

روابط سیاسی و دیپلماتیک  پس از برقراری مجدد روابط

هم اکنون روابط سیاسی دو کشور در سطح بالایی قرار دارد و مقامات دو کشور با بازدیدهای دوجانبه در پی اجرای دیدگاه های مشترک خود هستند. این روابط را می توان ناشی از اراده تاریخی رهبران دو کشور برای برقراری مجدد روابط و 4 دیدار مهم بعدی رهبران دو کشور دانست که باعث ایجاد روابط دوستانه عمیقی بین دو کشور شده که به صورت الگویی برای روابط ایران با برخی دیگر کشورهای عربی منطقه درآمده است.

از انگیزه ها برای گسترش روابط می توان به حضور مشترک ایران و الجزایر در سازمان ها و مجامع جهانی مثل گروه 77، سازمان کنفرانس اسلامی، اوپک و عدم تعهد اشاره کرد که هر دو طرف به خاطر نیاز مشترک برای حمایت از یکدیگر و منافع مشترکی که دارند، سعی در ارتقای روابط و تبادل نظرات برای همکاری و کسب منافع مشترک دارند و از جمله ی این موارد می توان به مواضع مشترک دو کشور در مسائل جهان اسلام به خصوص همکاری آنها در قالب سازمان کنفرانس اسلامی اشاره کرد که هر دو کشور به دنبال حل مسائل از طرق دیپلماتیک بوده و بارها تروریسم در هر نوعش را محکوم کرده اند (رسالت، 86/5/21). از دیگر این موارد می توان به حضور فعال الجزایر در اتحادیه افریقا اشاره کرد که ایران این کشور را به چشم یکی از شرکای اصلی افریقایی خود و دروازه ای برای گسترش مناسبات با دیگر کشورهای افریقایی در نظر می گیرد.

دو کشور همچنین در رای گیری در مجامع بین المللی، به دنبال رابطه مثبتی که بین آنها برقرار شده، به حمایت از مواضع یکدیگر پرداخته اند که مسائل مربوط به حقوق بشر و قضیه هسته ای ایران از این دسته موضوعات هستند، همچنانکه دکتر موالی زاده سفیر سابق کشورمان در الجزایر بیان داشته، نماینده الجزایر در کمیسیون حقوق بشر در تمامی جلسه ها به نفع ما رای داده است و از مواضع ایران حمایت کرده است (اطلاعات، 82/6/18). از موارد دیگر می توان به حمایت الجزایر از موضع هسته ای ایران در مجامع بین المللی، به عنوان کشوری در حال توسعه اشاره کرد تا جایی که به دنبال حمایت های الجزایر از حقوق هسته ای ایران، مقامات ایرانی آمادگی خود را برای انتقال تجربیات و دانش هسته ای و همکاری در این زمینه با الجزایر ابراز داشته اند (www.algeria-event.com/article610.html).

دو کشور همچنین همیشه در قالب دو کشور عضو جنبش عدم تعهد مواضع شان را علیه کشورهای توسعه یافته و فعالیت های یک جانبه آنها در مواقع مختلف ابراز کرده اند. در نشستی که در اجلاس یونسکو در سال پایانی ریاست جمهوری آقای خاتمی در دیدار با بوتفلیقه برگزار شد، دو رئیس جمهور از انحصار قدرت های بزرگ در زمینه های علم یو تکنولوژیک و عدم انتقال آنها انتقاد کرده و موضع جدی تری در مقابل سیاست های کشورهای غربی به خصوص امریکا در منطقه، به ویژه سیاست های این کشور در عراق، فلسطین و لبنان اتخاذ کرده و ضمن اعلام مواضع مشترک خود از دخالت آنها در امور کشورهای مسلمان ابراز نارضایتی داشته اند (http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL-ID).  

به دنبال این همکاری ها و حمایت از مواضع یکدیگر دو کشور در سیاست بین الملل و مسائل جهانی مورد توجه هر یک از طرفین، همکاری مهمی با یکدیگر داشته، به طوری که پس از برقراری مجدد روابط در سال 2000/1379 و روی کار آمدن دولت جدید در ایران، این روابط به فراموشی سپرده نشده و دو کشور در مسائل مهم در کنار یکدیگر بوده اند. از جمله این همکاری ها می توان به مواضع بوتفلیقه توجه کرد که چندین بار به صورت انتقادی از تحریم ایران سخن گفته و مخالفت خود را با سیاست غرب علیه ایران اعلام کرده است و یا در رایزنی مقامات الجزایر یا ایران با قدرت های بزرگ، این دو کشور همواره بر نقش محوری یکدیگر درحل مسائل منطقه ای تاکید داشته اند (www.bashgah.net/pages-23841.html).

به هر حال باید توجه داشت که بر اساس توافقات دو طرف، این روابط را نمی توان روابطی ساده و گذرا دانست. بلکه تهران و الجزیره با پیاده کردن یک نقشه راه برای همکاری گسترده تر سعی در گسترش روابط در همه ی زمینه ها دارند. به طوری که هم اکنون تهران و الجزیره در سازمان ملل و در مناقشات جهانی به دلیل موقعیت استراتژیک شان در چهار راه غرب و شرق، همکاری وسیعی را آغاز کرده اند، الجزایر حامی حقوق هسته ای صلح آمیز ایران در مجامع بین المللی است و با اعمال فشارهای غرب مخالفت کرده است، تهران نیز در مشکل اصلی امنیتی الجزایر یعنی معضل تروریسم به حمایت از این کشور پرداخته و در کنار ارائه پیشنهاد و مشاوره در این زمینه همواره تروریسم را به هر شکل آن محکوم کرده است که این مواضع از طرف ایران برای الجزایر که همیشه با مواضع دوگانه کشورهای غربی روبرو بوده است، اهمیت فراوانی دارد (Ibid).

به دنبال ارتقای روابط سیاسی بین ایران و الجزایر و تمایل طرفین به گسترش همکاری ها در سایر زمینه ها، وزیر دفاع پیشین ایران، آقای شمخانی در دیداری که در الجزایر با مقامات الجزایری داشته، موفق به کسب توافق در زمینه ی دفاعی – تسلیحاتی با آنها شد و دو طرف قول همکاری بیشتر در این زمینه را در آینده دادند. از دلایل این امر می توان به پیشرفت ایران در زمینه تسلیحات و نیاز الجزایر بخصوص جهت مبارزه با تروریسم اشاره داشت که بر اساس توافقات بین شمخانی و رئیس جمهور الجزایر و وزیر دفاع این کشور، سعی بر آن شده است که همکاری ها در زمینه دفاعی – امنیتی به خصوص تجهیزات نظامی و امکانات فنی دفاعی به سطح قابل قبولی برسد (www.globalsecurity.org/wmd/lib ... 05/Iran-050404-irna04.htm).

 

روابط فرهنگی و علمی

دو کشور ایران و الجزایر در گذشته و در دوران کنونی با توجه به مشترکات فرهنگی و وجود علایق علمی و فرهنگی در کنار روابط سیاسی، همکارهایی نیز در این زمینه ها داشته اند که از جمله این موارد می توان به تاسیسس کرسی زبان فارسی در دانشگاه الجزایر در سال 1348 بعد از آغاز روابط اشاره داشت. در دوران بعد از انقلاب اسلامی به خصوص دوران بعد از تجدید روابط، در این زمینه همکاری هایی بین دو طرف وجود داشته که به مذاکرات وزارت علوم ایران برای ایجاد کرسی زبان فارسی در دانشگاه «قستنطنیه» الجزایر می توان اشاره کرد. از عوامل زمینه ساز در این مورد، صرف نظر از اینکه زبان فارسی زبان دوم جهان اسلام به شمار می رود، باید به اشتیاق الجزایری ها در این زمینه و وجود تصویری مثبت از ایران در اذهان مردم این کشور که باعث علاقه آنها به زبان فارسی شده اشاره کرد، تا جایی که در سال 1381 که سمینار بزرگداشت سعدی در الجزیره توسط سفارت ایران برگزار شد، استقبال بسیار خوبی از آن شده و برخی از شخصیت های علمی و فرهنگی الجزایر تمایل خود را برای فراگیری زبان فارسی و راه اندازی کرسی آن در دانشگاه های الجزایر اعلام داشتند.

در این رابطه مقامات رسمی دو کشور نیز همواره بر ارتقای روابط فرهنگی تاکید داشته و آن را زمینه ای برای تعمیق روابط در سایر زمینه ها می دانند، به طوری که آقای احمدی نژاد در دیدار با وزیر فرهنگ الجزایر در تهران، فرهنگ را ریشه پیوندهای دو طرف دانسته و بر اهمیت نقش آن تاکید کردند (www.presstv.ir/detail.asp).

در راستای تقویت روابط فرهنگی دو کشور تاکنون چندین موافقتنامه و تفاهم نامه در زمینه ی همکاری های فرهنگی شامل صدا و سیما، آموزش عالی و آموزش و پرورش و ... بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری دموکراتیک خلق الجزایر منعقد شده است و همچنانکه اشاره شد سمینارهایی با موضوعات فرهنگی از طرف ایران در الجزایر برگزار شده است. همچنین در سال 1386 اولین هفته فرهنگی ج.ا.ایران  با حضور رئیس جمهور و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مشارکت هنرمندان ایرانی در الجزایر برگزار شد که متقابلا الجزایر در اردیبهشت 1387 اولین هفته ی فرهنگی خود را در تهران برگزار کرد (www.mfa.gov.ir/cms/algeria/fa/culturalpart).

دو کشور همچنین اقدام به اعزام قاریان قرآن در کشور دیگر کرده و در مسابقات قرآنی که دو طرف برگزار کرده اند به صورت مرتب شرکت جسته اند. در زمینه ی علمی نیز می توان به برنامه های تبادل استاد و دانشجو و تفاهم نامه هایی که در این زمینه بین دو کشور وجود دارد اشاره کرد که اعزام اساتید زبان فارسی برای تدریس در الجزایر از جمله این موارد است.

 

روابط اقتصادی ایران و الجزایر

نقطه مرکزی و عمده همکاری های اقتصادی ایران و الجزایر در گذشته مربوط به سیاست نفتی دو کشور در اوپک بود که با توجه به اینکه هر دو کشور در زمره ی کشورهای اصلی تولید کننده نفت بودند، با هدف جلوگیری از کاهش قیمت نفت و عدلانه کردن قیمت آن، به دنبال تعیین سهمیه برای تولید نفت برای هر یک از کشورهای عضو بودند که این روند در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران نیز ادامه یافت. در ارتباط با هماهنگی بیشتر در این زمینه نیز هیات های بلند پایه اقتصادی و سیاسی دو کشور جلسات مشترکی برای تعیین سیاست های نفتی شان برگزار کردند.

در زمینه بازرگانی نیز در بعد از انقلاب در سال 1362 آقای عسگر اولادی وزیر بازرگانی وقت ایران در راس یک هیات بازرگانی به الجزایر سفر کرد که طی این دیدار دو کشور پیش نویس موافقت نامه بازرگانی بین ج.ا.ایران و الجزایر و موافقت نامه تشکیل کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی، فرهنگی، علمی و فنی را به امضا رساندند (موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی،1363: صص 86 و 87). بعد از آن نیز تا زمان قطع روابط در سال های 1370 و 1371 دیدارها و موافقت نامه ایی بین طرفین صورت گرفت ولی روابط تجاری و بازرگانی دو طرف عملا رشد چندانی را نداشته است.

در سال 1379 و بعد از آغاز مجدد روابط دو کشور، به این نکته که توسعه روابط و ایجاد همکاری های بلند مدت به روابط اقتصادی وابسته است توجه شد و برای اینکه این روابط تحت الشعاع مشکلات و بی ثباتی ها در افریقا و روابط خاص دو کشور  با برخی کشورها دیگر قرار نگیرد، دو طرف به دنبال نهادینه و مستحکم کردن روابط دو جانبه از طریق همکاری های اقتصادی شدند که خوشبختانه در آن زمان نیز کالاهای مورد نیاز الجزایر از آن دسته اجناسی بود که با کیفیت مناسب و قیمت مناسب جهانی در ایران تولید می شد و ایران می توانست با افزایش میزان صادرات خود به الجزایر، علاوه بر مزیت اقتصادی، آینده روابطش را با این کشور تضمین کند (شکور، 80/11/30).

با وجود این برنامه ریزی ها از ابتدای از سرگیری روابط متاسفانه حجم روابط اقتصادی بین دو طرف بسیار کمتر از پتانسیل های موجود دو طرف است. بنا به گفته کارشناسان، تلاش و همکاری نهادهای دولتی و فعال شدن موسسات خصوصی و تجاری می تواند در زمینه فعال کردن روابط اقتصادی نقش داشته باشد و در دیدارهایی که بین مقامات دو کشور صورت می گیرد هر دو طرف به افزایش سطح روابط اقتصادی، همپای همکاری های سیاسی تاکید دارند (خبرگزاری آریا، 88/4/11) و البته راه حل ها و زمینه ها نیز برای گسترش روابط وجود دارد که می توان به برگزاری کمیسیون های مشترک دو کشور که در رفع مشکلات تاثیر گذارند، اشاره کرد. البته در این دیدارها موافقت نامه های دیگری نیز به امضا رسیده که با توجه به خصوصیات اقتصادی دو کشور و نیازها و امکانات متقابل آنها، اجرای آنها امکانپذیر به نظر می رسد. مثل قول همکاری و مشارکت ایران در ساخت یک میلیون ساختمان مسکونی در الجزایر همراه با خدمات فنی و مهندسی یا تشکیل شورای تجاری ایران و الجزایر در سال 2006 که در آن دو طرف قول دادند در زمینه های چون پتروشیمی، احداث خط آهن، نساجی، پوشاک، تراکتورسازی، کامپیوتر و صنایع الکترونیک همکاری کنند (جهان اقتصاد، 85/6/28) که متاسفانه بیشتر اینها عملی نشده است.

در دو سال اخیر تحرکات جدی تری برای ارتقا روابط اقتصادی از سوی دو طرف صورت گرفته است که می توان به سفر عبدالعزیز بوتفلیقه رئیس جمهور الجزایر در آگوست 2008 همراه با 5 تن از وزرای خود به تهران اشاره کرد که مقامات دو کشور علاوه بر تاکید بر اجرای سریع توافقات قبلی، آمادگی خود را برای همکاری در زمینه های ساختمانی، سیمان، صنایع دارویی، قطعات ماشینی و نفت و گاز با توجه به امکانات خود اعلام داشتند و امید همکاری های بیشتر در آینده نزدیک می رود (www.g15.org/bulletinaugust08.pdf).

در این زمینه و برای ارتقا روابط اقتصادی، وزیران مسکن دو کشور با توجه به نیاز الجزایر به ساخت و ساز و مصالح ساختمانی توافق کردند که کارخانه ی سیمانی با ظرفیت تولید یک میلیون تن برای هر سال در الجزایر احداث و ایران 51% سهم آن را داشته باشد. بنا بر برآوردهای اولیه هزینه ساخت این پروژه بیشتر از 300 میلیون دلار امریکا است که رقم سرمایه گذاری ایران در الجزایر و میزان روابط تجاری آنها را به سطح بالایی می رساند (www.bi-me.com/main.php =22702).

همچنین بنا به گزارش ایرنا و در پی موافقت نامه های اولیه، شرکت ایران خودرو – بزرگترین تولید کننده خودرو در خاورمیانه – به دنبال احداث کارخانه در الجزایر است که نشان از گسترش روابط اقتصادی و سرمایه گذاری ایران با الجزایر در سال های اخیر دارد (www.memrieconomicblog.org/bin/contentcgi?news=1742).

برای بررسی روند رو به رشد روابط تجاری ایران با الجزایر کافی است به آمار تجاری دو کشور در برخی از سال های یک دهه اخیر با نگاه به جدول زیر توجه کنیم:

ارزش: هزار دلار

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

جدول روابط تجاری ایران با الجزایر 

 

در اینجا و برای تشریح بهتر وضعیت تجاری دو کشور طی سال های اخیر بهتر است به مهم ترین اقلام تجاری

دو طرف بنا به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران (به ارزش هزار دلار) توجه شود:

- مهم ترین اقلام صادراتی ایران به الجزایر (به ارزش هزار دلار): وسایط نقلیه 8500، وسایل با سوخت گازی 4516، اشیاء ساخته شده از سنگ 477، پسته 414، رادیاتور 359، فرش 287 و کشمش 254.

- مهم ترین اقلام وارداتی ایران از الجزایر (به ارزش هزار دلار): بنزین 66214، جیوه 255، دستگاه های گیرنده و فرستنده 59 و شیر مخصوص تجاری 43 (www.fa.tpo.ir/defaolt.aspx?app=Datacategory&;page=CategoriesView).

همانطور که جدول و آمار ارائه شده نشان می دهد صادرات ایران به الجزایر تقریبا روند رو به رشد متعادلی را طی کرده است و هر ساله به صورت متعادل و با گسترش همکاری ها افزایش یافته است و عموما کالاهای صنعتی و نیمه صنعتی را شامل می شود که ایران می تواند با آشنایی بیشتر با وضعیت این کشور میزان صادرات خود را افزایش دهد. اما همچنانکه نمایان شد، صادرات الجزایر به ایران تا سالهای 1386 و 1387 عمدتا ناچیز بوده و رقم محسوسی را شامل نمی شود ولی به دنبال تحریم های صورت گرفته توسط دول غربی علیه ایران که در این زمان، ایران از لحاظ امنیت منابع بنزین در خطر قرار گرفته بود برای رفع نیاز ضروری داخلی خود به بنزین، قراداد واردات بنزین از الجزایر – که در گذشته نیز در تحریم ها همراه ایران بوده است – را امضاء می کند و به طور ناگهانی تراز تجاری دو کشور را به نفع الجزایر تغییر می دهد. البته شایان ذکر است که این افزایش ناگهانی در روابط تجاری دو کشور، اگرچه از طرف ایران اجباری بوده است، ولی در گسترش مناسبات تجاری دو کشور تاثیر قابل توجهی داشته است و صادرات ایران به الجزایر نیز از 5/15 میلیون دلار در سال 2006 به رقمی حدود 4/24 میلیون دلار در سال 2007 رسیده است (www.mfa.gov.ir/cms/cms/algeria/fa/news/news.html). البته همچنانکه مشاهده می شود سازمان توسعه تجارت ایران و نمایندگی های وزارت امور خارجه، آمار متفاوتی از میزان روابط تجاری ایران با الجزایر در دو سال اخیر نشان می دهند که در اینجا آمار هر دو مورد بیان شده است.

طبق گزارش سفارت خانه ابران در الجزیره، این افزایش صادرات به الجزایر ادامه داشته است به طوری که میزان صادرات تجاری ایران به الجزایر در هفت ماهه اول سال 2009 نسبت به میزان سال قبل افزایش یافته است و بنا به گزارش گمرک الجزایر، به رقمی بالغ بر 23/6 میلیون دلار رسیده که نسبت به آمار سال قبل در این مدت یعنی 17/2 میلیون دلار افزایش خوبی را نشان می دهد. طبق همین منبع صادرات ایران به الجزایر در سال های 2007 و 2008 به ترتیب 24/4 و 30 میلیون دلار اعلام شده است که با آمار سازمان توسعه تجارت ایران متفاوت است. در این میان بخش تجهیزات صنعتی با 19/8 میلیون دلار مهم ترین محصول صادراتی ایران به شمار می رود و بعد از آن به ترتیب مواد غذایی 1/9 میلیون دلار و محصولات نیمه ساخته 1/5 میلیون دلار در رتبه های بعدی قرار دارند (Ibid).

در کنار روند رو به رشد روابط اقتصادی دو کشور، در اینجا لازم است به مذاکرات دو کشور در زمینه تاسیس سازمانی شبیه اوپک برای گاز همراه با دو کشور عمده دیگر تولید کننده گاز یعنی روسیه و قطر اشاره کنیم. با توجه به اینکه ایران و الجزایر به ترتیب دومین و چهارمین ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارند و توجه به اهمیت انرژی در دنیای کنونی، این کشورها با هدف عادلانه کردن قیمت گاز، به دنبال تاسیس سازمانی مانند اوپک برای تولیدکنندگان گاز هستند که بتوانند با هماهنگی آن را با قیمت مناسبی به فروش برساند. در این روند هر چند از جانب غرب مخالفت هایی صورت گرفته است، ولی این چهار کشور مذاکرات خود را ادامه داده و در هدف خود جدی هستند، اگر چه ناهماهنگی هایی بین آنها وجود دارد. در این میان مذاکرات ایران و الجزایر در این زمینه با توجه به روابط موجود فی مابین آنها مهم بوده و اگر این امر صورت پذیرد، موجب تقویت و تعمیق همکاری همه جانبه بین دو کشور می شود. با توجه به اینکه دو کشور از تولید کنندگان عمده انرژی در جهان هستند، هماهنگی بین آنها در این زمینه می تواند آنها را به دو شریک استراتژیک برای یکدیگر در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا تبدیل کند (www.upstream online.com/live/article106840.ece).

در اینجا برای روشن شدن بهتر وضغیت روابط اقتصادی و بازرگانی بین دو کشور، به اهم اسناد امضا شده بین طرفین و مهم ترین اقدامات به عمل آمده در چارچوب روابط دو جانبه پرداخته می شود:  

 

اهم اسناد امضاء شده بین طرفین

- موافقت نامه بازرگانی بین دو کشور در سال 1382

- یادداشت های تفاهم در اجلاس های مشترک برگزار شده

- یادداشت های تفاهم همکاری بین اتاق های بازرگانی دو طرف

- موافقت نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف 1384

- موافقت نامه حمل و نقل هوایی برای راه اندازی خطوط هوایی 1384

- موافقت نامه حمل و نقل دریایی 1385

- موافقت نامه همکاری صنعتی 1386  

 

مهم ترین اقدامات به عمل آمده در چارچوب روابط دو جانبه

- ایجاد چارچوب حقوقی همکار یاز طریق امضای اسناد دو جانبه

- تقویت روابط تجاری دو کشور

- شناخت ظرفیت ها و پتانسیل های دو کشور

- ارسال اطلاعات مورد نیاز به طرف الجزایری

- تعیین و اعزام رایزن بازرگانی ایران در الجزایر (تیر ماه 1386)

- دعوت و حضور نمایندگان الجزایر در همایش افریقا در ایران (آبان ماه 1386) (www.fa.tpo.ir/detail.aspx?).

در ادامه با توجه به مطالب گفته شده درباره ی روابط تجاری – بازرگانی و اقتصادی دو کشور و زمینه های فرهنگی و سیاسی برای گسترش روابط، به مهم ترین پتانسیل های ج.ا.ایران برای صادرات به الجزایر بطور مختصر اشاره می شود و امید می رود در چارچوب روابط دو جانبه برای گسترش روابط به این موارد توجه شود: 

- ثبات نسبی سیاسی حاکم در الجزایر در یک دهه اخیر و علاقه مندی رهبران کنونی این کشور به رابطه با ایران.

- وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه الجزایر و نزدیکی آن با جامعه ایران بعنوان زمینه ای برای گسترش روابط و تسهیل کار بخش خصوصی.

- روند های جدید در اقتصاد الجزایر مثل مهیا شدن زمینه برای سرمایه گذاری خارجی در این کشور با توجه به تغییر رویکرد های مسئولان جدید.

- آمادگی این کشور برای واگذاری پروژه های مختلفی مثل مسکن، خدمات فنی – مهندسی و حمل و نقل و ارنباطات با توجه به پیشرفت های ایران در این زمینه ها و نداشتن تصویر منفی و استعماری از ایران.

- عدم اجازه به کشورهای اروپایی برای سرمایه گذاری در برخی از بخش های اقتصاد این کشور مثل هتل داری و صنایع غذایی که فرصت مناسبی برای ایرانیان فراهم می کند.  

اما بعد از بررسی ظرفیت ها و امکانات برای ارتقا روابط، باید به موانعی که تاکنون در توسعه هر چه بیشتر روابط تاثیر گذار بوده نیز اشاره داشت که با توجه وضعیت داخلی دو کشور و محیطی که در آن قرار گرفته اند و موضوعات بیان شده در صفحات قبلی، می توان به این موارد اشاره کرد:

- تعرفه بالای الجزایر در مورد کالاهای ایرانی، به این دلیل که با ایران توافق نامه تجارت آزاد ندارد و به دنبال آن کالاهای ایرانی با این تعرفه قدرت رقابت کافی برای فروش در بازار الجزایر در مقایسه با شرکای اصلی تجاری الجزایر یعنی امریکا و فرانسه، که از ظرفیت اقتصادی بالاتری نیز برخوردارند، ندارد.

- عدم شناخت کافی از یکدیگر که این مورد را می توان مانعی برای گسترش مناسبات ایران با همه کشورهای افریقایی به شمار آورد.

- ایجاد وقفه هشت ساله در روابط دو کشور.

- بعد مسافت و عدم وجود وسائل ارتباطی مناسب بین دو کشور که از عوامل بی انگیزگی بخش خصوصی برای سرمایه گذاری و حضور در صحنه اقتصادی کشور دیگر است.

- وجود بوروکراسی اداری (http://fa.tpo.ir/ParsDesign/files/DataCategory/Items/438.pdf).

- مشکل زبان که متاسفانه اکثر تجار ایرانی آشنایی کمی با زبان عربی و فرانسوی دارند.

- عدم شناخت و همچنین عدم همکاری سیستم های بانکی دو کشور برای تسهیل روابط. 

در پایان با توجه به تاریخچه روابط و بررسی روابط سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی دو کشور در طی سال های اخیر، پیشنهاد هایی در زمینه ی تجاری و فرهنگی که مقدمه و زمینه ساز روابط سیاسی و عامل مستحکم تر شدن آن می باشد، جهت رفع موانع و ارتقا روابط همه جانبه ارائه می گردد:

- ترغیب طرف الجزایری به امضای موافقت نامه اولویت تجاری میان دو کشور.

- اعزام هیئت های تجاری برای شناخت بهتر از وضعیت یکدیگر.

- برگزاری و شرکت فعال در نمایشگاه های تجاری دو کشور.

- ترغیب و تشویق بخش خصوصی با ارائه تصویری مثبت از الجزایر از طریق هدایت رسانه ها و نمایاندن نقاط مثبت آن برای بخش خصوصی.

- تاسیس شرکت های مشترک ایرانی – الجزایری برای گسترش روابط.

- برقراری خطوط ارتباطی مناسب.

- برگزاری همایش در رابطه با چگونگی روابط دو کشور.

- شناسایی و استفاده از زمینه های فرهنگی مشترک بین دو کشور از جمله دین مبین اسلام برای گسترش روابط و تعمیق پیوندها.

- همکاری دانشگاهی و تحقیقاتی و اجرای برنامه های تبادل استاد و دانشجو.

 

منابع

الف) کتب:

1-اولیویه، روه. شکست اسلام سیاسی «افغانستان، ایران و الجزایر»، مترجم عبدالکریم خرم، محل چاپ پیشاور

2- تامسون، الکس. مقدمه ای بر سیاست و حکومت در افریقا، مترجم احمد بخشی، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، تهران 1385

3- مجیدی سورکی، علی. الجزایر، موسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه، چ اول، تهران 1375

4- محمد، ابراهیم و دیگران. جبهه نجات اسلامی الجزایر، ترجمه و آماده سازی: موسسه مطالعات و اندیشه سازان نور، تهران 1384

5- مسجد جامعی، محمد. نگرشی به مسائل کشورهای جهان: سوریه، لیبی و الجزایر، موسسه بین المللی کتاب، چ دوم، تهران 1367

6- موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی. الجزایر، از سری انتشارات بررسی مسائل کشورها، 1363

 

ب) نشریات:

7- بخشی، احمد. بررسی تاریخ روابط خارجی ایران و افریقا، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 35، تابستان 1387

8- بخشی، احمد و علی گلیانی. بررسی فعالیت های سیاسی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای افریقایی (جزوه چاپی)، مرکز مطالعات افریقا دانشگاه تربیت مدرس، آبان 1380

9- شکوری، فرشته. روابط تجاری ایران و الجزایر، نشریه آسیا، 80/11/300

10- مشکور، سالم. ریشه های از سرگیری روابط ایران و الجزایر، مترجم م. باهر، ترجمان سیاسی، ش 44، مهر 1379

11- موجانی، سید علی. بحران الجزایر، دیدگاه ها و تحلیل ها، ش 116، اسفند 1376

12- هاشمی رفسنجانی، اکبر. دوران فترت روابط ایران و الجزایر سپری شده است، جمهوری اسلامی، 83/5/24

13- هرمیداس باوند، داود. ایران و الجزایر مناسبات خود را از سر گرفتند، خراسان، 79/6/20

14- یونس آراء، عبدالله. ایران و الجزایر و نقش آتی در اوپک گازی، همشهری، 15 و 81/2/16

15- عزم ایران و الجزایر برای برداشتن گام های اساسی در مسیر توسعه روابط، اطلاعات، 79/6/19

16- ایران و الجزایر؛ برقراری مجدد روابط دیپلماتیک، ابرار، 79/6/21

17- روابط ایران و الجزایر دیروز رسما از سر گرفته شد، اطلاعات، 79/6/19

18- روابط ایران و الجزایر در خور نام دو کشور نیست، جهان اقتصاد، 85/6/28

19- ایران و الجزایر در یک نگاه، رسالت، 86/5/21

 

پ)منابع اینترنتی:

20- Algeria-Iran foreign relations , www.Irantracker.org/foreign-relation/Algeria-Iran

21- Algeria Iran Qatar Russia negotiating creation of OPEC-like gas cartel , www.interfax-news.com/17/point/45/interview.aspx

22- Algeria , Iran expand ties , www.g15.org/bulletinaugust08.pdf , August 14 ,2008

23- Algeria keen on establishing “Gas OPEC”  ,  www.afrol.com/article/24865 , 27/03/2007

24- At  UNESCO , the president of Iran and Algeria urge continued among civilization , http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL-ID , 05/04/2005

25- Culture , roots of Iran – Algeria ties , www.presstv.ir/detail.asp ; , May 7 , 2008

26- Iran , Algeria calls for closer ties among Islamic states , www.tehrantimes.com/index-View.asp , Aug. 12 , 2008

27- Iran offers its expertise to Algeria , www.algeria-event.com/article610.html , Nov. 29 , 2006

28- Iranian defense minister wraps up visit to Algeria , www.globalsecurity.org/wmd/lib ... 05/Iran-050404-irna04.htm , 04/04/2005

29- Iran Khodro to build car plant in Algeria , www.memrieconomicblog.org/bin/content.cgi?news=1742 , 04/03/2008

 30- Iran to set up cement plant in Algeria , www.bi-me.com/main.php=22702 , July 20 , 2008

31- Iran and Algeria to discuss gas OPEC , www.upstreamonline.com/live/article106840.ece , Aug. 11 , 2008

32- www.web.worldbank.org/country/Algeria/

33- www.islamworld2020.persianblog.ir/post/143/

34- www.mfa.gov.ir/cms/algeria/fa/culturalpart

35- www.mfa.gov.ir/cms/algeria/fa/news/news3.html

36- www.bashgah.net/pages-23841.html

37- www.fa.tpo.ir/default.asp

38- www.Aryanews.com/Lct/fa-ir/news