نقش آموزش در ترويج فرهنگ و تمدن غربي
براي استعمار و مسيحيت تبشيري، آموزش از عوامل مهمي به شمار مي‌آمد كه ‏آفريقايي‌ها را در پذيرش سلطه استعمار و يا همراهي با غرب كمك كرده و مي‌كند. مبشران مسيحي در گذشته و نهاد آموزشي وابسته به آنها حتي در همين زمان، همواره گروهي از نخبگان آفريقايي، معلمان، روزنامه‌نگاران، تجار، وكلا، متخصصان و منشي‌ها را تربيت كرده و مي‌كنند و اكثر آنها با تأييد برتري فرهنگي اروپايي و فرودستي خويش، سلطه اروپايي‌ها را پذيرفته و شخص اروپايي را به خاطر قدرت، ثروت و فناوري تحسين مي‌كردند؛ از آن جمله مي‌توان به تلاش‌هاي كشيش تيوسويا (71-1829) كه مؤسس كليساي مگوال بود، اشاره كرد كه بدون توجه به اصول حيات‌بخش آيين مسيحيت و صرفاً به دليل انگيزه‌هاي فردي و مادي شرايط دشواري را براي مردم آفريقا به وجود آورد.
واقعيت اين است كه شيوه و رويكرد استعماري موجب نوعي فرهنگ‌زدايي از اذهان نخبگان، روشنفكران و تحصيل‌كردگان آفريقايي شده و همين امر به تدريج راه را براي نفوذ و حتي هجوم فرهنگ غرب هموار كرد. در واقع هنگامي كه زبان، فرهنگ، انديشه و باورهاي ديني سفيد پوستها به مردم آفريقا آموزش داده مي‌شد، به تدريج نوعي فراموشي از هويت پيشين به وجود مي‌آورد و انساني جديد پديدار مي‌شد كه نه ريشه در فرهنگ بومي داشت و نه كاملاً به فرهنگ جديد وابسته بود، ضمن اينكه امكانات سياسي، اقتصادي قاره نيز موقعيت مناسب را براي مردم فراهم نمي‌آورد.
همان‌گونه كه قوام نكرومه گفته است: جامعه ما ديگر يك جامعه باستاني نيست، بلكه جامعه نويني است كه با تأثيرپذيري از مسيحيت اروپايي و اسلام، گسترده و فربه شده است؛ از اين‌رو به يك باور و انديشه جديدي نياز است تا هويت ما را در قالب يك تعريف جديد معرفي كند؛ آرماني كه گذشته و اصول ما را تحت‌الشعاع قرار ندهد، آرمان و انديشه‌اي كه موجب تثبيت و انسجام تجربه آفريقايي در زمينه آيين‌هاي اسلام و مسيحيت و جوامع سنتي آفريقايي گردد.» باورها و اصول ديني سنتي آفريقايي از آنجايي كه از يك سو با انسان و از سوي ديگر، با مظاهر و نمادهاي طبيعت پيوند خورده، برداشت‌هاي شخصي از آيين‌هاي بومي به تعداد نفوس آدميان است. اما اديان الهي داراي اصول و ارزش‌هاي ثابت بوده كه حتي ساختار جامعه را براساس نياز و اصول خود شكل مي‌دهند. همين مسأله، موجب برخورد برخي آفريقايي‌ها با آيين‌هاي الهي شده؛ زيرا هويت فرهنگي و ديني آنها به صورت آشكار مورد تعرض قرار گرفته و حتي گاهي مورد مسخره واقع مي‌شد. كتاب جومو كنياتا به نام «پيش به سوي كوه كنيا» و زمان چينوا آچب با عنوان «هيچ‌چيز در جاي خود قرار ندارد»، نشانگر اين نگراني است. از آ‌نجايي كه رشد و مقبوليت عمومي آيين مسيحيت پيوند نزديكي با سلطه استعمار داشت، آن آيين در راستاي محو برخي باورها و معرفي فرهنگ و زبان كشور استعمارگران گام برداشته و نوعي نگراني و تنش در بين مردم به وجود آورد؛ حال آنكه اسلام از اين ويژگي برخوردار نبوده و رشد آن حساسيت برانگيز نبود.
در چند دهه اخير، كشورهاي آفريقايي شاهد رشد تلاش‌هاي ديني گسترده و متمركز بوده‌اند. مبلغان و علماني مسيحي كه يا در داخل كشور و يا در خارج، آموزش ديده بودند، با جديت درصدد گسترش آموزه‌هاي خود بوده و در راستاي بومي كردن آيين خود گام بر مي‌داشتند.
در واقع، به دليل معرفي شيوه آموزش استعماري (آموزشي كه توسط مسيحيان اداره و هدايت مي‌شد) و پيدايش ساختار اجتماعي كنوني، مسيحيان از موقعيت مناسب‌تري برخوردار شده و در امور اقتصادي وسياسي قاره مؤثرتر واقع شدند. گفتني است كه به دليل سلطه استعمار و حمايت آنها از انديشه مسيحي، آموزش و پرورش از قديم‌الايام همواره يكي از عوامل نگراني و ناراحتي مردم مسلمان بوده و از شرايط آن شكايت و انتقاد مي‌كردند. ساختار و سازمان‌بندي آموزشي رسمي، موجب تقويت و تثبيت وجوه تمايز و تقسيم‌بندي موجود اقتصادي و اجتماعي در جوامع شرق آفريقا شده و به برتري و اولويت بخشيدن برخي گروه‌هاي نژادي كه از سابقه و ارتباط بيشتري با گروه‌هاي تبشيري برخوردار بودند، منجر شده است.

آموزش عالي در آفريقا
نهادهاي تبشيري در راه پيشبرد اهداف خود كه يكي از آنها ترويج مسيحيت است، از هيچ اقدام كوچك و بزرگي كوتاهي نكرده و از تمام عوامل براي گسترش مسيحيت استفاده مي‌كنند. در اين راه، آموزش و به ويژه آموزش عالي نقش و جايگاه ويژه‌اي دارد. دانشگاه‌ها از جمله بخش‌هاي مؤثر و اداره كننده هر جامعه محسوب شده و آينده هر كشور را تعيين مي‌كند و در واقع، نخبگان و آينده‌سازان جامعه نخست در دانشگاه پرورش و آموزش ديده و سپس در بخش‌هاي مهم دولتي و غيردولتي مشغول به كار مي‌شوند؛ از اين‌رو گروه‌هاي مختلف مسيحي براي آموزش عالي اهميت ويژه‌اي قائل بوده و در دانشگاه‌ها حضور جدي و مؤثري دارند. دانشگاه و مدارس ديني عمدتاً به منظور آموزش علوم مسيحي و تربيت عناصر تحصيلكرده و مؤمن به مسيحيت تأسيس شده و به دليل توجه ويژه مسئوولان به آموزش و پرورش، فارغ‌التحصيلان آن نهادها در جامعه مؤثر و مفيد واقع مي‌گردند. در برخي كشورهاي آفريقاي، دانشگاه‌هاي مسيحي مهمي تأسيس شده است كه از آن جمله مي‌توان به دانشگاه ستاره سرخ در كنيا، دانشگاه كاتوليك در آفريقاي مركزي، و ديگر كالج‌ها و دانشگاه‌ها در نيجريه، ساحل عاج و نظاير آن اشاره كرد. جمز كوانگي، نخستين رئيس دانشگاه ستاره سرخ در كنيا، هنگام افتتاح دانشگاه در سال 1375، هدف از تأسيس آن را تربيت رهبراني مسيحي براي گسترش پادشاهي خداوند در قاره آفريقا عنوان كرد.

تأكيد بر هويت ملي و ديني آفريقايي‌ها
آفريقايي‌ها همواره در گفته‌هاي خود، بر هويت آفريقايي خود تأكيد كرده و اظهار مي‌دارند كه ما مسيحي آفريقايي نيستيم، بلكه آ‏فريقايي مسيحي هستيم؛ به اين معني كه ما قبل از هر چيز آفريقايي و پايبند به سنت‌هاي قبيله‌اي و آفريقايي خود هستيم و مسيحيت را نيز به عنوان يك دين و روش و رفتار پذيرفته‌ايم. حتي ما مي‌توانيم تغيير آيين داده و به كيش جديدي گرويده ولي همچنان آفريقايي باقي بمانيم. مسيحيت تبشيري اگر چه بر موضوع گسترش مسيحيت و آموزش ديني تأكيد داشت، اما موقعيت‌ها و جايگاه حساس اداري و مديريتي را براي خويش حفظ مي‌كرد؛ از اين‌رو در اعطاي پست اسقفي و يا مديريت كليسا به مردم بومي، تعلل و درنگ كرده و مي‌كند. اخيراً، سميناري به مناسبت بزرگداشت نخستين اسقف آفريقايي فرانسوي زبان و ششمين اسقف آفريقايي در نايروبي برگزار شد. وي كه از كشورهاي تحت سلطه بلژيك بود، به رغم توان ديني و مديريتي بالا در سال 1952 به عنوان اسقف شناخته شد و تا پيش از آن، آفريقايي‌هاي فرانسوي زبان، از چنين موقعيت و جايگاهي محروم بودند. به نوشته كتاب «مذهب و سياست در آفريقا»، از مجموع 13 هزار كشيش مسيحي در آفريقا، تنها 700 نفر آنها بومي بوده‌اند. حتي اكنون نيز امور مسيحيان در آ‏فريقا تحت سرپرستي كشورهاي غربي است.
مسيحيت، آييني است كه در آفريقا همواره با پژوهش و شناخت همراه بوده و مديران آن ‌آيين، پيوسته از تجربيات و علم ديگران بهره برده و با استفاده از شيوه آزمون و خطا، در جايي كه حجتي ندارند، به تصحيح كارهاي خود مي‌پردازند. كواسي ويرودو معتقد است كه براي دستيابي به يك مذهب و آيين واقعي دور از شبهات و جانبداري، آفريقايي‌ها بايد با بررسي گذشته فلسفي و مذهبي خود، رفتارهاي استعماري را از بينش ديني و فلسفي خود بزدايند. البته اين امر، به هيچ وجه به معني نفي تمام ميراث استعماري نبوده و نبايد مخالفت با تلاش‌هاي استعماري محسوب شود. به باور ويرودو، نقد صحيح و دلسوزانه فلسفه و مذهب ناشي از سلطه استعمار در آفريقا موجب خواهد شد كه مردم آموزه‌هاي مناسب را فرا گرفته و از نابساماني‌هاي آن دوري جويند.

رويكرد استعمار نسبت به مذاهب محلي
استعمار غربي در دوران سلطه خود در آفريقا، چند اقدام اساسي انجام داد كه موجب افزايش تأثير فرهنگي، سياسي و اجتماعي خود و كاهش نفوذ رقبا گرديد؛ به طوري كه مناطقي كه به تصرف استعمارگران اروپايي در آمدند، به تدريج هويت، مشروعيت و سلطه خود را از دست دادند. گفتني است كه استعمارگران با بنيان و باورهاي ديني و سنتي به مبارزه پرداخته و در راستاي محو آن بسيار تلاش كردند. به رغم آنها، آفريقايي‌هاي پيرو اديان سنتي، نيازمند اصلاح و تبشير بودند. البته مذاهب آفريقايي، فاقد اصول و بنيان مناسب براي اداره اجتماع و مقابله با اديان الهي بوده و توان مقابله علمي و فلسفي با آيين جديد را نداشتند. در مذاهب بومي آفريقايي، خدا انكاري مطرح نبوده و پروردگار قادر متعال جايگاه برتري دارد. اما نقش اين خداوند، كمرنگ بوده و در مذاهب مختلف و بنا بر شرايط زيست‌محيطي، مردم به خدايان و ارواحي باور دارند كه به زعم آنها در سلسله مراتب پايين‌تري قرار دارند. در برخي مذاهب آفريقايي، كوه، رود، دريا و جنگل، شايسته ستايش و سپاس است و برخي مذاهب، آنها را نماينده و يا وسيله تقرب به خدا مي‌دانند. نكته مشترك مذاهب آفريقايي، توجه به ارواح و اجداد مي‌باشد. در دنياي ذهن آفريقايي، جهان پر از ارواحي تصور مي‌شود كه هر يك كاري را انجام مي‌دهند و انسانها براي موفقيت خود بايد اين ارواح استمداد طلبيده و براي آنها قرباني كنند. در اين مذاهب، خورشيد، باد، زمين، رود، جنگل، كوه و ديگر نمادهاي طبيعي مقدس هستند. در مذاهب آفريقايي عمدتاً خالق جهان يكتاست؛ اما خدايان كوچكي نيز وجود دارند كه پس از خلقت جهان، گيتي را در كنترل دارند. تشريفات و سنت‌هاي مذهبي آفريقايي، جمعي است و برخي مختلط و برخي ديگر براي مردان يا زنان است. مراسم مذاهب بومي آفريقاي همراه با رقص و موسيقي و آواز و شادي و قرباني كردن همراه است و عموماً در كنار يكي از مظاهر طبيعت برگزار مي‌گردد. از آنجايي كه نيمه شمالي آ‏فريقا در قرن هفتم و هشتم، كاملاً تحت نفوذ اسلام درآمد، حضور اديان بومي در آن بخش چندان محسوس نيست. واقعيت آن است كه علاوه بر اديان موجود در آفريقا كه به نوعي مانع گسترش آيين مسيحي بودند، مبشران از ناحيه سنت‌ها و باورهاي آ‏فريقايي و همچنين مدرنيته با نوعي واكنش روبه‌رو بودند.
از سال 1840 كه كليساي پدران سفيدپوست در آفريقا شروع به كار كرد. مسيحيت با رويكردي متفاوت از گذشته روبه‌رو شد؛ زيرا از آن پس، نظاميان، استعمارگران، دانشمندان و مكتشفان، بازرگانان و علماي ديني به صورت منسجم و پيوسته وارد اين قاره شده و هر يك براي پيشبرد اهداف خود، تلاش گسترده‌اي در پيش گرفتند؛ از اين‌رو از دهه چهل كه دو كشيش وابسته به كليساي تبشيري انگليس و با اجازه سلطان زنگبار براي تبليغ آيين خود به اوگاندا مسافرت كردند، تا دهه نود آن قرن، در مدت نيم قرن، تقريباً تمام آفريقا به تدريج به جولانگاه مبشران، نظاميان، سياحان، مكتشفان و تجار آفريقايي تبديل شده بود كه هر يك هدف ويژه خود را پيگيري مي‌كردند.
مبشران متعلق به كليساي پدران سفيدپوست و جامعه تبشيري لندن، از نخستين مبلغان و مروجان مسيحيت محسوب مي‌شدند كه با كمك كشورهاي غربي به آفريقا روي آورده و با ارائه تفسيري مبتني بر ظاهر آيات از مردم مي‌خواستند كه فارغ از امور سياسي براي برقراري يك حكومت مسيحي تلاش كنند. آنها براي تحقق اين هدف و ايجاد اتحاد اجتماعي در راستاي برپايي كليساها و برنامه‌هاي ديني با استفاده از كارهاي جنبي و عام‌المنفعه و همدلي اجتماعي گام برمي‌داشتند. گفتني است كه حضور و تلاش مبلغان بيگانه در آ‏فريقا موجب شده كه مبلغان بومي چندان از قدرت اجرايي و توان علمي برخوردار نگردند. گفتني است كه به نوشته لونو Luneau, 1987 ، از 17 هزار كشيش براي 90 ميليون كاتوليك، تنها 7 هزار نفر بومي و بقيه خارجي بودند. در ميانه دو قرن گذشته، گروه‌هاي تبشيري متنوعي به آفريقا سفر كرده و به تبليغ مواضع خود پرداختند. آنها ضمن حضور در اقصي‌ نقاط قاره، در امور مختلف زندگي مردم شريك شده و با پيش گرفتن سلوك مردمي، در ترويج اصول ديني كوشيدند.

برنامه استعمارگران براي هويت‌زدايي
هنگامي كه حكام منصوب از سوي استعمار در دهه هشتاد قرن نوزدهم، آفريقا را تحت كنترل و نظارت خود درآوردند، بسياري از مردم آن قاره يا پيرو اسلام بوده و يا به آيين‌هاي آ‏فريقايي باور داشتند. در آن زمان، گروه اندكي از مردم، اندكي بيش از 3 درصد، مسيحي بوده و حضور آنها به استثناي كشور اتيوپي در مناطق ديگر آفريقا ملموس نبود. پس از تصميم سران اروپايي در كنفرانس برلين مبني بر تقسيم آفريقا، بخش‌هاي دولتي، نظاميان و مبشران اروپايي‌ تلاش كردند تا گستره نفوذ خود را به اقصي نقاط قاره وسعت بخشند. آنها در راه دستيابي به اهداف استعماري و بهره‌مندي از امكانات قاره، از رقابت و حذف يكديگر نيز ابايي نداشتند.
هنگامي كه تنش‌ها و چالش‌هاي استعمارگران با مردم آفريقا و سپس ميان خودشان تا سال 1918 پايان گرفت و صلح نسبي در آفريقا برقرار شد، تقسيم‌بندي آن قاره به صورت كنوني درآمده و تابعيت و موجوديت استعماري جديدي پديدار گرديد كه از نظر سياسي، اقتصادي، فرهنگي و مذهبي بسيار متفاوت بوده و با شرايط گذشته، كاملاً متفاوت بود. از مهم‌ترين برنامه‌هاي استعمارگران در آفريقا مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
1. تلاش در راستاي محو و يا تضعيف آداب و رسوم و فرهنگ تاريخي و بومي آفريقا؛
2. معرفي آيين و دين جديد و ايجاد مشوق و انگيزه براي گروندگان؛
3. معرفي فرهنگ و زبان كشور استعماري؛
4. از بين بردن شهرها و سيستم حكومتي پيشين و معرفي شيوه‌هاي جديد؛
5. معرفي شيوه نوين اقتصادي و چپاول امكانات و ذخاير مردم؛ به گونه‌اي كه مردم عملاً به زيردست اروپايي‌ها تبديل شده بودند.
تحقير و تضعيف سياه پوستان و مردم بومي به گونه‌اي بود كه آنها خود را در مقام و جايگاهي فروتر احساس كرده تا همواره از غرب تبعيت و تقليد كنند؛ از اين‌رو هنگامي كه مبشران مسيحي سياهان را مورد تبليغ قرار داده و شماري از آنها به مسيحيت مي‌گرويدند، براي ورود به كليسا بايد نقاب سفيد بر صورت مي‌زدند تا خود را همرنگ سفيدها كنند و پس از آن اجازه ورود به كليسا داده مي‌شد. البته اين امر به معني محق بودن سياهان نبود؛ چرا كه آنها هنوز به عنوان مردمان شوم و عقب‌مانده محسوب مي‌شدند. شايد يكي از دلايلي كه آقاي فانون نام كتاب خود را «پوست سياه، صورتك‌هاي سفيد» ناميد، اشاره به همين موضوع باشد.

مسيحيت آفريقايي و تأثير سياسي – فرهنگي آن
گفتني است كه جهان‌بيني انسان آفريقايي به موازات رشد و تكامل فرهنگ مادي و معنوي و بينش وي، دائماً در حال تحول و تكامل بوده و در اين زمينه معرفي مسيحيت، اسلام و ديگر اديان الهي نقش مؤثر و ارزنده‌اي داشته است. دخالت مبلغان و علماي مسيحي در امور سياسي از جمله مهم‌ترين فعاليت آنها محسوب شده و آنها به اين طريق، توانستند شرايطي را فراهم آوردند كه استعمارگران بر روند سياسي – اقتصادي كشورهاي آفريقايي مؤثر واقع گردند. فعاليت مبلغان مذهبي مسيحي در آفريقا، پديده‌اي گسترده و نشانگر جايگاه و اهميت مذهب در نظر مردم جهان و از جمله سكنه آفريقاست. اديان الهي اگرچه نقش آرام و معتدلي را در آفريقا ايفا كردند، اما نمي‌توان منكر اين واقعيت شد كه در برهه‌هاي خاصي از زمان، سبب وقوع تغييرات و تحولات بسياري در تاريخ آ‏فريقا شدند؛ با اين حال به علت روحيه مسالمت‌جو و صلح‌طلبانه مردم رخدادهايي همچون جنگ‌هاي صليبي، جنگ‌هاي مذهبي طولاني و پرخطر در آن خطه هرگز اتفاق نيافتاده و يا در مقايسه با ديگر كشورها و مناطق، حاكميت اديان الهي در آن قاره از اعتدال بيشتري برخوردار بود. در دو قرن اخير نيز هر چند نفوذ سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي دولت‌هاي مسيحي كه موجب بهبود شرايط پيروان آن آيين و افزايش تنش ميان پيروان مسيحيت و اسلام شد، اما چالش بين پيروان آن دو آيين چندان پرخطر و خونين نيست؛ گرچه حمايت كشورهاي قدرتمند غربي از مسيحيت تبشيري موجب تحكيم و گسترش بيشتر آن آيين در قاره شده است.

عوامل موفقيت نسبي مبلغان مسيحي در آفريقا
برخي از عوامل موفقيت نسبي مبلغان مسيحي در آفريقا و شگردهاي تبليغي مسيحيت كه موجب گسترش نسبي آن آيين در دو قرن اخير شد، عبارت است از:

1. تاسيس كليسا و نهادهاي فعال در انجام امور تبليغي:
يكي از رموز اساسي موفقيت كليسا در انجام امور تبليغي تشكيل و انجام تمركز فعاليت‌هاي آن مي‌باشد؛ به طوري كه به رغم وجود فرقه‌ها و انشعابات مختلف در مسيحيت و بر خلاف حضور تبليغي بيش از 20 هزار گروه مسيحي بعضا با عقايد متفاوت، با توجه به اينكه محور حركت تبليغي ايشان حفظ سلطه فرهنگي غرب مي‌باشد، هرگز در عمل موارد يا مصاديق مهمي از وجود اختلاف در بين ايشان ديده نمي‌شود؛ به طوري كه هر گروه و يا فرقه هرگز بودجه و امكانات تبليغي خود را صرف مقابله با گروه يا فرقه ديگر نمي‌كنند و به اين ترتيب، از استهلاك بودجه و امكانات جلوگيري نموده و حداكثر فرايند را براي هزينه‌ها و امكانات خود به دست مي‌آورد.

2. توجه به ويژگي‌ها، پيشينه و روانشناسي مردم منطقه:
ارباب كليسا به موضوع پژوهش در مسائل جامعه، شناخت و يادگيري زبان رايج و زبان قبايل و روانشناختي مردم و نيازهاي آنها توجه ويژه‌اي مبذول داشته حتي برخي نيز چندين دهه، صرف يادگيري زبان و تطابق فرهنگ بومي با آموزه‌هاي كليسايي مي‌كنند. براي نمونه، كشيش جورج هيلي، بيش از 30 سال در كشورهاي شرقي و شمال آفريقا به سر برده و با زبان‌هاي عربي و سواحيلي آشنايي كامل دارد. وي كتاب‌هاي متعددي در خصوص مسيحيت آفريقايي نگاشته و در امر جمع آوري ضرب المثل‌هاي آفريقايي فعال است. شبكه اطلاع رساني وي حاوي مطالب ارزشمندي در خصوص آفريقاست.

3. توجه دقيق به هدف و كسب نتيجه:
يكي ديگر از عوامل موفقيت نسبي فعاليت‌هاي تبليغي و فرهنگي مسيحيت در آفريقا، توجه دقيق و برنامه‌ريزي براي دستيابي به اهداف و ثبات قدم آنهاست. آنها به خوبي آگاه هستند كه چگونه از فرصت‌ها بهره‌ برده و محدوديت‌ها را با تلاش و پايداري به فرصت تبديل كنند.

4. جلب حمايت مردم مسيحي از جهان:
از جمله تلاش‌هاي گروه‌هاي تبليغي مسيحي در آفريقا، ايجاد پيوند عاطفي و معنوي با مسيحيان در اقصي نقاط جهان و افزايش هشياري و آگاهي با آنهاست. گروه‌هاي تبليغي با ارائه اطلاعات در مورد شرايط اسفبار زندگي مردم آفريقا و لزوم كمك به آنها از پشتيباني مادي و معنوي مسيحيان جهان و به ويژه مسيحيت غربي بهره‌مند مي‌شوند. در خلال مشكلات دارفور، گروه‌هاي مسيحي در بيش از پنجاه شهر غربي، تظاهراتي به نفع مردم دارفور و عليه دولت سودان برگزار كردند و به اين طريق، مطالبي را در خصوص تنگاناهاي ناشي از دولت سودان براي مردم و اقليتها مطرح مي‌كردند كه تا حدودي نيز مؤثر واقع مي‌شد.

5. پايداري و ثبات قدم در راه ايمان و عقيده:
گروه‌هاي تبليغي مسيحي در گسترش آيين خود در آفريقا، از هيچ اقدام و فداكاري كوتاهي نكرده و با ايمان به سودمند بودن تلاش خود، وارد آفريقا شده و مواضع خويش را تبليغ نموده و به زعم خود، مردم را به راه راست هدايت كردند. حتي برخي از آنها مانند ليوينگستون و بسياري ديگر براي دستيابي به هدف خود، بر اثر بيماري‌ها از پاي در آمده و جان مي‌باختند و اكنون مزار آنها در اقصي نقاط آفريقا مورد توجه جهانگردان است. علاوه بر آن، مبلغان از انتقاد رفتار نامناسب دولتمردان و تنگناهاي به وجود آمده براي مسيحيان، ابايي نداشته و در راه هدف بسيار كوشا بودند. در اين خصوص، در كتاب «مذهب و سياست در آفريقا» موارد متعددي از ضرب و شتم، بازداشت و حتي اعدام مبلغان ذكر شده است.

6. داشتن نگاه متعالي به جايگاه خود در قاره و جهان:
مبلغان و مبشران همواره خود را برتر از ديگران دانسه و احساس مي‌كردند كه بايد رهبري دنياي مسيحيت را به دست بگيرند. در همين رابطه، آنها بارها از واتيكان خواسته‌اند براي آنها يك پاپ آفريقايي انتخاب كند و براي دستيابي به آن هدف تلاش مي‌كنند. رهبران مسيحي آفريقايي و از جمله اسقف توتو، آفريقا را از بخش‌هاي مهم مسيحي نشين قلمداد كرده و بارها اظهار داشته‌اند كه رهبر كاتوليك‌ها بايد آفريقايي باشد. آنها معتقدند كه طي قرن گذشته، آفريقا بيشترين استقبال را از مسيحيت داشته و نيازمند توجه و عنايت بيشتر جامعه مسيحي جهاني است. به باور آنها در اول رن بيستم، در آفريقا تنها 3/1 ميليون كاتوليك وجود داشت؛ در حالي كه اكنون در هر سال، 2 ميليون كاتوليك به جمعيت كاتوليك‌ها در آفريقا افزوده مي‌شود و در حال حاضر، 137 ميليون مسيحي كاتوليك در آفريقا حضور دارند. كليسا در آفريقا مبلغ معتنابهي به اجراي طرح‌هاي تبليغ مسيحيت، اختصاص داده و انجيل به 652 زبان و لهجه آفريقايي ترجمه شده است؛ چنان كه حتي بي‌سودان نيز قادر به مطالعه كتاب مقدس هستند.

7. توجه به كارهاي عام المنفعه:
اربابان كليسا اگر چه ترويج مذهب را بالاترين هدف و غايت دانسته‌ و باي دستيابي به آن تلاش مي‌كنند، اما آنها به خوبي دريافته‌اند كه مردم علاوه بر مسائل معنوي، به مسائل دنيايي نيز علاقمند و نيازمند هستند و بي‌توجهي و آن امر، گسترش آيين را خدشه‌دار مي‌كند؛ از اين رو در كنار كليساها به تأسيس درمانگاه، بخش‌هاي آموزشي، حرفه‌اي و صنعتي اقدام كرده و مردم را در امور مختلف ياري و حمايت مي‌كردند.

8. در كنار مردم بودن:
گروه‌هاي تبليغي و تبشيري به استثناي چند دهه كه با استعمار همكاري نموده و پايه‌هاي فرهنگي و مذهبي استعمار را تقويت كرده و به همين دليل مورد نفرت و نكوهش قرار گرفتند. چندين دهه است كه در برنامه‌هاي خود از مردم حمايت كرده و حتي از مخالفت با دولتمردان و پذيرش مشكلات بعدي ابايي ندارند. به همين دليل، اكنون ارباب كليسا از جايگاه خوبي در آفريقا برخوردار هستند. البته اكنون دولتمردان از همكاري كليسا با دولت استقبال مي‌كنند و دولت‌ها نيازمند حمايت كليسا هستند. گفتني است كه دولتمردان آفريقايي از طريق منع و نكوهش خشونت‌هاي ديني و ارائه بينش وسيع‌تر به پيروان اديان، به طور غير مستقيم به روند ديني شدن كمك كرده و در آن سهيم شده‌اند.

9. ايجاد وحدت و انسجام در بين گروه‌هاي مسيحي:
با توجه به تعدد فرقه‌ها و گروه‌هاي مسيحي در آفريقا احتمال افزايش اختلاف و بروز تنش‌ در ميان آنها بسيار است؛ از اين رو ارباب كليسا با تشكيل اتحاديه‌هاي ديني و مذهبي و از جمله تشكيل شوراي متحد جهاني كليساها، سعي در رفع اختلاف‌ها و ايجاد انسجام و هماهنگي دارد. پيروان ديگر اديان و از جمله مسلمانان نيز بايد براي جلوگيري از بروز تنش در ميان آنها و تضعيف يكديگر، از شيوه آنها پيروي نمايند.

10. نقش مبلغان در روند گسترش تلا‌ش‌هاي رسانه‌اي ديني:
تلاش‌هاي رسانه‌اي براي كليسا از اهميت بسياري برخوردار بوده و آنها همواره سعي دارند با بهره‌گيري از آخرين امكانات ارتباطي، اذهان مردم را جلب كنند. برنامه سخنراني و نيايش‌هاي مسيحي از راديو و تلويزيون به طور منظم پخش شده و اين امر، تحولاتي در مباحثات مذهبي و درك عمومي مردم از دين به وجود آورده است. خطباي مسيحي آفريقايي و غير آفريقايي نيز كه شماري از آنان داراي توانايي‌ها و مهارت‌هاي تلويزيوني هستند، شيوه ظاهري خود را مراعات نموده و ضمن استفاده از زبان رسمي، با فصاحت و بلاغت سخن گفته و برخي كارهاي خارق العاده را چاشني خطبه‌هاي ديني كرده و در جلب مردم مي‌كوشند؛ بنابر اين مشاهده مي‌شود كه شيوه جديدي از رهبري و مديريت مسيحي در آفريقا پديدار گرديده كه بيش از گذشته در تلاش‌هاي تبليغي و تغيير گرايش مردم به دين مسيحي اهتمام دارد.

11. ارائه كمك‌هاي موردي به نيازمندان:
علاوه بر مديريت غير دلسوزانه دولتمردان در برخي كشورهاي آفريقايي كه موجب منازعات نژادي و ديني در آفريقا مي‌شود، ‌آن قاره مستعد بسياري از بلايا و مشكلاتي است كه زندگي مردم را تهديد مي‌كند. براي مثال در سال‌هاي اخير، بيابان زايي گسترده، هجوم ملخ‌ها به آن قاره، خشكسالي در جنوب و شرق آفريقا، وجود بيش از 5 ميليون آواره در سراسر قاره و رشد بيماري‌هايي مانند ايدز و مالاريا،‌ معضل بزرگي براي آن مردم به وجود آورده كه زيان‌هاي آن بي‌شمار و غير قابل جبران است. گروه‌هاي تبشيري و كليسايي به كمك كشورهاي غربي در اين زمينه‌ها بسيار فعال عمل كرده و در رفع مشكلات مردم بسيار فداكاري مي‌كنند. در حال حاضر، بيشترين ميزان كمك به درماندگان آفريقا در همه زمينه‌ها از سوي گروه‌هاي كليسايي هدايت شده و موجب تلطيف قلوب مردم شده است.

12. توجه به نيازهاي فكري و معنوي مردم:
گروه‌هاي مسيحي در امر تأليف، انتشار و توزيع كتاب در آفريقا پيشرو بوده و بهترين كتابهاي ديني را تهيه و در اختيار مردم مي‌گذارند؛ به طوري كه مي‌توان گفت، تقريبا بهترين كتاب فروشيهاي كشورهاي آفريقايي متعلق به كليسا است. علاوه بر آن،‌ كليساها در امر نشريه و اطلاع رساني نيز بسيار فعال و كوشا بوده و داراي روزنامه، هفته‌نامه، فصلنامه و نشريات غير ادواري هستند و همواره پيوند خود را با مردم حفظ مي‌كنند. آنها حتي نشريه‌اي با عنوان «براي نزديكي بيشتر» منتشر كردند و در آن به مسائل اسلام و مسيحيت از ديد به اصطلاح تقريبي مي‌پردازند.

13. نگاه به جوانان:
جوانان از منظر كليساي تبشيري، از مهم‌ترين اقشار جامعه محسوب شده و جلب توجه آنها بسيار ضروري است؛ از اين رو بخش مهمي از تلاش‌هاي كليسا مربوط به جوانان و آماده ساختن آنها براي همكاري با كليساست.

ادامه دارد...
منبع: باشگاه اندیشه