مقدمه

از زمان غوغاهاي پس از انتخابات سال 2007 كنيا اين كشور تا حدودي از اوج به زير كشيده و رشد اقتصادي آن دچار اخلال شد. اما با تصويب قانون اساسي جديد، اين كشور مي رود كه به قدرت بلامنازع اقتصادي منطقه و مركز دايمي سياسي آن تبديل شود.

اگر چه سياست داخلي اين كشور كماكان با ادامه كار دولت ائتلافي كمي متزلزل است اما كم كم به سوي دست يابي به يك تعادل نسبي و حتي با كمي خوش بيني به سمت ثبات كامل پيش مي رود. اگر انتخابات بعدي رياست جمهوري اين كشور نيز كه قرار است در ماه اوت 2012 برگزار شود، مسالمت آميز و آرام به اتمام برسد مي توان حدس زد كه آينده سياسي اين كشور در حال انتقال به دستان "رايلا اودينگا"، نخست وزير كنوني دولت ائتلافي و كسي كه عده اي مي گويند با تقلب هايي كه در انتخابات گذشته صورت گرفت ناجوانمردانه پست رياست جمهوري را از دست داده است، مي باشد.

رايلا اودينگا

علي رغم حوادث خونين اوايل سال 2008، كه موجب ترسيدن گردشگران خارجي و سرمايه گذاران بين المللي شده بود، موقعيت كنوني كنيا در مقايسه با همسايگانش قوي تر و مستحكم تر از هميشه است. پس از وقفه اي دو ساله در اثر آن حوادث، اقتصاد اين كشور بار ديگر با سرعتي زياد در حال رشد است. رايلا اودينگا كه قدرت را با رئيس جمهور، موآي كيباكي تقسيم نموده است، رشد اقتصادي كشور را براي سال آينده 7 درصد و براي سال پس از آن 10 درصد پيش بيني نموده است. در بسياري از شاخص ها كنيا همين الآن هم قدرت خود را به عنوان رهبر منطقه باز يافته است.

 

كاستي ها و محاسن

اما هنوز هم نقاط ضعف و تاريكي در اين كشور ديده مي شود. از جمله اين نقاط ضعف، فساد اقتصادي و اداري است كه هنوز هم در كشور وجود دارد به طوري كه فقرا احساس مي كنند مغفول مانده اند و كسي به فكرشان نيست. البته اقداماتي در راستاي رفع آن برداشته شده و بر خلاف معمول در كنيا، چند تن از سياسيون برجسته كشور همانند موسس وتانگولا، وزير امور خارجه كشور، به اتهام فساد اقتصادي يا اداري از كار بركنار شده اند.

ترافيك نايروبي 

بر اساس سرشماري كه سال گذشته به انجام رسيد، جمعيت كنوني كنيا از 8 ميليون نفر در زمان استقلال در سال 1963 به حدود 39 ميليون نفر افزايش يافته اما در سال هاي اخير از سرعت رشد جمعيت، تا حدودي كاسته شده است. اين سرشماري همچنان نشان مي دهد 74 درصد جمعيت كنيا زير 34 سال و 64 درصد آنان زير 25 سال سن دارند ولي جوانان اميد چنداني براي دستيابي به كار ندارند. كارگران روزمزد شهري نيز حدود 250 شيلينگ كنيا (تقريباً 3 دلار) در روز دستمزد مي گيرند.

با وجود اين، طبيعي است كه جرم و جنايت نگراني دايمي مردم اين كشور است. شهروندان با درآمد بيشتر – اعم از سياه پوست و سفيد پوست – خارج از خانه خود نگهباناني مستقر نموده اند كه به صورتي شبانه روزي از آنها محافظت كنند. شركت هاي امنيتي خصوصي بيشتر از پليس مورد اعتماد مردم هستند. مردم هنگام رانندگي شبانه در جاده هاي خارج از شهر نگرانند.

با تمام اين ها كنيا كماكان موثرترين كشور شرق آفريقاست. بانك ها، هتل ها و مراكز خدماتي اين كشور به مراتب از رقباي خود در دارالسلام و كامپالا، پايتخت هاي كشورهاي تانزانيا و اوگاندا موفق ترند. سرانجام پروژه هاي بزرگ جاده سازي در اين كشور به راه افتاده است و انتظار مي رود با تكميل پل هاي روگذري كه در حال ساخت در نايروبي است، ظرف يك سال آينده از ميزان ترافيك آن كاسته شود. ناگفته نماند كه بيشتر اين پروژه ها را چيني ها اجرا مي كنند.

نفوذ تلفن همراه در ميان مردم كنيا بيشترين ميزان را در ميان كشورهاي منطقه داراست و از آنجا كه هزينه تهيه يك تلفن همراه در اين كشور بسيار پايين است، حدود 80 درصد جمعيت بالاي 15 سال اين كشور از موبايل استفاده مي كنند. سرويس بانكداري و انتقال وجه از طريق موبايل، كه توسط شركت سفريكوم (Safaricom) با نام M-pesa راه اندازي شده بسيار مورد استقبال مردم از دهقانان روستايي گرفته تا تجار بزرگ واقع شده است. با برخي از حساب ها، ميزان پولي كه از طريق اين سيستم در كنيا جابجا مي شود با 10 درصد توليد ناخالص داخلي اين كشور برابري مي كند.

 

جايگاه بين المللي

نايروبي همچنين پس از ژوهانسبورگ و پرتوريا سومين قطب فرودگاهي آفريقا نيز مي باشد و بسياري از آفريقايي ها از اين شهر به سوي مقاصد خود در سراسر دنيا پرواز مي كنند. نايروبي از اين لحاظ حتي از فرودگاه هاي لاگوس و ابوجا در نيجريه نيز پيش افتاده و از فرودگاه شهر دارالسلام كه مقر اتحاديه آفريقا در آن مي باشد، بالاتر قرار گرفته است.

در ماه جولاي پنج كشور عضو جامعه كشورهاي شرق آفريقا (EAC) تصميم گرفتند پروتكلي را اجرايي نمايند كه بر اساس آن قرار است جريان آزاد كارگر، كالا، سرمايه و خدمات ميان اين كشورها شكل گيرد. مدتي طول مي كشد تا اين پروتكل اجرايي شود اما مسلماً اجراي آن به نفع كنيا خواهد بود.

بسياري از سفارتخانه ها در نايروبي واحدهايي دارند كه از نزديك، مسايل سومالي و جنوب سودان را – كه مهم ترين مشكالت منطقه به شمار مي روند – پيگيري مي نمايند. كشورهاي روآندا، بوروندي و ساكنان شرق جمهوري دمكراتيك كنگو براي تجارت و كسب رفاه، نگاهشان به شرق است و مقصد بيشتر آنها نيز نايروبي است. آنها در اين راه، سعي مي كنند انگليسي و سواحيلي را در كنار زبان اصلي خود ياد گيرند.

مجموعه ساختمان هايي كه سازمان ملل در شمال كنيا در اختيار دارد بزرگ ترين مجموعه در آفريقاست كه چندين آژانس بين المللي مانند برنامه اسكان بشر سازمان ملل و برنامه محيط زيست اين سازمان در آنجا دفاتري دارند. لابي هاي بانفوذ بين المللي مانند شاخه بروكسل گروه بحران بين المللي به شدت مايلند دفتر آفريقاي خود را در نايروبي مستقر كنند.

پايتخت بازرگاني سومالي همانند مركز روابط ديپلماتيكش، نايروبي است. اتحاديه آفريقا و سازمان ملل سعي مي كنند بحران اين كشور را از كنيا كه در نگاه غرب به ويژه امريكا خاكريزي براي غرب است كه در خطر ضربه خوردن از افراطيون اسلام گرا است، مديريت كنند.

نايروبي مركز فعاليت بسياري از سرويس هاي امنيتي و اطلاعاتي غربي است كه به دنبال رديابي گروه هايي هستند كه سواحل غربي اقيانوس اطلس را ناامن نموده و در آن‌ها نفوذ كرده‌اند. كنيا همچنين اتحاد ديرينه غيررسمي خود با اسراييل را حفظ نموده است چرا كه مقامات كنيايي نگران رشد گروه هاي خودگردان اسلامي در سواحل خود و در ميان مسلمانان كنيايي (كه جمعيتشان از 10 تا 30 درصد كل جمعيت كشور تخمين زده مي شود) مي باشند.

بزرگ ترين چالش روز كنيا، جنوب سودان است كه مردمش به احتمال زياد در همه پرسي اوايل سال آينده ميلادي به استقلال رأي خواهند داد و احتمال وقوع درگيري هاي داخلي نيز وجود دارد. مقامات دولت كنيا اين منطقه را جبهه بعدي خود مي دانند و در حال ياري رساني به بوروكراسي متزلزل جنوب سودان است. اين كشور همچنين در مواقعي كه دولت مركزي سودان قصد تاديب و تنبيه جنوب را داشته باشد اجازه مي دهد تانكرهاي حمل نفت، بدون جلب توجه وارد اين منطقه شوند. كنيايي ها بيشترين خارجيان مستقر در جوبا، كه قرار است در صورت استقلال جنوب به پايتخت آن تبديل شود، را تشكيل مي دهند.

برنامه اي كه كنيايي ها بيش از ساير برنامه ها علاقمند به اجرايي شدن آن در ارتباط با جنوب سودان هستند احداث يك خط آهن، خط لوله نفت و خط اتصالي فيبر نوري از بندر بزرگ در حال ساخت "لامو" به "جوبا" است. بيشتر بخش هاي اين پروژه نيز قرار است با سرمايه و مهارت چيني هاي همه جا حاضر، اجرا شود. راه آهن مذكور در مسير خود ممكن است در سمت شمال شاخه اي به سمت اتيوپي نيز پيدا كند كه در اين صورت اين كشور 80 ميليوني را به بازارهاي كنيا هرچه نزديك تر خواهد نمود. به گفته يك منبع معتبر در كنيا، اجرا كردن قانون اساسي جديد و ختم به خير شدن مسأله جنوب سودان از مهم ترين دغدغه هاي رئيس جمهور كيباكي است.

اما اين سناريوي خوشايند براي كنيايي ها (رشد و توسعه سريع اين كشور و افزودن بر وزن خود در منطقه) به نخبگان هميشه آزمند اين كشور بستگي دارد كه تا چه حد بتوانند مشكلات داخلي خود را در درون كشور حل نمايند. مهم ترين اقدام در اين راستا اتحاد اين نخبگان براي تدوين و تصويب قانون اساسي جديد بود كه در ماه اوت به خوبي و با تأييد اكثريت مطلق كنيايي ها انجام شد. به موجب اين قانون اختيارات بيشتري به ايالت هاي اين كشور داده شده از قدرت رئيس جمهور كاسته شده و سعي شده با ايجاد موانعي بر سر راه قدرت مطلقه وي، بر دستورات و وظايف اجرايي آن تأكيد بيشتري شود.

 

آينده

بسياري از ناظران باتجربه كنيايي مرددند. آنها مي گويند نخبگان سياسي با پشتوانه اي كه از حمايت هاي قبيله اي دارند، سيستم جديد را نيز به نفع خود مصادره نموده و فساد به ساير بخش ها نيز سرايت كرده و احتمال دارد در سطح كشور همه گير شود. اما عده ديگري معتقدند روزنه اي از خوشبيني و اميدواري ظهور كرده است. قانون اساسي جديد، فضاي عمومي كشور را بهبود بخشيده است. مواردي مانند عزل وتانگولا سبب خوشبيني و اميدواري شده مي تواند نشانه اي از حركت دولت كنيا به سوي مسووليت پذيري بيشتر باشد.

سياست كنيا هنوز هم، چندان بحث هاي سياسي يا ايدئولوژيك را بر نمي تابد. در عوض همواره اتحادهاي موقتي متكي بر نژاد و قبيله ميان پنج گروه نژادي بزرگ كشور به وجود مي آيد. نظرسنجي هاي انتخاباتي رايلا اودينگا، رهبر بلامنازع قبيله لوو را كه در ميان مسلمانان و قشر فقير كشور نيز طرفداران زيادي دارد، در فاصله هجده ماه مانده به برگزاري انتخابات در صدر افراد داراي شانس براي پيروزي در انتخابات، مي دانند.

سه فاكتور مهم، اودينگا را در كسب پيروزي كمك مي كنند. اول، اگرچه رئيس جمهور كيباكي 79 ساله، كه در سال 2012 بازنشسته خواهد شد، نيز در تصويب قانون اساسي به اودينگا كمك كرد اما به هر حال موافقت مردم كشور با اين قانون موفقيتي مهم براي وي محسوب مي شود. دوم، اودينگا توانسته است پيشرفت هايي در متوقف نمودن تصرف اراضي عمومي در دره ريفت ولي (شامل منطقه جنگل مائو) به دست آورد. زمين هاي اين مناطق به شدت از سوي مردم قبيله كالنجين كه با سياستمداران متصل به دفتر رياست جمهوري سابق (آراپ موئي) تباني مي كردند، تصرف مي شد. سوم، رايلا اودينگا، هر چند كمي با تزلزل، قول داده است كه رهبراني كه متهم به روشن كردن آتش حوادث پس از انتخابات سال 2007 هستند را به ديوان كيفري بين المللي بفرستد. در صدر اين ليست ويليام روتو، رهبر مردم كالنجين، متحد سابق اودينگا و دشمن كنوني وي قرار دارد. لذا ممكن است اودينگا بخشي از رأي هايي كه در ميان مردم اين منطقه دارد را از دست بدهد. اما وي مظمئناً با كنار گذاشتن روتو از رقابت هاي انتخاباتي رأي هايي از ساير مناطق بدست خواهد آورد. مردم كنيا در كل از اين ايده، كه متهمان آن حوادث بايد در ديوان بين المللي كيفري محاكمه شوند، دفاع مي كنند.

قبايل كنيا به نسبت جمعيت

بسياري از مردم معتقدند كيكويوها كه با در بر گرفتن 22 درصد جمعيت، بزرگ ترين قبيله كشورند، هرگز به يك فرد از قبيله لوو، كه تنها 11 درصد از جمعيت را تشكيل مي دهند، اجازه نخواهند داد رئيس جمهور كشور شود.

اما كيكويوها در اين مقطع زماني بر خلاف هميشه از اختلافات داخلي بي شماري رنج مي برند. مهم ترين چهره احتمالي اين قبيله در انتخابات رياست جمهوري آينده، اوهورو كنياتا (پسر اولين رئيس جمهور پس از استقلال كنيا، وزير اقتصاد كنوني كشور و محتمل ترين رقيب اودينگا) است. اگرچه اين احتمال نيز وجود دارد كه وي به اتهام مشاركت در برانگيختن حوادث سال 2008، در ديوان كيفري بين المللي محاكمه شود.

اوهورو كنياتا

به علاوه، برخي كيكويوهاي ميانه رو مانند كيباكي، فكر مي كنند در صورتي كه رئيس جمهور بعدي نيز از قبيله آنها باشد، آنها مورد حسادت ساير قبايل كشور واقع مي شوند. لذا ترجيح مي دهند به اودينگا كه روابط خوبي نيز با آنها دارد رأي دهند. البته در ميان كيكويوها يك چهره در حال ظهور جديد نيز ديده مي شود كه "پيتر كننت" (Peter Kenneth) نام دارد. وي در حال حاضر نماينده پارلمان و معاون وزير برنامه ريزي كشور است. به هر حال اگر اودينگا بتواند اين دو رقيب خود در ميان كيكويوها را شكست دهد به احتمال زياد در دور دوم انتخابات خواهد توانست50 درصد آراء مورد نياز براي پيروزي را كسب كند.

كنيا كماكان لرزان باقي خواهد ماند. فاصله ميان ثروتمند و فقير و شكاف ميان قبايل مختلفي كه هر يك به دنبال دستيابي به منابع بيشتر هستند، ادامه خواهد داشت. سياست نيز همچون آتش زير خاكستر مي باشد. اما اگر اين كشور بتواند قانون اساسي جديد را با موفقيت اجرا كند و انتخابات 2012 را نيز با آرامش و بدون خشونت برگزار كند آينده سياسي آن به عنوان رهبر بلامنازع منطقه تضمين خواهد شد.

 

116142 - 89/08/25

منابع در دفتر موسسه آفران موجود است.