امروز سرانجام همه پرسی استقلال جنوب سودان برگزار خواهد شد. سودان بزرگ‌ترین كشور اسلامی در قاره افریقا است و در صورت تجزیه آن، جنوب مسیحی از شمال مسلمان جدا می‌شود. در خصوص اهمیت این رفراندوم با حسین جابر انصاری، سفیر اسبق كشورمان در لیبی گفت‌و‌گویی انجام داده ایم.

عمر البشیر رئیس‌جمهور سودان پیش از سفر به جوبا، مركز جنوب در سخنرانی خود اعلام كرد كه تصمیم مردم جنوب در همه پرسی را می‌پذیرد اما در صورت رای به جدایی قانون شریعت اسلام را در شمال اجرا خواهد كرد. به اعتقاد شما نگاه دولت البشیر به تحولات جنوب و همه پرسی چیست و این نگاه تا چه اندازه‌ای تحت تاثیر فشارهای خارجی است؟
مسئله همه پرسی جنوب و احتمال جدایی جنوب سودان از شمال آن نتیجه یك روند تاریخی است. تا پیش از امضای توافقنامه صلح نیواشا (2005) بیش از دو دهه جنگ بین دولت مركزی و شورشیان جنوب برقرار بود و بنابراین این بحران مسئله‌ای ریشه دار و تاریخی است و در حقیقت نتیجه تراكم و تجمیع برخی مشكلات در سه سطح داخلی (درون سودانی) منطقه‌ای (رابطه دولت مركزی با كشورهای همسایه) و بین‌المللی (نوع رابطه و تعامل دولت سودان با ساختار و نظام قدرت بین‌المللی) می‌باشد. روندی كه امروز با آن روبه‌رو هستیم نتیجه توافقنامه صلح نیواشا در 2005 است كه مطابق آن پس از یك دوره انتقالی شش ساله می‌بایست همه پرسی انجام شود تا ساكنان جنوب سودان سرنوشت این منطقه را خود تعیین نمایند. البته امضای چنین توافقنامه‌ای برای دولت سودان آسان نبود چرا كه از همان زمان مسیر احتمالی جدایی بخشی از سودان ترسیم شد و راه برای تجزیه این كشور باز گردید. اما با توجه به مجموعه مشكلاتی كه سودان در سه سطح داخلی منطقه‌ای و بین‌المللی با آن مواجه بود دولت این كشور در شرایط سختی به توافقنامه نیواشا تن داد و به نظر می‌رسد كه برداشت دولت سودان این بود كه با این اقدام روند بحران‌های تو در توی داخلی و خارجی علیه دولت مركزی را متوقف نموده و یا حداقل از سرعت آن كاسته و در دوره شش ساله انتقالی با اجرای برنامه‌های عمرانی در منطقه جنوب زمینه‌های بیشتر رای به وحدت در همه پرسی را ایجاد می‌كند. اما عملا با گرفتاری دولت در مجموعه بحران‌ها ی درونی دیگر به‌ویژه بحران پدید آمده در دارفور تمام امكانات سیاسی اقتصادی و توان دولت به جبهه‌های داخلی دیگر معطوف شد و امكان انجام خدمات رسانی ملموس و قابل توجه به جنوب هم گرفته شد. با این حال این روند مسیر یا تونلی بود كه دولت وارد آن شده بود و به نحوی می‌بایست آنرا تا آخر طی كند.البته هنوز هم دولت در تلاش است وحدت این كشور را حفظ نماید و در روزهای اخیر آخرین تلاش‌های دولت مركزی برای وحدت با پیشنهاداتی مثل اعلام اینكه در صورت رای مردم جنوب به وحدت تمام درآمد نفتی جنوب در جنوب خرج می‌شود از سوی رئیس‌جمهور سودان ارائه گردیده است كه باید منتظر همه پرسی ماند تا نتیجه این تلاش‌ها مشخص شود.

علی كرتی وزیر امور خارجه سودان اعلام كرده جنوب سودان در صورت جدایی از هرگونه مداخله در امور سودان و شورشیان دارفور اجتناب كند و در صورتی كه جنوب سودان به جانبداری از شورشیان دارفور ادامه دهد، این مسئله به منزله اعلام جنگ علیه شمال سودان است. به نظر شما امكان هواداری جنوب از دارفوری‌ها و احتمال جنگ پس از استقلال تا چه اندازه‌ای است؟
متاسفانه برخی از علایم موجود در ماه‌های اخیر این احتمال را جدی تر كرده است. برخی از شورشیان دارفور كه قبلا با دولت توافقنامه صلح امضا نموده بودند اخیرا به مناطق جنوب رفته و در آنجا مستقر شده‌اند. باید به این نكته توجه كنیم كه مورد جدائی جنوب سودان در صورتی كه در همه پرسی پیش رو نهائی شود مثل همه نمونه‌های دیگر منتهی به تجزیه و جدایی كشورها می‌تواند مقدمه یك دوره جدید از اختلافات و درگیری‌ها به شكل آماده باش مستمر و انجام انواع توطئه‌ها علیه یكدیگر و یا حتی حدوث جنگ رسمی میا ن آنها باشد. این سناریو به عنوان احتمالی جدی مطرح است كه اگر جدایی جنوب در همه پرسی تثبیت شود سرآغاز رویارویی نوینی خواهد بود كه طرفین از كلیه ابزارهای در اختیار خود علیه یكدیگر استفاده می‌كنند. یكی از این ابزار‌ها برای دولت جنوب سوء استفاده از دیگر مشكلات داخلی سودان به ‌ویژه مسئله دارفور است. البته دولت مركزی سودان هم در چنین رویاروئی محتملی دست خالی نیست و با توجه به استقرار قبیله المسیریه در مناطق مرزی و قبیله نویل در درون منطقه جنوب كه هر دو گرایشات شمالی دارند و همچنین تركیب جمعیتی جنوب و حضور حداقل 20 درصد مسلمان در این منطقه می‌تواند در فردای جدایی و در صورتی كه جنوبی‌ها بخواهند ابزار قدرت‌های خارجی برای برخورد با سودان گردند جنوب را گرفتار در بحران‌های درونی متعدد نماید. در چنین شرایطی البته تاثیرگذاری عنصر مداخله خارجی اعم از منطقه‌ای و بین‌المللی بیشتر خواهد شد و نقشی جدی و فزاینده در سمت و سوی آینده بحران خواهد داشت.

چه سناریوهای دیگری را برای فردای جریان همه پرسی در جنوب سودان می‌توان تصور كرد؟
اگر جنوب جدا شود در خوش بینانه ترین حالت می‌توان امیدوار بود با توجه به تجربه تاریخی جنگ فرسایشی و رویارویی پر هزینه‌ای كه سال‌های طولانی میان طرفین برقرار بوده و در نهایت به امضای توافقنامه صلح منجر شده و همچنین با توجه به مجموع عقب افتادگی‌هایی كه در شمال و جنوب سودان وجود دارد جدایی كاملا مسالمت آمیز اتفاق افتاده و دو دولت در آینده روابط دوستانه‌ای با یكدیگر داشته باشند. مشكل اصلی این سناریو وجود فعال عنصر مداخله خارجی در بحران سودان است. به علاوه برخی زمینه‌های داخلی برای رویارویی دو طرف نیز وجود دارد كه مجموعه این عوامل احتمال وقوع این سناریو را ضعیف تر می‌نماید. احتمال و سناریوی دیگر همان‌گونه كه پیش از این گفتیم این است كه این جدایی آغازی باشد برای درگیری بین دو دولت به شكل مسلح و یا غیر مسلح و استفاده از ابزار‌های مختلف علیه هم به نحوی كه شاهد دوره جدیدی از تنش و در گیری باشیم. برخی علایم موجود و تجربیات تاریخی مشابه متاسفانه میل به این سناریو دارد كه البته بدترین سناریو است. علاوه بر این یك سناریوی سومی هم می‌توان تصور نمود كه مطابق آن مردم جنوب در همه پرسی به جدایی رای ندهند. این سناریو به لحاظ واقعیت‌های موجود از ضعیف ترین احتمال وقوع برخوردار بوده و در عین حال بهترین گزینه برای مردم سودان و مجموعه آفریقا خواهد بود.

تجزیه سودان چه تبعاتی را در منطقه،آفریقا و برای جهان اسلام خواهد داشت؟
همانطور كه گفتم به خاطر تبعات منفی این جدایی بهترین گزینه برای آفریقا ,سودان و جهان اسلام این است كه در همه پرسی پیش رو جدایی جنوب رای نیاورد گر چه متاسفانه احتمال آن ضعیف است. علت این تحلیل این است كه از زمانی كه دولت‌های آفریقایی مستقل شده‌اند در میثاق سازمان و حدت آفریقا تاكید شده بود كه مرزهای موجود به رسمیت شناخته شود و در چند دهه بعد از استقلال این كشورها و تا به امروز ما كمتر شاهد تجزیه كشورهای آفریقایی بوده ایم. اگر چه موردی چون جدایی اریتره از اتیوپی را داشته ایم اما این مورد استثنا بوده و قاعده حفظ مرزهای كشورهای آفریقایی بوده است. اینك اگر جدایی جنوب درهمه پرسی پیش‌رو تثبیت شود می‌تواند به مثابه نقطه عطفی در تحولات آفریقا و جهان اسلام بوده و اشتهای جدایی طلبی را در نقاط مختلف آفریقا تحریك نماید. این احتمال وقتی تقویت می‌شود كه توجه نماییم مجموعه مشكلات درون قاره آفریقا به‌ویژه در زمینه توزیع قدرت و توزیع ثروت، اصطكاك‌های دینی و نژادی و دلایل دیگر شرایط مستعدی را در نقاط مختلفی از این قاره فراهم نموده كه می‌تواند با مداخله قدرت‌های خارجی همانند یك گلوله برفی كوچك به مرور تبدیل به بحران‌های جدید شده و بحران‌های موجود را تشدید نماید چه اینكه خط قدرت‌های خارجی و منطقه‌ای مانند آمریكا و رژیم صهیونیستی همواره این بوده كه دولت‌های موجود در منطقه با خطر تجزیه و رویارویی درونی روبه‌رو باشند تا امكان ابتكار عمل مستقل و پیگیری سیاست‌های ملی از آنها سلب و دولت‌ها و ملت‌ها را مجبور نمایند در خدمت تامین حداكثر منافع مداخله گران خارجی قرار گیرند. در واقع جدایی جنوب سودان اگر در كنار نقش بارز عوامل خارجی در این بحران و بحرانهای مشابه آفریقا مورد توجه قرار گیرد نشان می‌دهد كه روند منتهی به جدائی جنوب سودان چه خطرات احتمالی می‌تواند برای آفریقا و جهان اسلام در پی داشته باشد.

منبع: مرجع مقالات دیپلماتیک